Jak Kujawiacy usypali Kopiec Łokietkowi - cz. 2

Kulminacja obchodów 600-lecia bitwy pod Płowcami 27 września 1931 r.

 Kopiec Łokietka

Myśl usypania kopca, otoczonego fosą powziął ks. prałat dr Stanisław Gruchalski i inż. Janusz Wojciechowski. Projekt fosy był zbawienny w całym tym przedsięwzięciu, gdyż z powstającego wykopu wydobyta ziemia posłużyła za materiał na usypanie kopca. Zwożenie z dalszych odległości tak wielkiej masy ziemi byłoby na tyle czasochłonne, że nie zdążonoby na czas ukończyć budowę kopca-pomnika do dnia uroczystości uczczenia 600-lecia pobicia Krzyżaków przez wojska króla Władysława Łokietka. Kopiec ten, który na równinach kujawskich miał być już z dala widoczny, zaplanowany został na 10-20 metrów wysokości. Średnica jego u dołu wynosić miała 35 metrów, a u góry 5 m. Dojście na szczyt miało mieś formę serpentyny. Tak usypane wzniesienie miała opasywać fosa na dwa metry głęboka.

Z chwilą przyjęcia projektu przystąpiono do rozmów z właścicielem gruntów, na których rozegrała się krwawa bitwa 1331 roku, dziedzicem majątku ziemskiego Płowce, Janem Biesiekierskim. Wybrano miejsce, które według przekazów miejscowej ludności było domniemanym polem bitewnym. Dziedzic Biesiekierski zaproponowany przez Komitet teren o areale jednej morgi przekazał nieodpłatnie na ten szczytny cel. Był to teren przy trakcie łączącym Kujawy z Wielkopolską. Przeszkodą w realizacji projektu był wiatrak, który stał na tym miejscu. Czas naglił, gdyż pozostały do wyznaczonej daty uroczystości rocznicowych zaledwie dwa miesiące. 

W „Dzienniku Kujawskim“ z 22 lipca 1931 r. (Nr 166) informowano:

Od kilku dni prowadzi się tu intensywne prace przy rozbiórce wiatraka, a to z racji tej, że Komitet obchodu 600-lecia zwycięstwa nad Krzyżakami postanowił w ostatniej chwili usypać chociaż kopiec ziemi. Wahano się tylko, co do wyboru miejsca. Otóż najwidoczniejsze miejsce i znajdujące się według podań miejscowej ludności na terenie największej bitwy jest to gdzie stał wiatrak.

Za zgodą właściciela Płowiec pana Biesiekierskiego, wiatrak przenosi się w inne miejsce i tu niebawem rozpoczną się już prace prowadzone przez oddział saperów, pod kierownictwem inż. Wojciechowskiego.

Nosi się również Komitet z myślą wydania odezwy do organizacji społecznych i w ogóle do społeczeństwa, by to, jak najszerszy wzięło udział przy sypaniu kopca i tym samym zamanifestowało swoje głębokie uczucia patriotyczne dla sprawy Płowieckiej, wobec potomków krzyżackich. Myśl wielce godna, na głos której, miejmy nadzieję staną do pracy liczne rzesze ludności.  

Biskup K. Radoński i płk I. Misiąg podczas wizytacji prac sypania kopca przez żołnierzy 14. pp.

 Apel ten dotarł do wojska, organizacji społecznych i szkół. Zaczęto urządzać wycieczki do Płowiec i to z najodleglejszych zakątków Kujaw, by sypać kopiec, jak go popularnie nazywano, na cześć Łokietka. Pierwsze rozpoczęły pracę organizacje z Radziejowa w dniu 30 lipca 1931r. Przez cały sierpień i wrzesień 1931 r. omal codziennie przyjeżdżały wycieczki szkolne i społeczne z powiatów: nieszawskiego, włocławskiego, inowrocławskiego, strzeleńskiego, toruńskiego, lipnowskiego i kolskiego. Razem było z górą 200 wycieczek grupowych, nie licząc pojedynczo przybywających osób. 

Ówczesna prasa pełna było informacji i relacji z odwiedzin placu budowy kopca. Cytując za „Dziennikiem Kujawskim“ (1931, Nr 216):

Licznie przybywające wycieczki pomagają, oczywiście, w tej pracy, lecz pomoc ich określić raczej należy jako symboliczną. Większa bowiem część przybywających ruszy 20-30 razy łopatą i na tym koniec. Mała zaś tylko liczba pracuje po pół względnie całej godzinie. Za to wytrwale sypią ziemię żołnierze, dokładając wszelkich starań, aby kopiec choć „w surowym stanie“ mógł być podziwiany w pamiętną rocznicę 300-lecia bitwy pod Płowcami, kiedy nastąpi jego uroczyste i oficjalne poświęcenie.

W podobnej tonacji utrzymana była relacja z wizyty na placu budowy, jaką odbył kilkanaście dni przed uroczystościami dziennikarz ze żnińskiego „Pałuczanina“ (1931, Nr 110):

Kopiec Łokietka pod Płowcami

Komitet powołany dla uczczenia 600. rocznicy bitwy pod Płowcami powziął myśl usypania na pobojowisku pamiątkowego kopca. Kopiec już rozpoczęty, ma u dołu 30 m średnicy - szerokość obejścia między fosą a kopcem wynosi 5 m, a fosa szeroka jest na 14 m i 2 m głębokości. Wejście na kopiec zarysowane jest w esownicę. Po wykończeniu całość się będzie przedstawiała imponująco. Niestety, roboty są prowadzone bardzo powoli i nie będą skończone na czas. Przy budowie kopca pracuje obecnie 80 żołnierzy z 14 pp.  z Włocławka, bez żadnych przyrządów ułatwiających pracę. Wycieczki, które w ciągu lata przybywały zwiedzać pobojowisko, nie przyczyniły się bardzo do usypania kurhanu, bowiem pracę swą traktowały raczej symbolicznie.

Inowrocławianie w dniu 17 września podczas sypania kopca płowieckiego

W niedalekiej odległości od placu budowy znajdował się maleńki dworzec Płowce, odsługujący kolejkę wąskotorową Nieszawa - Boniewo. Obok budynku stacyjnego wyłożona była księga pamiątkowa, do której wszyscy wycieczkowicze składali swoje autografy. Dość powiedzieć, że wpisało się do niej ok. 200 grup i kilka tysięcy osób. Wiele takich grup przyjmował osobiście ks. prałat dr Gruchalski, objaśniając cele i działania Komitetu Wykonawczego budowy kopca Łokietkowego. Kilkaset osób przybyło pod kopiec z zadaniem jego usypywania z Inowrocławia i powiatu inowrocławskiego, a także ze Strzelna i powiatu strzeleńskiego. W dniu 11 września do Płowiec przybyli harcerze z I Drużyny im. Tadeusza Kościuszki ze Strzelna pod przewodnictwem hufcowego Jana Łyskawy, kierownika Szkoły Wydziałowej. Również Bractwo Kurkowe z Kruszwicy uczestniczyło w sypaniu kopca Łokietkowego. Bracia przywieźli ze sobą „relikwię“ w postaci cegły z Mysiej Wieży oraz worek ziemi. Całość wkopano w wierzchołek kopca w obecności starszego brata i króla kurkowego Józefa Juliana Czosnowskiego,  króla żniwnego Czesława Jankowskiego, pierwszego rycerza Henryka Makowskiego oraz kilku oficerów. Nadto z powiatu strzeleńskiego przybyła delegacja z majętności Władysława Jaczyńskiego Piaski i wiele osób indywidualnie.

Bractwo Kurkowe z Kruszwicy podczas sypania kopca

Z apelem o kontynuowanie dzieła sypania kopca zwróciła się do społeczeństwa inowrocławskiego, po powrocie z Płowiec sokołów mątewskich, redakcja „Dziennika Kujawskiego“ (1931, Nr 221):

Za wzorem Mątew powinny pójść inne gniazda sokole, Towarzystwa Powstańców i Wojaków, Podoficerowie Rezerwy, harcerze, Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej i inne. Jeżeli każdy Kujawianin złoży bodaj jedną garść ziemi, to kopiec Łokietka wzniesie się wysoko, skąd płonący znicz będzie widać we wszystkich zakątkach Ziemi Kujawskiej.

Do łopat więc Kujawiacy! Usypmy królowi Łokietkowi kopiec prawdziwie królewski!    

Jednakże licznie przybywające i ochoczo pracujące wycieczki nie byłyby w stanie podołać pracy, gdyby nie zaangażowanie się w to przedsięwzięcie kompanii wojska z14. Pułku Piechoty. Żołnierze nadrabiali wszelkie zaległości i wytrwale od rana do wieczora przez 5 tygodni, w słocie i błocie ciężko pracowali. Kompania ta w ostatnim tygodniu przed uroczystościami wzmocniona została dwoma kompaniami z 59. Pułku Piechoty z Inowrocławia. Ostatecznie projektanci odeszli od podejścia na szczyt kopca za pośrednictwem ścieżki w kształcie esownicy. Zamiast tego sposobu, wykonano schody wiodące od podstawy do szczytu. Gdyby nie deszcze, kopiec byłby w 1931 roku całkowicie ukończony. Nie zdołano pokryć, tym samym zabezpieczyć luźnej powierzchni darnią. Mimo to uroczystość 600-lecia zwycięstwa nad Krzyżakami odbyła się 27 września 1931roku.

Uroczystości Płowieckie

Rozpoczęła się ona nabożeństwem i poświęceniem kościoła poklasztornego w Radziejowie. Głównym celebransem był i poświęcenia kościoła dokonał bp. Karol Radoński, poczym wszystkie związki, organizacje i wojsko z orkiestrą 59 Pułku Piechoty udali się na radziejowski Rynek. Tam pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki przemówienia wygłosili prezydent Inowrocławia Apolinary Jankowski oraz burmistrz Nieszawy Jan Stanisław Paszkiewicz. Po odśpiewaniu Roty nastąpił wymarsz do Płowiec. Pochód rozciągał się na odcinku 2 kilometrów, a wozy i samochody zajęły całą drogę od Radziejowa do Płowiec. Tłum, jaki zgromadził się pod kopcem obliczano na około 10-15 tysięcy, a samych sztandarów doliczono się przeszło 150. Nad zgromadzonymi krążyły samoloty. Prezydenta Rzeczypospolitej reprezentował były minister komunikacji Alfons Kuhn, rząd były minister poczty Ignacy Boerner, wojskowość gen. Stefan Pasłowski. Udział brał również Stanisław Twardo, wojewoda warszawski, płk Misiąg i inni.

O 13:30 odbyło się poświęcenie krzyża dębowego zbudowanego staraniem podkomitetu pod przewodnictwem ks. prałata dr Stanisława Gruchalskiego, kanonika kapituły włocławskiej. Krzyż ten miał stanąć na kopcu, lecz z powodu pewnych nieprzewidzianych trudności ustawiono go obok kopca. Po tej ceremonii posypały się przemówienia przedstawicieli Kościoła, władz i gości. Głos zabrali: ks. kan. Ignacy Majewski, starosta nieszawski Stanisław Wasiak, minister Ignacy Boerner, płk Władysław Kiliński, poseł Szczepan Promis oraz gość z Jugosławii prof. Ileszic z Zagrzebia. Ogromną niedogodnością był brak nagłośnienia, co powodowało małą słyszalność przemawiających. Kiedy przemawiali przedstawiciele kół sanacyjnych bliżej nich zebrani mieli wrażenie, że uroczystość odbywała się ku czci Józefa Piłsudskiego, albowiem jego nazwisko wspominano częściej niż króla Łokietka i przy każdej sposobności. Ubolewano w relacjach prasowych, że obchodom nie nadano szerszego rozgłosu ogólnokrajowego.

 

Trzecią częścią uroczystości płowieckich było otwarcie tegoż samego dnia o godz. 18:00 we Włocławku wystawy historyczno-wojskowej, w gmachu Domu Krajoznawczego przy ul. Słowackiego, w którym mieściło się Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. Na wystawę złożyły się eksponaty - pamiątki historyczno-wojskowe, tematycznie związane z Bitwą pod Płowcami. Pochodziły one ze zbiorów prywatnych i muzeów, Ziemi Kujawskiej i Diecezjalnego. Otwarcia wystawy dokonał marszałek Senatu Władysław Raczkiewicz, wygłaszając przy tym w imieniu Rady Głównej PTK płomienne przemówienie, w którym podkreślił znamienne znaczenie Kujaw w regionalnym życiu Polski. Następnie dłuższy referat o przebiegu bitwy i jej znaczeniu politycznym wygłosił płk Henryk Eilc, delegat biura historycznego Ministerstwa Spraw Wojskowych, po czym rozpoczęło się zwiedzanie wystawy.

Akt erekcyjny

Podczas uroczystości pod Kopcem Łokietka ostatnim występującym był prezydent Włocławka Stefan Pachnowski, odczytując akt erekcyjny. Po uroczystym podpisaniu dokumentu przez przedstawicieli władz, przy dźwiękach hymnu złożono go w Kopcu Łokietka. A oto jego treść:

Działo się we wsi Płowce na Kujawach w dniu 27 września roku pańskiego 1931 - w sześćsetną rocznicę wiekopomnego zwycięstwa króla polskiego Władysława Łokietka nad Zakonem Krzyżackim, - gdy na czele Rzeczypospolitej stał Prezydent Ignacy Mościcki, gdy pierwszym marszałkiem Polski był Józef Piłsudski, gdy mandat Marszałka Senatu piastował Władysław Raczkiewicz, a mandat Marszałka Sejmu Kazimierz Świtalski, gdy urząd Prezesa Rady Ministrów sprawował Aleksander Prystor, a ministrami byli: Ignacy Boerner, Stefan Hubicki, Janusz Jędrzejewicz, Leon Kozłowski, Alfons Kühn, Czesław Michałowski, Mieczysław Norwid-Neugebauer, Bronisław Pieracki, Jan Piłsudski, Józef Piłsudski, Leon Janta-Połczyński, August Zalewski, Ferdynand Zarzycki, gdy na stolicy diecezji kujawskiej zasiadał J.E. Ks. Biskup Karol Radoński, gdy wojewodą warszawskim był Stanisław Twardo, gdy starostą powiatu włocławskiego był Karol Ponowski, nieszawskiego Stanisław Wasiak, inowrocławskiego Władysław Kutzner, strzelińskiego Włodzimierz Baranowski, lipnowskiego Feliks Kawczyński, prezydentem miasta Włocławka był Stefan Pachnowski i miasta Inowrocławia Apolinary Jankowski.

Przedstawiciele władz państwowych, duchownych, samorządowych, instytucji i organizacji społecznych oraz liczne rzesze Narodu Polskiego zebrali się na polach płowieckich celem wzięcia udziału w uroczystym poświęceniu kopca, usypanego przez społeczeństwo Kujaw na upamiętnienie zwycięstwa, które przed 600 laty zadecydowało o dalszych losach i historii Państwa Polskiego.

Niech kopiec ten góruje nad kujawską równiną, jako znak wdzięczności Bogu, przyszłym pokoleniom narodu ku zbudowaniu i pamięci, wrogom Rzeczypospolitej ku przestrodze - („Dziennik Kujawski“, 1931, Nr 224).