 |
| Około 1967 r. przed wiatrakiem - młynem elektrycznym w Stodólnie. Na zdjęciu widoczny jest kabel doprowadzający energię elektryczną do silnika napędzającego urządzenia młyńskie w wiatraku. |
W XVIII w. we wsi Stodoły stały
dwa wiatraki, które zlokalizowane były w południowym krańcu wsi, przy drodze do
Książa. Zaznaczone one zostały na mapach Gillyego i Schroettera, które
opracowane zostały pod koniec tegoż stulecia. Pierwszą pisana informację o
wiatrakach w Stodołach znajdujemy pod rokiem 1821, przy okazji obsady etatu
nauczycielskiego przy szkole ewangelickiej w Stodołach Koloni (Stodólnie). Na
mapie z 1832 roku znajdujemy je ponownie w tym samym miejscu. Opisując Stodoły
w 1833 roku odnotowano, że jest to wieś z
kościołem katolickim i dwoma wiatrakami. Pierwszymi użytkownikami wiatraków
w Stodołach byli polscy młynarze, zaś od połowy stulecia przejęli je koloniści
ze Stodół Koloni, rodzina Schneiderów. Przybyli oni tutaj z pierwszą falą
osadniczą już w 1781 roku. Antenatem późniejszej młynarskiej rodziny był Johan,
który pochodził z Baden-Durlach w Württembergii. Był on początkowo chłopem
czynszowym. Po Johanie gospodarzyli jego potomkowie, którzy uwłaszczyli się po
wprowadzeniu w 1823 roku pruskiej reformy agrarnej - uwłaszczeniowej.
Prawdopodobnie wiatraki odkupił Christian Schneider, a po nim właścicielem tych
wiatraków był jego syn Johan Friedrich Schneider ur. w 1839 r.
 |
| Stodoły wiatraki. Fragment mapy Schroetter z lat 1796-1802. |
 |
| 1888 r. - wiatrak w Stodołach. |
 |
| 1888 r. - wiatrak w Stodólnie. |
W II poł. XIX w. w Stodołach
znajdujemy już tylko jeden wiatrak. W tym samym czasie w Stodołach Koloni,
pomiędzy obu wsiami stanął drugi wiatrak. Być może, że został on przeniesiony
ze Stodół, co często było praktykowane w owym czasie z podobnymi obiektami.
Osobą, która postawiła nowy wiatrak był najprawdopodobniej Johan Friedrich. Na
mapie z 1888 roku wiatraki zlokalizowane są w Stodołach - na starym miejscy
przy gospodarstwie Schneiderów oraz pomiędzy Stodołami i Stodólnem (na gruntach
wsi Stodólno). Przy tym ostatnim znajdował się murowany dom młynarza.
 |
| Ok.1967 r. - wiatrak w Stodólnie. |
Na początku XX w. zamożny bauer
Johann Ege, potomek jednego z pierwszych kolonistów z 1781 roku Michaela Ege, w
bliżej nieznanych okolicznościach wszedł w posiadanie gospodarstwa i wiatraków,
które zapewne zakupił od Schneidera. W latach międzywojennych oba należały
obiekty należały do jego syna Paula Ege, który wymieniany jest w 1928 roku jako
właściciel obu wiatraków. Przed 1933 rokiem, w bliżej nieznanych
okolicznościach wiatrak w Stodołach uległ zniszczeniu, lub został rozebrany. W
tym czasie czynny był i dokonywał przemiału wiatrak w Stodólnie. W 1939 roku
musiał być już mocno wyeksploatowany, gdyż Paul Ege nabył wiatrak ze
Szczepanowa, skąd po rozebraniu przewiózł i ustawił go w miejscu poprzednika.
Cała konstrukcja i urządzenia wiatraka pochodziły z końca XIX w., a on sam
uruchomiony został dopiero w 1942 roku.
 |
Ok.1967 r. - wiatrak w Stodólnie.
|
Po zakończeniu wojny i usunięciu
stąd Niemców, wiatrak nabył Józef Piątek, który zamieszkał w domu młynarza przy
wiatraku. Po nim działalność prowadził syn Paweł Piątek. Po doprowadzeniu w
1951 roku do Stodół i Stodólna energii elektrycznej, w końcówce lat 50. Piątek
doprowadził również prąd do wiatraka i zainstalował w nim silnik elektryczny,
którego siłą napędzał urządzenia młyńskie. Na zdjęciu z 1967 roku widoczny jest
gruby przewód, którym płynęła energia. W tym czasie wiatrak miał tylko jedną
parę śmig, druga para była uszkodzona i już nigdy nie została odbudowana. Paweł
Piątek użytkował młyn - wiatrak do 1970 roku. Kolejnymi właścicielami obiektu
byli Kazimierz i Teofila Krukowscy.
 |
| Rysunek przyziemia wiatraka w Stodólnie. |
Na ziemi strzeleńskiej było
kilkanaście wiatraków. Przedostatni z tych obiektów, drewniany wiatrak paltrak,
przetrwał tutaj do końca XX w. i ze względu, na wysoki stopień wyeksploatowania
oraz zły stan techniczny, został rozebrany pod koniec lat 90. Pozostał podobny
do niego wiatrak w Ostrowie, który po renowacji stoi do dzisiaj w tej
miejscowości. Równie w Młynach do dzisiaj stoi wiatrak typu holenderskiego -
murowany i przykuwa oczy przejeżdżających przez wieś podróżnych.
 |
| Stodólno wiatrak ok. 1990 r. |
Paltraki stały się dość
rozpowszechnione na tym terenie i na początku XX w. znajdowały się niemal w
każdej wsi gminnej. Łącznie na całym obszarze współczesnej gminy Strzelno było
ich 14, a
w samym mieście aż 4. Stodolski paltrak był budowlą drewnianą posadowioną na
solidnym murowanym fundamencie. W kierunku wiatru obracał się cały wiatrak wraz z wewnętrznymi
urządzeniami, podobnie jak koźlak, z tym, że mechanizm tego obrotu był znacznie
stabilniejszy i solidniejszy. Dzięki temu mógł on mieć większą masę, czyli
posiadać więcej urządzeń. Obracał się na stalowych rolkach po torze osadzonym
bezpośrednio na fundamencie. W przeciwieństwie do koźlaka, w którym dolną
kondygnację zajmował mechanizm obrotowy (potężny kozioł), w paltraku miejsce
jego zajmowały urządzenia młyńskie, tym samym miał on obniżony do minimum
środek ciężkości. Do obracania paltraka stodolskiego służył dyszel, wspomagany
przez kołowrót, na który nawijano linę umocowaną do końca dyszla. W zależności,
z której strony wiał wiatr w tym kierunku obracano cały wiatrak, śmigami
ustawiając go do niego. Najstarsi mieszkańcy, obu wsi, pamiętają jeszcze
ożywiony ruch, jaki panował przez cały rok wokół niego, gdy świadczono w nim
usługi przemiałowe dla mieszkańców tych, jak i okolicznych miejscowości.
Foto: Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie - NID, archiwum bloga
