Dzisiaj prezentuję 13 unikatowych
fotografii z 1946 roku obrazujących wielkie odkrycie w strzeleńskiej bazylice. Śmiem
twierdzić, że było to największe odkrycie w dziejach współczesnego Strzelna -
skarb, który wywindował nasze miasto na szczyty polskiej sztuki romańskiej.
Odsłonięte - odkryte w 1946 roku przez Zdzisława Kępińskiego kolumny międzynawowe
w kościele św. Trójcy i NMP w Strzelnie postawiły w zupełnie nowym świetle
zarówno plastykę jak i architekturę w Polsce w XII wieku.
Doszło do tego podczas badań
konserwatorskich drogą dedukcji i instynktu badacza i konserwatora Zdzisława
Kępiński, który w kwadratowych filarach międzynawowych bazyliki strzeleńskiej odkrył
ten bezcenny skarb. Po rozpruciu ścian obmurowujących - skrywających od XVIII
wieku okrągłe kamienne kolumny ujrzał bogatą dekorację rzeźbiarską. Po
odrzuceniu ceglanego obmurowania ukazał się jedyny w swoim rodzaju fascynujący
obraz wnętrza romańskiej bazyliki o wielkim bogactwie plastycznego wyposażenia.
Wszystkie kolumny posiadają wielkie bazy i głowice, również dekorowane. Z tych
czterech kolumn nawowych, dwie południowe - bliższe transeptu i ołtarza
głównego są podzielone poziomymi opaskami z roślinną dekoracją na trzy części -
pola. Ich obraz przedstawia szereg płaskich wnęk zamkniętych u góry
archiwoltami, które są rozdzielone kolumienkami. W każdej wnęce umieszczono
postaci wyobrażające alegorie - łącznie 36 postaci, 36 romańskich figuralnych
rzeźb. Dwie pozostałe kolumny zachodnie - bliżej chóru posiadają kompozycje
zgoła odmienne: południową dekorują spiralnie przebiegające profile, północna
jest gładka i posiadała ślady cienkiej warstwy tynku z geometryczną romańską
polichromią.
 |
| Strzelno - po odkryciu kolumn północnych |
 |
| Strzelno - kolumna południowo-zachodnia |
 |
| Strzelno - kolumna północno-wschodnia |
 |
| Strzelno - kolumna południowo-wschodnia |
 |
| Strzelno - fragment kolumny północno-wschodniej |
 |
| Strzelno - fragment kolumny północno wschodniej |
 |
| Strzelno - fragment kolumny południowo-wschodniej |
 |
| Strzelno - fragment kolumny południowo-wschodniej |
 |
| Strzelno - kolumna południowo-wschodnia |
 |
| Strzelno - kolumna południowo wschodnia |
Głowice i bazy kolumn, po ich
odkryciu były dość silnie uszkodzone, skuto bowiem w nich przy obmurowywaniu wystające
części m. in. postaci aniołów wystające z narożników kostkowej głowicy
południowo-wschodniej, z których pozostały skrzydła i zarysy postaci. Na tej
właśnie głowicy znajduje się scena Chrztu w Jordanie. Jak wówczas odnotowano: -
Odkryte w Strzelnie kolumny wymagają
obszernej monografii, bowiem zarówno architektoniczna całość rozwiązania jak i
elementy plastyczne tego nowego asortymentu form sztuki romańskiej XII-go wieku
w Polsce są zjawiskiem o europejskim znaczeniu.
Jak podkreślił odkrywca kolumn
Zdzisław Kępiński w swoim artykule Odkrycia
w Strzelnie, [w:] Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, Warszawa 1946, nr
3/4, s 202-207 - Kolumny strzeleńskie są czymś zgoła jedynym i nieznanym w tej
formie i skali w Europie. Stwierdzenie to nie było przesadne, a w konsekwencji
zmusiło historyków sztuki do rewizji wielu poglądów na zagadnienia plastyki
romańskiej w Polsce szczególnie w okresie jej bujnego rozkwitu kiedy powstały
znane przynajmniej z fragmentów dzieła tej miary co portal czerwiński, w Tumie
pod Łęczycą lub drzwi gnieźnieńskie i płockie. Nowo odkryty zespół plastyczny
wskazał, że dotychczas znane dzieła są tylko drobnymi reliktami wielkich
poczynań artystycznych, w których szczególnie cenne jest stwierdzenie, że w
Strzelnie mamy własną polską interpretację uniwersalnej wówczas dla Europy
formy architektury i plastyki romańskiej - pisał Jan Zachwatowicz.
Literatura:
Zdzisław Kępiński, Odkrycia w Strzelnie, [w:] Biuletyn
Historii Sztuki i Kultury, Warszawa 1946, nr 3/4, s 202-207.
Jan Zachwatowicz, Nowe odkrycia w dziedzinie architektury
romańskiej w Polsce, [w:] Ochrona Zabytków, 1948, nr 1/1, s.14-17.
