Jak Kujawiacy usypali Kopiec Łokietkowi - cz. 3 ostatnia

Ukończenie dzieła

Przez dwa lata przy kopcu już nic nie robiono. Tak niewykończony stał do 1933 roku i wówczas, wiosną na prośby Komitetu dowódca 14. Pułku Piechoty płk Ignacy Misiąg znowu odkomenderował do Płowiec kompanię żołnierzy, którzy w ciągu miesiąca podnieśli kopiec o 1,5 metra i wyrównali boki. Ponieważ w fosie stała woda, która przeszkadzała w wydobywaniu ziemi, na prośbę jednego z członków Komitetu, wodę wypompowały bezinteresownie straże pożarne z Radziejowa - dwukrotnie, Osięcin i Płowiec.

Dla zabezpieczenia monumentu przed rozmywaniem w czasie opadów atmosferycznych, cała jego powierzchnia z fosą włącznie zostały obłożony darniną. Potrzebną ilość darniny (3 pociągi - 48 wagonów wąskotorowych) podarował ze swych łąk Włodzimierz Chrząszczewski z Broniewka, koszt jej dowiezienia transportem konnym do wagonów i na kopiec pokryło radziejowskie Koło Ziemian i dyrektor Cukrowni Dobre, a Ministerstwo Komunikacji zezwoliło na bezpłatne użycie toru, przy przewozie ładunku. Po dostarczeniu darniny na miejsce, żołnierze obłożyli nią całą powierzchnię, zabezpieczając tym samym kopiec i fosę przed rozmywaniem. Na wierzchołku tak ukończonego Kopca Łokietka ustawiono krzyż kamienny, projektu  architekta Skóry z Aleksandrowa Kujawskiego. Opiekę nad tą pamiątką od 13 sierpnia 1933 r. przejęło Towarzystwa Krajoznawcze z Włocławka, które, dokładało starań, aby kopiec nie tylko należycie utrzymać, ale i przyozdobić.

Płowce i Biesiekierscy

Płowce przez 190 lat znajdowały się w rękach rodziny Biesiekierskich. Początkowo stanowiły własność książęcą, później królewską i wchodziły w skład dóbr starostwa radziejowskiego. O bardzo starym rodowodzie wsi zdają się świadczy dziewiętnastowieczne znaleziska w obrębie gruntów płowieckich. Między innymi odkryto tutaj cmentarzysko z urnami oraz pojedyncze monety z czasów wpływów rzymskich. U zarania czasów historycznych wieś zapisywano w dokumentach jako: Plavci [Płowki], Plowcze, Plowecz, Plowce alias Blewo. Po raz pierwszy odnajdujemy wieś w dokumencie z 1143 roku przy oznaczaniu granic wsi Radziejów. Prawdopodobnie swą nazwę wywodzi od członu nazewniczego „plo“ - co w kujawskiej gwarze oznacza błoto, rodzaj kożucha z ziemi i roślin pływającego na trzęsawisku.

W 1363 roku wieś znajdowała się w rękach Oswalda, kasztelana słońskiego. Przez cały XVI wiek Płowce dzierżyli Leszczyńscy herbu Wieniawa. Za pożyczone królowi 1800 złotych węgierskich otrzymał je w zastaw w 1501 roku Rafał Leszczyński, marszałek nadworny, kasztelan poznański i starosta radziejowski. Po jego śmierci, 28 czerwca 1501 roku Płowce dostały się synowi Rafałowi i stryjowi Kasprowi, podkomorzemu kaliskiemu i dzierżawcy Radziejowa, którzy dopożyczyli królowi 200 złotych węgierskich i 62 grzywny srebra. W 1502 roku za zgodą króla Mikołaj z Lubrańca, wojewoda kaliski próbował wykupić z rąk Leszczyńskich Płowce, jednakże transakcja nie doszła do skutku. 

Podczas podziału ojcowizny w 1520 roku wieś dostała się synowi Kaspra Leszczyńskiego, Janowi, podkomorzemu kaliskiemu. Z jego śmiercią w 1535 roku Płowce przeszły w ręce syna Rafała, kasztelana brzesko-kujawskiego, który przeszedł do zwolenników Braci Czeskich i gorliwie wspierał kalwinów. Tenże zasłynął w Senacie i Izbie Poselskiej z wymownego i zuchwałego warcholstwa. Jemu to darował król na własność Płowce w 1577 roku, które zresztą zaraz sprzedał swojemu synowi Janowi, staroście radziejowskiemu. Po bezpotomnym zgonie Jana w 1597 roku wieś przeszła w ręce Piotra Osieckiego herbu Jastrzębiec.

Patent oficerski Stanisława Biesiekierskiego podpisany własnoręcznie przez ks. Józefa Poniatowskiego

W XVII wieku dobra płowieckie dość często zmieniały kolejno swoich właścicieli. W 1648 roku wieś dzierżył Stanisław Konstanty z Działynia Działyński, dworzanin pokojowy JKM. W 1709 roku Płowce posiadał Mikołaj Ossowski herbu Rola, miecznik brzesko-kujawski, a w 1733 roku Jan Wilhelm hr. Schlieben, wojewodzic inflancki. Od niego dobra te nabył Michał Walewski, kasztelan rozpierski, który z kolei sprzedał je w 1746 roku Pawłowi hr. Dąmbskiemu, staroście inowrocławskiemu i kasztelanowi brzesko-kujawskiemu. Wkrótce, bo w 1750 r. Płowce nabył Jan Biesiekierski, podczaszy bydgoski. Od tego czasu majętność za sprawą wzorowego gospodarowania na tej kujawskiej, urodzajnej ziemi nieprzerwanie pozostawała w rękach tego rodu do 1945 roku. 

W Płowcach po bitwie Łokietka z Krzyżakami, która miała miejsce 27 września 1331 r., biskup kujawski Maciej wzniósł w miejscu, w którym pochowano doczesne szczątki poległych kaplicę. O początkach parafii i kościoła parafialnego w Płowcach nic się nie zachowało. Wiadomo, że w 1431 roku w wyprawie na Kujawy Krzyżacy złupili okolicę oraz spalili wieś z drewnianym kościołem. W regestrze poborowym powiatu radziejowskiego z lat 1557-1566 jest mowa o parafii Płowce. Kościół nosił wezwanie św. Mateusza Apostoła, a proboszcz uposażony był czterema łanami, na których było dwóch kmieci. W 1568 roku dziedzic na Płowcach Rafał Leszczyński po przejściu na kalwinizm wypędził proboszcza Stanisława i w jego miejsce ustanowił proboszczem kalwina, pastora Pawła. Nadto kazał ze świątyni powyrzucać  obrazy i naczynia liturgiczne. Jeden srebrny kielich kmieciowi Marcinowi Markowiczowi udało się ocalić. W 1577 roku kościół był bardzo zaniedbany, zniszczony, podziurawiony, do którego zlatywały się bezpańskie psy. Mieszkańcy na nabożeństwa udawali się do sąsiedniego Witowa.

 Irena i Jan Biesiekierscy przed dworem w Płowcach

Dopiero po śmierci starosty Rafała, synowa jego Zofia z Opalińskich, żona Jana Leszczyńskiego przywróciła na nowo proboszcza katolickiego i oddała mu 50 zagonów dwustajowej roli, ogród, dom mieszkalny i budynki gospodarcze. Jednocześnie wyznaczyła 150 złotych polskich rocznie na jego utrzymanie. Jeszcze podczas wizytacji biskupiej w 1779 roku istniał w Płowcach kościół drewniany, o którego renowację upomniał się biskup Rybiński. Burza dziejowa i śmierć dziedzica na Płowcach Jana Biesiekierskiego w 1793 r. stanęły na przeszkodzie i remontu świątyni nie dokonano. Wkrótce też parafię płowiecką wcielono do Witowa. Na miejscu rozebranego kościoła ustawiono murowaną Bożą Mękę z sygnaturką, którą dzwoniono na Anioł Pański. 

Korzenie genealogiczne Biesiekierskich sięgają odległych czasów i miejscowości Biesiekier, położonej w powiecie łęczyckim. Pierwszą wzmiankę o ich gnieździe rodowym  odnajdujemy pod rokiem 1232. Biesiekiery były gniazdem rodowym Sokołowskich, którzy w II połowie XVI wieku rozgałęzili się  na tych z Wrzący i z Biesiekier. Nazwisko od dóbr rodowych Biesiekier przybrało dopiero potomstwo Krzysztofa Sokołowskiego, wojskiego kruszwickiego, który wieś dzierżył w 1576 r. Zaczęli się oni pisać Biesiekierskimi i pieczętować się jak Sokołowscy herbem Pomian - w złotym polu żubrzą głową przeszytą mieczem.

Dwór w Płowcach lata 70. XX w.

Pierwszy przeniósł się na Kujawy Adam Biesiekierski (1632-1703), syn Tomasza, dziedzica Biesiekierza, który żonaty był z Katarzyną Zakrzewską starościanką brzesko-kujawską. Nabył w 1676 r. dobra Paruszewice i Osowo pod Brześciem Kujawskim. Miał dwóch synów Andrzeja i Michała. Syn Andrzej (1659-1750), skarbnik bydgoski kupił w 1717 roku w powiecie inowrocławskim majętność Zagajewice, później także Latkowo, Brześć i Kaspral. Miał on dwie żony, Annę Ziemięcką i Petronelę Głębocką. Pozostawił trzech synów: Michała w 1752 roku dziedzica Leszczów nad Gopłem, Antoniego łowczego kowalskiego w 1760 roku dziedzica Zagajewic i Jan (1720-1796) dziedzica Latkowa, Brześcia i Kasprala. 

Tenże Jan Biesiekierski, podczaszy bydgoski, stolnik inowrocławski, chorąży kruszwicki i inowrocławski oraz w 1775 roku podkomorzy inowrocławski i kawaler orderu św. Stanisława kupił w 1750 roku Płowce. W roku następnym sprzedał Latkowo pod Szadłowicami.

Dwór w Płowcach - stan obecny

Z żony Marianny Wolskiej herbu Rola miał syna Antoniego Dezyderego (1743-1818), dziedzica dóbr Grabie, Pomorzany, Koneck, Płowce, Pilichowa, Piołunowa. Kilkakrotnie był posłem na sejmy, szambelanem JKM, w 1788 roku kasztelanem kowalskim, w 1790 roku kawalerem orderu św. Stanisława i Orła Białego, w 1815 roku kasztelanem Królestwa Kongresowego. Antoni otrzymał w 1771 roku od ojca Jana dobra nadgoplańskie Brześć i Kaspral, lecz w 1787 roku zamienił je na Ludzisko, które następnie w 1799 roku sprzedał. Po śmierci ojca objął Płowce i dokupił Grabie oraz Koneck, majątki znacznej wartości, szczególnie na wchodzące w ich skład lasy, tak rzadkie na Kujawach.

Ciekawostką z czasów kasztelana Antoniego jest informacja mówiąca o pozostawieniu przez niego dość znacznej biblioteki dla użytku rodziny Biesiekierskich. Zlecił on u końca swoich dni następcom na Płowcach dozór nad księgozbiorem i archiwum rodzinnym oraz coroczne kompletowanie dzieł z funduszu jaki ustanowił na ten cel. Była to kwota 200 tys. złotych polskich zapisana na hipotece Płowiec po wieczne czasy, której dysponentem był ten członek rodziny, który dzierżył w swych rękach majętność. Już jego synowie Józef i Ferdynand posiadali na początku XIX wieku księgozbiór składający się z 3 tys. książek historycznych i politycznych wraz z bogatym archiwum rodzinnym, które było chlubą rodziny i całych Kujaw.

Pomnik bitwy polsko-krzyżackiej pod Płowcami wystawiony w 1961 r. w 630 rocznicę bitwy

Kasztelan Antoni Biesiekierski miał z dwóch żon, Anieli Zboińskiej herbu Ogończyk i Anieli hr. Dąmbskiej herbu Godziemba jedenaście dzieci. Byli to: Feliks, dziedzic Konecka; Józef Kalasanty (1781-1857), żonaty z Elżbietą Wolską, który od 1818 roku dziedziczył Płowce i zmarł bezpotomnie; Hieronim, wyszedł w 1805 r. z kraju i przepadł bez wieści; Ignacy, oficer artylerii; Honorata, Klemensowa Dąmbska z Zadzimia; Józefa, Maksymilianowa Celińska z Cekowa; Stanisław, pułkownik wojsk polskich, dziedzic Grabi i Dobiesławic; Ferdynand, dziedzic Siekierek pod Warszawą, Pomorzan i Człopina; Wincenty, dziedzic Bilna i od 1841 r. po bracie Feliksie Konecka; Ludwik, dziedzic Bodzanowa oraz Marian, dziedzic Piołunowa i Pilichowa.

 Pomnik na symbolicznym cmentarzu wystawiony w 630 rocznicę bitwy pod Plowcami

Po bezpotomnej śmierci Józefa Płowce przeszły w 1856 r. na bratanka Włodzimierza (1821-?), radcę Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego syna Ferdynanda Erazma (1795-1852), ekonomisty i historyka, radcy wojewódzkiego i autora dzieła Historia i zasady ekonomii politycznej oraz Tekli z Kraszewskich herbu Jastrzębiec. Nowy dziedzic żonaty był z Klotyldą Mierosławską herbu Leszczyc, z którą miał syna Józefa Kalasantego (1861-1928), kolejnego dziedzica Płowiec. Ożeniony z Marią Grotowską miał syna Jana Włodzimierza urodzonego w 1892 roku, ostatniego dziedzica na Płowcach. Jan zawarł związek małżeński z córką urzędnika Królestwa Polskiego, Ireną Lucyną Bromską (1900-1996), z którego zrodziły się dwie córki Danuta Maria i Barbara Krystyna oraz syn Ferdynand.

Kaplica w Płowcach

Podczas II wojny światowej rodzina Biesiekierskich została wysiedlona przez Niemców w głąb Generalnej Guberni. Majątek i dwór przekazano w ręce niemieckiego zarządcy. W 1945 roku dobra płowieckie stały się własnością Skarbu Państwa. W dworze utworzono szkołę powszechną, a ziemia została rozparcelowana w ramach reformy rolnej. Jan Biesiekierski zmarł w 1965 r. i został pochowany na Powązkach. Rodzina Biesiekierskich była jedną z najbardziej zasłużonych na Kujawach.   

Post scriptum

W latach 1941-1942 władze hitlerowskie zarządziły zniszczenie kopca, pomnika, a nawet i cmentarzyka z kapliczkami i tablicą ufundowaną przez J.U. Niemcewicza. Ziemię z kopca rozsypano na Rynku w pobliskich Osięcinach. Sama tablica szczęśliwie został uratowana i przechowywana jest obecnie w Muzeum Historii Włocławka. 

W 1961 roku w ramach przygotowań do obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego odtworzono częściowo w tym samym miejscu kopiec zniszczony przez Niemców i wzniesiono na nim okazały pomnik oraz pomnik mniejszy na cmentarzu poległego rycerstwa. Autorem projektów obu pomników był prof. Stefan Narębski.

Bibliografia:

1. Kajetan Kraszewski, Ze wspomnień Kasztelanica, Petersburg 1896.
2. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, s. 323-324, Warszawa 1887.
3. Piotr Strzyż, Płowce 1331, Warszawa 2009.
4. Ks. Jan Wieczorek, 600-lecie Bitwy pod Płowcami i historia klasztoru w Radziejowie Kujawskim, Radziejów 1931.
5. Jolanta Załęczny, Tradycje patriotyczne elementem kształtowania zbiorowej świadomości historycznej w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2017.
6. „Dziennik Bydgoski“, 1929, Nr 45; 1931, Nr 223.
7. „Dziennik Kujawski“, 1931, Nr 166, 173, 196, 200, 207, 209-214, 216-222, 224-228.
8. „Dzień Pomorski“, 1931, Nr 226.
9. „Gazeta Bydgoska“, 1928, Nr 228; 1931, Nr 46 i 224.
10. „Ilustracja Polska“, 1931, Nr 52 i 60.
11. „Piast“, 1931, Nr 25; 1933, Nr 33.
12. „Pałuczanin“, 1931, Nr 110.
13. „Słowo Pomorskie“, 1931, Nr 224.
14. „Tęcza“, 1931, Nr 40.
15. „Z Życia Włocławka“, 1931 luty - marzec, Nr 2-3; 1931 kwiecień - czerwiec, Nr 4-6.
16. Internet: Teki Dworzaczka, http://teki.bkpan.poznan.pl - hasła: Płowce i Biesiekierski (regestry) i Biesiekierscy (monografie).