Spacerkiem po Strzelnie - cz. 201 ul. Spichrzowa

Rzeźnia Miejska w Strzelnie - l. 80. XX w.

Małymi krokami zbliżamy się do końca spacerku po Strzelnie. Teraz wszystko zależeć będzie od Was moi drodzy, czy będziecie w te miejsca wracać, czy nie? Z mojej strony możecie się spodziewać, że będę je przywoływać, dodając nowe informacje oraz zdjęcia pokazujące przemiany, jakie dokonują się w naszym mieście. Tym bardziej, że opowieść o naszym mieście nie ma końca - miasto ciągle żyje i rozwija się. A póki co zamykając pewien etap z życia Strzelna i strzelnian, dopełnię końcówkę naszego spacerku, obejmując nim jeszcze kilka ulic, czy raczej uliczek, o których wielokrotnie już wspominałem przy okazji innych tematów z dziejów naszego miasta, ale nigdy nie omówiłem kompleksowo. 

Zatem, przechodzimy na ul. Ślusarską, która jest jakby przedłużeniem ul. Cestryjewskiej w kierunku wschodnim i swój początek bierze od ul. Inowrocławskiej, a kończy się wpadając w ul. Magazynową. Do ok. 1900 roku nosiła nazwę Speicherstrasse, czyli ul. Spichrzowa, jednakże przed 1910 rokiem została nazwana razem ze współczesną ul. Ślusarską jedną nazwą Schlosserstrasse, czyli ul. Ślusarską. Do swojej pierwotnej nazwy - ul. Spichrzowa - powróciła w latach międzywojennych. Przez długie lata była to ulica gospodarcza, w części stanowiąca zaplecze dla posesji zlokalizowanych przy północnej pierzei Rynku. Jej ożywienie nastąpiło z chwilą wybudowania przy niej Rzeźni Miejskiej.

Rzeźnia - hala główna, plan przyziemia

Parcela przy współczesnej ul. Spichrzowej 13, granicząca od wschodu z ul. Magazynową, na której wzniesiono zespół Rzeźni Miejskiej, w 1846 roku stanowiła własność ewangelików Augusta Hildebrandta i jego małżonki Johanny Caroline z domu Falk. W 1864 roku całość dzierżyła wdowa po Auguście, Caroline Hildebrandt. W tym czasie parcela zabudowana była domem mieszkalnym, stajnią z podwórzem i ogrodem. Wkrótce całą nieruchomość nabyli małżonkowie Rudolf i Emilia Bergowie. W 1886 roku 17 strzeleńskich rzeźników ubijało rocznie 380 szt. bydła, 1212 sztuk świń, i 1065 szt. owiec. Zainicjowali oni wówczas budowę w Strzelnie rzeźni miejskiej. 8 sierpnia 1886 roku magistrat Strzelna poparł tę inicjatywę i skierował do rejencji bydgoskiej prośbę o udzielenie zgody budowlanej. W tym czasie zaczęły wchodzić przepisy władz pruskich zakazujące uboju w rzeźniach prywatnych, ze względów higieniczno-sanitarnych. Już w 1887 roku miasto zakupiło od małżonków Rudolfa i Emilii Bergów parcelę przy ul. Speicherstrasse (obecnie ul. Spichrzowa 13). W 1889 roku rozebrano budynki i wzniesiono halę rzeźni, budynek administracyjny wraz z mieszkaniem dla inspektora rzeźni (1890 r.) w pierzei ul. Spichrzowej oraz oborę i klozet wzdłuż ogrodzenia od ulicy Magazynowej. Otwarcie budynku rzeźni miejskiej nastąpiło 1 maja 1890 roku. A oto informacja strzeleńskiego „Nadgoplanina” z 7 maja 1890 roku (Nr 36) z otwarcia rzeźni: - W zeszły czwartek odbyło się uroczyste otwarcie tutejszej nowo wybudowanej rzeźni. Po południu zebrał się cech rzeźnicki, składający się z miejscowych rzeźników tak Polaków, jak Niemców i Żydów w mieszkaniu niedawno zmarłego cechmistrza Franciszka Kurzta i stąd udał się poprzedzony muzyką przed gmach magistracki, gdzie nowa chorągiew cechu przez burmistrza wręczona została, a następnie do nowo wybranego cechmistrza Andrzeja Jeski, który członków cechu krótkimi i treściwymi słowami po polsku powitał. Przy udziale magistratu, jak i radnych miasta nastąpiło potem otwarcie rzeźni przez Burmistrza i oddanie jej do użytku publicznego. Na poświęcenie zaś ewangelickiego nowego szlachtuza, jak to „Kurier Poznański” donosi nie było i nie zarzezano też po niemiecku żadnego wołu. Na zakończenie odbyła się wieczorem w sali p. Morawietza zabawa z tańcami.

Strzelno - Cech Rzeźników, l. 30. XX w.

W ciągu następnych lat trwała rozbudowa i unowocześnienie. W 1891 roku wybudowano halę do sprzedaży, w 1898 roku szopę z wagą dla zwierząt i sklep, a w 1901 roku szopę na nawóz (odchody). W tym też roku przebudowano halę rzeźni, a w 1905 roku wzniesiono stajnię przy zachodniej granicy parceli oraz przybudówkę przy budynku administracyjno-mieszkalnym. W 1909 roku powstały nieistniejące jatki. W 1939 roku w tylnej części zespołu rzeźni wzniesiono niewielką chłodnię. Nadzór nad Rzeźnią Miejską sprawował lekarz weterynarii, pełniącego funkcję inspektora i dyrektora rzeźni. Urząd ten od początku do 1935 roku  sprawował lek. wet. Teofil Jan Weigt.   

Weigt Teofil (1858-1937) lek. wet. w Strzelnie

Urodził się 18 grudnia 1858 roku w Jankowie Zaleśnym koło Raszkowa jako syn Mateusza i Józefy z domu Szlachcińska - polskich katolików. Ojciec z zawodu był nauczycielem i piastował stanowisko dyrektora szkoły. Noworodek ochrzczony został w kościele parafialnym w Jankowie Zaleśnym 21 grudnia 1858 r. i nadano mu imiona Teofil Jan, a rodzicami chrzestnymi byli Augustyn Turkowski (nauczyciel i dyrektor szkoły) oraz Józefa Świątecka. [Teofil miał starszego brata Stanisława Józefa, który urodził się w 1855 roku, a który poślubił w 1890 roku w kościele parafialnym w Kobiernie Zofię Teodorę Rosochowicz (ur. 1865). Małżonkowie mieli syna Józefa Teofila (ur. 5 lutego 1906 r.) również lek. wet., m.in. kierownika rzeźni miejskiej w Mogilnie.]

Pierwsze nauki pobierał w szkole ludowej, do której uczęszczał do 1869 r., a następnie w latach 1869-1878 uczył się w gimnazjum, które ukończył egzaminem maturalnym. W latach 1878-1882 odbył studia weterynaryjne na Akademii Weterynaryjnej w Dreźnie.

Rzeźnia - budynek administracyjno-mieszkalny, elewacja frontowa (2001 r.)

Od 23 maja 1883 r. do 1 października 1883 r. prowadził prywatną praktykę lekarza weterynarii w Lwówku, po czym odbył jednoroczną służbę wojskową w dragonach, a następnie pozostał w wojsku jako lekarz weterynarii do 31 marca 1886 r. Od 1 kwietnia 1886 r. do 31 marca 1890 r. prywatnie praktykował w Wieleniu. 1 kwietnia 1890 r. objął kierownictwo rzeźni miejskiej i prywatną praktykę lekarza weterynarii w Strzelnie.

W 1894 r. w kościele parafialnym pw. Świętej Trójcy w Strzelnie Weigt zawarł związek małżeński ze strzelnianką 18-letnią Katarzyną Łowicką, córką zamożnego budowniczego Maksymiliana Łowickiego i Wiktorii z domu Laskowska. Małżonkowie mieli dwoje dzieci. 

14 kwietnia 1920 r. został tymczasowym powiatowym lekarzem weterynarii. Od 1921 r. do 31 sierpnia 1924 r. pełnił funkcję powiatowego lekarza weterynarii. W uzasadnieniu odwołania Weigta z funkcji powiatowego lekarza weterynarii, wojewoda podał, iż skończył on 66 lat i z racji wieku przysługuje mu emerytura. Weigt pozostał w zawodzie lekarza weterynarii i inspektora rzeźni miejskiej do 1935 roku, po czym wyprowadził się do rodziny, do Kościana, gdzie 20 marca 1937 roku zmarł. Pochowany został na starym cmentarzu w Strzelnie u boku wcześniej zmarłej małżonki. 

Rzeźnia - hala ubojni, elewacja frontowa (2001 r.)

Rzeźnia - elewacja frontowa stajni (2001 r.)

Rzeźnia - kotłownia z kominem (2001 r.)

Po Weigtcie od 1 września 1924 r. funkcję tę objął lek. wet. Aleksander Szczepański z Kruszwicy. Obowiązki swe Szczepański pełnił do 31 maja 1928 roku, po tym czasie nadal pozostawał kierownikiem rzeźni miejskiej w Kruszwicy. Po nim obowiązki przejął lek. wet. Czesław Kłostowski, który został w 1930 roku przeniesiony do Wyrzyska i tam pozostał do 1939 roku. Od 1 marca 1930 roku z Wyrzyska został przeniesiony do Strzelna lek. wet. Kazimierz Sentkowski. Obowiązki powiatowego lek. wet. pełnił do czasu likwidacji powiatu tj. do 1932 roku. Od 1934 roku samorządowym lek. wet. -  miejskim lek. wet. i kierownikiem Rzeźni Miejskiej oraz urzędowym badaczem mięsa był lek. wet. Tomasz Ostrowski. Na tym stanowisku pozostawał do września 1939 roku. W czasie II wojny światowej lekarzem weterynarii w Strzelnie był Niemiec dr Arthur Sauter oraz od 1942 roku dr Edmund Paluszkiewicz, który do Strzelna został przeniesiony z Gniezna przez władze okupacyjne. Po wyzwoleniu powierzono mu stanowisko kierownika Rzeźni Miejskiej w Strzelnie. Po powstaniu w 1949 roku przy Rzeźni Miejskiej, Państwowego Zakładu Leczniczego dla Zwierząt w Strzelnie został on jego kierownikiem. Na tym stanowisku pozostał do 1950 roku, a zastąpił go lek. wet. Aleksy Flieger. Od 1951 do 1957 roku kierownikiem PZLZ w Strzelnie był lek. wet. Ludwik Janiszewski. Od wiosny 1957 roku placówka PZLZ została przeniesiona z ul. Spichrzowej do nowo wybudowanego obiektu przy ul Powstania Wielkopolskiego.

Przy ul. Spichrzowej pozostała Rzeźnia Miejska, która przeszła pod administrację PSS „Społem” w Strzelnie. Nadzór kierowniczy nad rzeźnią pełnili kierownicy masarni, a byli nimi: Ludwik Borowiak, Bolesław Kolbowicz z Wronów, Edmund Konkiewicz, Mieczysław Wiśniewski, Andrzej Pruczkowski i Ewaryst Pieróg. Od 1992 roku rzeźnię wzięło w dzierżawę od Gminy Strzelno - Strzeleńskie Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Wytwórcze Sp. AGROST, rzeźnia stanowiła zakład nr 2 tego przedsiębiorstwa. Od 2001 roku spółka zakończyła użytkowanie rzeźni i od tego czasu, czyli 23 lata obiekt stoi pusty.

Rzeźnia - wnętrze hali, trakt środkowy (2001)

Zachowane budynki są typowymi obiektami przemysłowymi z II połowy XIX w. na terenie miasta Strzelna. Posiadają proste bryły i ceglane elewacje z ceglanymi detalami architektonicznymi i jedyny z niegdyś licznych komin przemysłowy na terenie Strzelna. Część budynków i ogrodzenie zespołu zostały wtórnie otynkowane. W 2008 roku Jacek Sech wraz z żoną złożyli na łamach prasy ofertę utworzenia na bazie budynku hali rzeźni muzeum mediów. W 2013 roku podczas sesji Rady Miejskiej złożył on nawet oficjalny wniosek. Niestety, pomysł z poparciem burmistrza Matczaka nigdy nie doczekał się realizacji. Natomiast budynek rzeźni wraz z ostatnim kominem przemysłowym stoi nieużytkowany i niszczeje - obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków, choć ma założoną kartę ewidencji zabytków architektury i budownictwa.

Foto.: Archiwum bloga, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu w Szreniawie