Strzelno - Ambona ze Świętej Trójcy

W jednej z publikacji poświęconej ponorbertańskiemu zespołowi klasztornemu w Strzelnie spotkałem się z błędnym opisem zdjęcia ambony, który brzmi: - Neogotycka ambona z 1928 roku. Długo by szukać jakiejkolwiek informacji, która mówiłaby o tej ambonie, czy jej poprzedniczkach. Niestety, nawet w protokółach powizytacyjnych biskupów włocławskich nie ma żadnej wzmianki o ambonach. Wymieniane są ołtarze, znaczniejsze obrazy, rzeźby, paramenty liturgiczne, pomijając ambony. Jest również błędny przekaz w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, w który podano rok 1920 jako ten, w którym usunięto barokową ambonę. Na co ja trafiłem podczas licznych kwerend bibliotecznych i archiwistycznych poniżej zamieszczam.

Na przestrzeni ośmiowiekowych dziejów naszej strzeleńskiej świątyni zapewne było kilka wywyższonych ambon, lecz do naszych czasów przetrwały informacje o dwóch - nieistniejącej barokowej i jej następczyni, która do dzisiaj zdobi jej wnętrze. Owa barokowa ambona prawdopodobnie pochodziła z 3. ćw. XVII w., kiedy to po potopie szwedzkim przystąpiono do barokizacji wnętrz świątyni. Jej ogólnikowy opis przekazał nam w 1929 roku proboszcz strzeleński ks. prałat Ignacy Czechowski pisząc, iż w 1910 roku usunięto prześliczną barokową starą ambonę, której fragmenty rzeźb i figur zachowały się do jego czasów. Niestety z braku ikonografii niemożliwe stało się przeprowadzenie stylistycznej analizy tego barokowego obiektu i nierozpoznany został na dziś warsztat i jego proweniencja. Niemniej w zasobach parafii jest kilka rzeźb, które można przypisać owej barokowej ambonie rozebranej w 1910 roku. Historycy sztuki określają ich czas powstania na 3. ćw. XVII w. i być może są one wiekiem zbliżone do czasów powstania owej prześlicznej barokowej ambony.

W 2014 roku rzeźby te zostały poddane renowacji i jest to 6 rzeźb, w tym dwa anioły, dwoje świętych i dwóch zakonników. Po konserwacji zostały one zdeponowane w rotundzie św. Prokopa. Świętych umieszczono po bokach płaskorzeźby z 3. ćw. XVII w. przedstawiającej Komunię św. Onufrego (pochodzącej z byłego ołtarza - św. Onufrego), a zakonników po bokach pochodzącej z tego samego okresu płaskorzeźby z wyobrażeniem św. Marii Egipcjanki (również pochodzącej z byłego ołtarza - oba stały w arkadach prezbiterium wg wizytacji z 1779 r.). Natomiast aniołowie stanęli w niszy ściennej na zaplecku osi ołtarza, po bokach figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, datowanej na 4. ćw. XV w.

Strzelno, św. Prokop - płaskorzeźba Komuni św. Onufrego 3. ćw. XVII w. z rzeźbami świętych z tego samego okresu

Strzelno, św. Prokop - płaskorzeźba św. Marii Egipcjanki 3. ćw. XVII w. z rzeźbami zakonników z tego samego okresu

Strzelno, św. Prokop - rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem 4. ćw. XV w. z aniołami z 3. ćw. XVII w.

Najbardziej rozpoznawalnym elementem - obok ołtarza - w wyposażeniu kościołów katolickich jest ambona. Z języka greckiego słowo ambon oznacza „szczyt”, „podwyższenie”, a z łaciny ambo - kazalnicę. W budownictwie sakralnym jest to miejsce służące do czytania tekstów liturgicznych i głoszenia przez duchownych kazań. Do czasu Soboru Watykańskiego II ambony budowano w formie konstrukcji zawieszonej na ścianie lub filarze świątyni - po lewej stronie patrząc od ołtarza. Ten model rozwinął się szczególnie w XVI w. i złożony jest z korpusu - mównicy (zwanego koszem ambony) z parapetem, zaplecka, baldachimu i schodów.

Jak czytamy w „Wiedzy i Życiu” dodatku do poznańskiego „Orędownika” z 1913 roku - staraniem obecnego proboszcza, ks. prałata Wolińskiego, dbałego również o dobro kościoła, stanęła nowa ambona. Uszczegółowia tę informację ks. prałat Ignacy Czechowski pisząc, że w roku 1910 znowu pracowano nad odnowieniem kościoła; proboszczem był podówczas X prałat Woliński. - Z tych to czasów pochodzi owa nowa ambona, którą postawiono po usunięciu prześlicznej barokowej starej ambony, której fragmenty rzeźb i figur się zachowały.

Ambona została wykonana w konwencji eklektyzmu z nawiązaniami do neobaroku, co odzwierciedla się w jej strukturze nacechowanej neobarokowymi formami.

 

Została zawieszona na narożnym filarze nawy głównej przy wschodnim ramieniu transeptu. Na ambonę prowadzą schody z lekko skręconą balustradą przylegające do zachodniej ściany filara. Balustrada artykułowana jest zaokrąglonymi górą, a ściętymi dołem płycinami rozdzielonymi kolumienkami. Pola tych płycin pozbawione są dekoracji. Kosz na planie wieloboku ujęty od góry i od dołu profilowanym gzymsem. Podstawa siedmioboczna, zwężająca się ku dołowi, ujęta pozłacanym i ażurowym ornamentem roślinnym. Boki kosza z czterema płycinami, rozdzielonymi kolumienkami. W polach płycin ukazane są płaskorzeźbione wizerunki ewangelistów, od lewej strony: św. Marka, św. Mateusza, św. Łukasza i św. Jana. Ewangeliści zostali przedstawieni w postawie stojącej z księgami i piórami do pisania w dłoniach. U ich stóp znajdują się odpowiadające im atrybuty: lew, człowiek, wół, orzeł. Sylwetki są polichromowane, ukazane na brązowym tle. Płyciny zwieńczone zostały ornamentyką muszlową. Zaplecek prostokątny. W jego polu półokrągła arkada, w niej namalowana sylwetka Jesusa głoszącego Słowo Boże. Baldachim ambony rozłożysty, powtarzający plan kosza, zamknięty fryzem i ażurowym ornamentem z wolutowo skręconej wici roślinnej. Całość nakryta jest kopułą zwieńczoną latarnią z hełmem. Podniebie baldachimu podzielone zostało promieniście odchodzącymi listwami, pośrodku ośmioboczne pole z namalowaną gołębicą Ducha Świętego. Kosz od dołu w formie stożka zakończonego szyszką. Dolna część gzymsu kosza i balustrady ozdobiona jest udrapowaną formą zwiniętej tkaniny.

W 2000 roku na czas remontu wnętrz bazyliki ambonę zdemontowano i powróciła ona po zakończeniu prac remontowych w nieco okrojonym kształcie. Jej górna część tzw. latarnia została skrócona o kolumienki.

Według wskazań soborowych ambona powinna znajdować się w okolicy ołtarza i nie powinna być zbyt wywyższona ani rozbudowana. Zalecenie to stopniowo wprowadzane spowodowało odstąpienie od wygłaszania homilii z dotychczasowych wywyższonych ambon.