W kolejnej części artykułu o
strzeleńskim starostwie powiatowym przedstawiam polskich starostów, którzy
nastali po wyzwoleniu miasta i powiatu z niewoli pruskiej, czyli od 3 stycznia
1919 r. Na tym fotelu do czasu rozwiązania powiatu i wchłonięcia terenów przez powiat mogileński zasiadało sześciu starostów. Po śmierci starosty Karola
Balińskiego powiatem kierował przez miesiąc czasu tj. od 21 marca do 20
kwietnia 1927 r. kierownik starostwa, którego również wymieniam w poczcie
starostów powiatu strzeleńskiego.
Dr Zygmunt Zakrzewski 1919, pierwszy polski starosta powiatu
strzeleńskiego, chemik, ziemianin, archeolog, polski numizmatyk, profesor
numizmatyki wczesnośredniowiecznej na Uniwersytecie Poznańskim i Uniwersytecie
Jagiellońskim
.
Urodził się 28 marca 1867 r. w
Golinie Wielkopolskim. Był synem Pawła, ziemianina i uczestnika powstania
styczniowego 1863 r. oraz Józefy z domu Szułdrzyńska. Uczył się w gimnazjum
realnym Gottthilfa Bergera. Następnie przeniósł się do Wrocławia, gdzie działał
w tajnej polskiej organizacji młodzieżowej. Historią zajmował się już podczas
nauki w Poznaniu W 1889 r. otrzymał świadectwo dojrzałości i rozpoczął studia
chemiczne na politechnice w Dreźnie i Karlsruhe, uzyskując dyplom inżyniera w
1893 r. Rok później w Bazylei uzyskał tytuł doktora.
Pracował w cukrowni w Kruszwicy
jako chemik. Po kilku latach zostać dyrektorem cukrowni w Pakości. W 1904 r.
nabył majątek ziemski Mirosławice. W latach 1914–1917 był posłem do parlamentu
pruskiego, w którym bronił sprawy polskiej wywalczając ustawę zezwalającą
jedynie fachowcom na prowadzenie badań archeologicznych. Był prezesem Rady
Nadzorczej „Rolnika” w Strzelnie. Latem 1918 r. rozpoczął działalność
konspiracyjną tworząc w Strzelnie tajny Komitet Obywatelski. Był on agendą
poznańskiego Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Na jego czele stanął dr
Zygmunt Zakrzewski i dr Jakub Cieślewicz. Po powołaniu powiatowej struktury
Straży Ludowej został jej komendantem. Początkowo został wybrany delegatem Polskiego
Sejmu Dzielnicowego, lecz zrezygnował z tego mandatu. Z początkiem grudnia 1918
r., po wcześniejszym powołaniu na doradcę landrata Krausego, został delegowany
przez Powiatową Radę Ludową do nadzorowania prac Starostwa. Po wyzwoleniu
Strzelna od 3 stycznia do października 1919 r. piastował funkcję pierwszego
polskiego starosty powiatu strzeleńskiego.
 |
| Dwór Zakrzewskich w Mirosławicach |
W 1919 r. na Uniwersytecie
Poznańskim rozpoczął pracę naukową od wykładów z zakresu numizmatyki
średniowiecznej, prowadząc je do 1939 r. W 1921 r. habilitował się na
Uniwersytecie Jagiellońskim z numizmatyk i tamże otrzymał tytuł profesora
honorowego. Ponadto habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim w 1928 r. z
zakresu historii starożytnej. Był współzałożycielem Towarzystwa Numizmatycznego
(1919). Największym jego dorobkiem było stworzenie polskiej służby
konserwatorskiej w Wielkopolsce, jako konserwator zabytków przedhistorycznych
na okręg poznański (1919-1939) i pomorski (1922-1939). W latach 1919-1939
prowadził katedrę numizmatyki średniowiecznej na UP. Uzyskał aż dwie
habilitacje – w 1921 r. z numizmatyki i w 1928 r. z historii starożytnej.
Profesor honorowy od 1929 r., wieloletni prezes Polskiego Towarzystwa
Prehistorycznego. Był osobą znaczącą dla międzywojennej archeologii prahistorycznej
w Poznaniu i bardzo zasłużoną dla polskiej służby konserwatorskiej.
W Paryżu, gdzie przebywał na
rocznych studiach, zastał go wybuch II wojny światowej. W Boulogne-sur-Mer utrzymując
się z lekcji i tłumaczeń przeżył okres wojny. W 1945 roku wyjechał do Włoch, a
następnie do Wielkiej Brytanii, pracując tam naukowo. Do Polski powrócił w 1948
r. i zamieszkał w Krakowie, gdzie na UJ prowadził wykłady z numizmatyki
średniowiecznej.
Od 23 sierpnia 1899 r. żonaty z
Emilią Jażdżewską (1877-1917), córką Władysława i Marii z Trąmpczyńskich. Małżonkowie
mieli córkę Katarzynę oraz synów: Wojciecha, Stanisława, Władysława i Zygmunta.
Wojciech przejął po ojcu majętność Mirosławice i tutaj gospodarzył do 1939 r.
Zmarł 11 marca 1951 r. w Krakowie.
Stefan Moszczeński 1919, ziemianin, urzędnik, starosta strzeleński
i jarociński.
Urodził się w 1864 r. w Żychlinie,
jako syn Jana Franciszka Aleksandra herbu Nałęcz i Emilii Węsierskiej herbu
Belina. Miał siostry: Franciszkę, Celinę, Eleonorę i brata Gustawa. Studiował
na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ojcu dzierżył majątki Brudzyń i Puzdrowiec w
powiecie wągrowieckim o areale 3214 mórg. Przed 1903 r. zawarł związek
małżeński z Izabelą Jarmułt-Mlicką herbu Dołęga, córką Władysława i Leokadii z
Modlińskich. Izabela była siostrą Heleny zamężnej za Kazimierza Jaczyńskiego
dziedzica Piasków w powiecie strzeleńskim oraz Marcinkowa i Bielic w powiecie
mogileńskim. Małżonkowie mieli syna Jana, urodzonego 31 lipca 1903 r. w
Puzdrowie. W 1905 r. Moszczeński sprzedał Puzdrowiec (1000 mórg).
Stefan w październiku 1919 r.
został starostą powiatu strzeleńskiego. Urząd ten piastował bardzo krótko, bo
do 31 grudnia 1919. Z dniem 1 stycznia 1920 roku został przeniesiony na
równorzędne stanowisko do Jarocina, a stamtąd do Strzelna przybyła starosta
Czesław Tollik. Starostą jarocińskim był do 17 lipca 1923 r., a następnie
został przeniesiony do Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu w charakterze urzędnika
VI stopnia służbowego. Tam był radcą w urzędzie wojewódzkim.
Zmarł 31 sierpnia 1925 r. w
Poznaniu. Spoczął w krypcie rodzinnej pw. św. Antoniego przy kościele
parafialnym pw. św. Józefa w Kozielsku koło Janowca Wielkopolskiego.
Czesław Tollik 1920-1921, czterokrotny starosta i tak najpierw w
Jarocinie, od stycznia 1920 r. do listopada 1921 r. w Strzelnie, potem w
Świeciu i Tucholi. W 1929 r. przeszedł na stanowisko kierownika Wydziału
Rolnictwa Województwa Pomorskiego w Toruniu. Wchodził w skład Związku
Elektryfikacyjnego w Chełmnie, którego celem było doprowadzenie energii z elektrowni
wodnej w Gródku do Torunia.
Urodził się w 1885 r. w
miejscowości Królów Las - Königswalde
w powiecie starogardzkim w Prusach Zachodnich. Był synem Juliana i Doroty z Boltów,
którzy mieli jeszcze dwie córki, Wandę i Bronisławę. Rodzice w tej dużej wsi
włościańskiej prowadzili gospodarstwo rolne z dwoma cugami koni (8 szt.) o
powierzchni ok. 300 mórg. O jego wielkości świadczy zatrudnianie przez Juliana służby
w gospodarstwie i w domu. Czesław początkowo nauki pobierał w katolickiej
szkole elementarnej, a następnie w gimnazjum w Starogardzie (Gdańskim). Tutaj
wstąpił w szeregi konspiracji filomackiej. Po zdaniu matury podjął studia rolnicze
na Uniwersytecie w Lipsku i w 1910 r. uzyskał dyplom państwowy z agronomii oraz
tytuł inżyniera agronoma na Uniwersytecie w Halle. Stamtąd wrócił w rodzinne
strony i w 1919 r. wziął ślub w Poznaniu z Bronisławą Żakowską. Pochodziła ona z
Zielonej Góry koło Radzynia Chełmińskiego z rodziny o korzeniach szlacheckich.
Z początkiem 1919 r. został
starostą jarocińskim i funkcję tę piastował do 31 grudnia 1919 r. Podczas
przejazdu Józefa Piłsudzkiego z Warszawy do Poznania 25 października 1919 r.
nastąpiło spotkanie Naczelnika Państwa z władzami powiatu i miasta Jarocin.
Wszystko odbyło się na terenie dworca kolejowego i trwało zaledwie kilka minut.
Przejazdowi towarzyszyło spore zainteresowanie mieszkańców. W imieniu
jarocińskich władz Marszałka witali m.in.: starosta Czesław Tollik, burmistrz
Franciszek Basiński oraz Zbigniew hr. Ostroróg-Gorzeński z oddziałem
jarocińskich powstańców. Z dniem 1 stycznia 1920 r. został przeniesiony do
Strzelna, a jego miejsce zajął dotychczasowy starosta strzeleński Stefan
Moszczeński.
 |
| Na pokładzie okrętu „Generał Haller“ stoi nad siedzącymi drugi od lewej starosta Czesław Tollik. |
Po niespełna dwóch latach przeszedł
na stanowisko starosty świeckiego. W tym czasie był wiceprzewodniczącym Ligii
Morskiej i Rzecznej w Świeciu. Od 1 listopada 1924 r. został starostą
tucholskim w VI stopniu służbowym. Był prezesem Oddziału Powiatowego Ligi
Obrony Powietrznej Kraju w Tucholi. 15 maja 1929 r. otrzymał nominację na radcę
wojewódzkiego. Zdał stanowisko 6 czerwca 1929 r. i przeszedł do pracy w
Urzędzie Wojewódzkim w Toruniu w Wydziale Rolnictwa i Reform Rolnych.
Tak oto pożegnał się starosta
Tollik z mieszkańcami powiatu tucholskiego:
Przeniesiony
dekretem p. Ministra Spraw Wewnętrznych na nowe stanowisko służbowe do
Województwa Pomorskiego, opuszczam w najbliższych dniach powiat tucholski.
Odjeżdżając z tych stron, odczuwam potrzebę serca pożegnania się z ludnością
całego powiatu i wyrażenia jej gorącego podziękowania za udzielone mi poparcie
w mych zamierzeniach i współpracę na wszystkich polach życia ekonomicznego czy
społecznego. Starałem się zrozumieć i odczuć potrzeby powiatu i w miarę
możności wszystkim tym potrzebom zaradzić. Z drugiej strony znalazłem u
ludności pełne zrozumienie dla mych poczynań i pracy i zaufanie oraz
wyrozumiałość na to, że nie wszystkie postulaty i nie w pełnej mierze dały się
przeprowadzić. To na wzajemnym zaufaniu oparte zrozumieniu się, wytworzyło
podstawę do zgodnej współpracy, co ułatwiło mi niejednokrotnie należyte
spełnienie ciężkiego mego urzędu. Opuszczając więc teraz me stanowisko wyrażam
całej ludności powiatu serdeczne podziękowanie za zgodną współpracę, wyrazy
pozdrowienia i pożegnania.
Tuchola,
dnia 10 czerwca 1929 r.
CZESŁAW
TOLLIK,
radca
wojewódzki
Po reorganizacji Wydziału od 1
stycznia 1934 r. awansował, zostając kierownikiem Oddziału Rolnictwa w Wydziale
Rolnictwa i Reform Rolnych. Silnie zaangażował się w ruch spółdzielczy,
będąc wiceprezesem Towarzystwa Kooperatystów w Toruniu (1934). W 1939 r. był w
stanie spoczynku - emerytem. W Toruniu mieszkał przy ulicy Mickiewicza.
Za swą działalność
społeczno-polityczną został przez Niemców aresztowany i wywieziony do obozu
Mauthausen, gdzie otrzymał numer obozowy 27337. Zginął tam 9 sierpnia 1943 r. Z
małżeństwa z Bronisławą Żakowską miał córkę Bogumiłę urodzoną w 1920 r. zamężną
Grabosz, zamieszkałą w Toruniu oraz syna Andrzeja (1926-2001, pseudonim
„Oskiera”) mieszkającego w Wielkiej Brytanii.
Andrzej zmienił nazwisko na Oskiera
- od swojego pseudonimu. Często odwiedzał Polskę i siostrę w Toruniu. Przy tej
okazji odwiedzał również Strzelno i tu również spotykał się z ówczesnymi władzami
miejskimi.
CDN
