Spacerkiem po Strzelnie - cz. 144 Ulica Gimnazjalna cz. 20

Przy dawnej ulicy Szerokiej (obecnie Gimnazjalnej) poza budynkami reprezentacyjnymi znajdowały się dwie wille. Pierwszą omówiłem wcześniej, a był nią późniejszy dom zakonny elżbietanek, natomiast drugą poznamy dzisiaj. Znajduje się ona pod numerem 22, dawniej policyjnym 233 i została wystawiona w latach 90. XIX w. Przez wielu starszych mieszkańców budynek ten nazywany był „willą sędziów“, a po 1945 roku przyległo doń określenie „dom partii“. Oba pojęcia funkcjonowały obok siebie. Willa wystawiona został sumptem środków państwowych, jako mieszkanie służbowe dla kierowników strzeleńskiego Sądu Rejonowego - Amtsgericht. Miała ona piękne otoczenie, bo zarówno z przodu, czyli od ulicy poprzedzał ją kuty metalowy parkan z ogródkiem przydomowym, jak i z tyłu duży ogród rekreacyjny.

Bryła budynku jest parterowa z pośrodku wysuniętym piętrowym ryzalitem. Całość nakryta była dwuspadowymi dachami ceramicznymi. Po współczesnej nadbudowie piętra od strony podwórza obecnie dach częściowo jest ceramiczny, częściowo papowy. Tynkowana elewacja frontowa posiada obrzeżami wykończenia ceglane i jest trójosiowa z wielkimi trzyskrzydłowymi oknami, z których dwa boczne są górą lekko zaokrąglone. Z boku, od strony południowej umieszczona była w formie drewnianej przybudówki, przeszklona weranda ogrodowa. Współcześnie jej ściany zostały obmurowane i nakryte nowym papowym dachem. Cały budynek jest podpiwniczony, a w frontowej połaci dachowej znajdują się osiowo rozmieszczone po bokach ryzalitu dwie lukarny.  

Przy tej okazji słów kilka o funkcjonowaniu Sądu Rejonowego - Amtsgerichtu w Strzelnie. Miał on swoją siedzibę w budynkach róg ulic Pocztowej (Inowrocławskiej) i Lipowej. Przy tym sądzie znajdowało się również więzienie. Utworzony on został wraz z powstaniem w 1886 roku powiatu strzeleńskiego, a jego organizację regulowała ustawa z dnia 27 stycznia 1877 roku. Powoływała ona sądy urzędowe (urzędnicze, okręgowe – Amtsgerichte), sądy krajowe działające w rejencjach (Landgerichte) oraz Trybunał Rzeszy (Reichsgericht) z siedzibą w Lipsku. Z danych pochodzących z 1903 roku wiadomym jest, że na jego czele stał Amtsrichter - sędzia okręgowy Friedrich Chrystopher. Drugim sędzią okręgowym był dr Carl Martini. Ponadto pracowało w sądzie trzech sekretarzy sądowych - Gerichtssekretär: Carl Bartz, Emil Fiedler i Władysław Januszewski. Siłą pomocniczą był również asystent sądowy - Gerichtsassistent Adolf Schroeter, kanceliści sądowi - Gerichtskanzlist Julius Rudnik i Emil Tonn, oraz sługa sądowy Ernst Schwabe.   

 Sąd ten powstał wraz z organizacją nowego powiatu z siedzibą w Strzelnie i funkcjonował do 1928 roku, to jest do czasu wprowadzenia reformy sądownictwa w Polsce. Od 1 stycznia 1929 roku nastąpił nowy podział sadów na grodzkie i okręgowe. Sąd Grodzki powstał w miejsce Sądu Okręgowego z siedzibą przy ul. Lipowej, skąd w 1933 roku został przeniesiony do budynku byłej Szkoły Wydziałowej przy zbiegu ulic Kolejowej i Stodolnej (Michelsona – obecne Przedszkole nr 1). Tam funkcjonował do 1950 roku, czyli do czasu likwidacji sądów grodzkich. W 1925 roku w budynku przy ul. Szerokiej (Gimnazjalnej) 22 zamieszkał przybyły wraz z rodziną do Strzelna sędzia-adwokat Zygmunt Koehler.

Wydarzeniem historycznym w dziejach tegoż budynku była wizyta gen. Józefa Hallera w Strzelnie od 6 do 7 czerwca 1937 roku. Podczas dwudniowego pobytu w naszym mieście w tym budynku mieszkał w gościnnych progach mecenasostwa Koehlerów dostojny gość. Oto fragment sprawozdania z wizyty:

Pamiętające najstarsze dzieje Polski i legendarnych Piastów, dziś 6000 mieszkańców liczące miasto Strzelno, do niedawna siedziba władz powiatowych, obecnie przydzielone do powiatu mogileńskiego, przeżywało wczoraj swój wielki dzień. Gościło bowiem w swoich murach Wodza Błękitnej Armii generała broni Józefa Hallera, przybyłego do Strzelna na walny zjazd Chorągwi Pomorskiej Związku Hallerczyków, połączony z uroczystościami 20-lecia powstania Armii Polskiej we Francji.

Miasto wspaniale udekorowane. Zewsząd zwisają girlandy. Portrety gen. Hallera, napisy na transparentach, sztandary narodowe, błękitne wstęgi hallerowskie nadały Strzelnu uroczysty wygląd, odświętną szatę.

Warta honorowa zaciągnięta przed willą mec. Koehlera przez halerczyka i członka Sokoła podczas wizyty gen. Józefa Hallera w Strzelnie

Wyjście gen Hallera z willi mec. Koehlera. Mecenas Koehler schodzi jako ostatni

Raportuje gen. Hallerowi dowódca Oddziału Konnego Sokoła przed willą mec. Koehlera

 

Adwokat Zygmunt Klaudiusz Koehler

Urodził się 7 lipca 1875 roku w Kościanie jako syn Klemensa Juliusza i Wandy Romany z domu Ziołecka. Ojciec jego był znanym lekarzem laryngologiem, z zamiłowania archeologiem i ludoznawcą. W młodości uczestniczył w powstaniu styczniowym. Praktykę lekarską prowadził na Kujawach i w Wielkopolsce. Czynnie działał w Sekcji Archeologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był też długoletnim  redaktorem Biuletynu Naukowego PTPN.

Zygmund po ukończeniu nauki w gimnazjum i zdaniu matury podjął studia prawnicze na Królewskim Uniwersytecie we Wrocławiu. Studia z tytułem doktora wszech nauk prawnych ukończył w 1899 roku. Praktyki w zawodzie odbył w Berlinie (1907) i w Katowicach (1908). 5 maja 1905 roku w Poznaniu zawarł związek małżeński z Ludomirą Aleksandrą Garczyńską (1882-1945). Małżonkowie mieli dwójkę synów, Witolda Klemensa i Bolesława Stanisława.

W 1919 roku w stopniu podporucznika został przyjęty do Korpusu Sądownictwa Polskiego w byłym zaborze pruskim, a następnie był sędzią śledczym w stopniu porucznika w Korpusie Sądowym Sądu Okręgu Generalnego w Poznaniu.

Po przejściu do służby cywilnej od 1921 roku był sędzią Sądu Powiatowego w Poznaniu, a następnie został sędzią powiatowym w Nowym Tomyślu. Od 1922 roku ze starszeństwem od 1920 roku został awansowany do stopnia majora korpusu sądowego.

Dr Zygmund Koehler w 1925 roku został wpisany na listę adwokatów w Okręgu Izby Adwokackiej w Poznaniu z miejscem zamieszkania w Strzelnie. Tutaj prowadził prywatną praktykę adwokacką. W mieście stał się znanym i poważanym obywatelem, angażującym się w życie społeczne i charytatywne tutejszych środowisk. W poglądach politycznych był narodowcem, jednocześnie stroniąc od czynnego udziału w życiu politycznym. Często zapraszany był do odczytów podczas uroczystości organizowanych przez tutejszą Akcję Katolicką. Jego małżonka, Ludomira była wyróżniającą się działaczką Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół“ w Strzelnie, Stronnictwa Narodowego oraz przewodniczącą Narodowej Organizacji Kobiet.

9 grudnia 1939 roku po otrzymaniu nakazu wysiedlenia, wystawionego przez okupacyjnego burmistrza Strzelna Willego Schmiedeskampa, Koehlerowie w ciągu 30 min. spakowali się i z podręcznym bagażem (10 kg) opuścić mieszkanie. Zostali wywiezieni do Generalnej Guberni do wsi Życzyn w gminie Trojanów. Tam w kwietniu 1941 roku Zygmunt Koehler zmarł i został pochowany. Małżonka po zakończeniu działań wojennych powróciła do Strzelna i tutaj w listopadzie 1945 roku dokonała żywota.

Po II wojnie światowej obiekt obrała sobie za siedzibę PPR, a po zjednoczeniu z PPS, PZPR. Tu znajdowały się komitety: miejski oraz gminne dla Strzelna Południa i Strzelna Północy. Wówczas zaczęto nazywać to miejsce „Domem Partii”. Także tutaj odbywały się posiedzenia Rady Miejskiej i Zarządu Miasta. Ciekawostką był wielki klomb przed budynkiem na którym znajdowała się wielka betonowa, czerwona gwiazda. Od 1955 roku mieściła się tu tylko siedziba Komitetu Miejskiego PZPR i Komitetu Gromadzkiego PZPR Strzelno Klasztorne, pozostałe komitety gromadzkie PZPR miały swoje siedziby w poszczególnych wsiach - siedzibach gromad. Mieszkania na piętrze-poddaszu zajmowały partyjne osoby funkcyjne. Z początkiem lat 70. Budynek stał się w całości lokatorskim.

Foto, pocztówka Heliodor Ruciński; foto Haller archiwum bloga