Strzeleński aptekarz i burmistrz Michał Stęczniewski (1885-1940)

 

W sierpniu galeria portretowa zasłużonych strzelnian znajdująca się w Urzędzie Miejskim w Strzelnie wzbogaciła się o kolejne dzieło - portret Michała Stęczniewskiego pędzla Jana Sulińskiego. Kim był Michał Stęczniewski, że przywołuję tę postać? Otóż był z zawodu aptekarzem, osobą ponadprzeciętną, wybijającą się w swoich społecznikowskich działaniach, aktywną i oddaną miastu Strzelnu. W latach międzywojennych przez 18 lat pełnił funkcję społecznego zastępcy burmistrza Strzelna, trzykrotnie powierzano mu obowiązki burmistrza Strzelna oraz bardzo aktywnie uczestniczył w życiu miasta i powiatu. Posiadał stopień porucznika rezerwy Wojska Polskiego, zatwierdzony ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku (pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana), był uczestnikiem kampanii wrześniowej 1939 roku i ofiarą zbrodni katyńskiej…

Burmistrz, aptekarz, por. rez. Michał Stęczniewski - portret pędzla Jana Sulińskiego 

Przodkowie Michała Stęczniewskiego pochodzili z Sulmierzyc w powiecie odolanowskim. Antenat rodu Andrzej nosił nazwisko Stęczny i urodził się ok. 1710 roku. Dopiero pradziad Michała, Wawrzyniec zaczął pisać się Stęczniewski. Michał urodził się 7 września 1885 roku w Sulmierzycach w powiecie odolanowskim jako syn kupca (Kaufmann) Władysława (ur. 26.02.1855 r. - zm. 28.11.1900 r.) i Pelagii z domu Kazowskiej (ur. 20.12.1859 r. - zm. 24.03.1931 r.). Michał był drugim synem małżonków Stęczniewskich. Miał starszą siostrę Stanisławę (zamężną Worsztynowicz) oraz młodsze rodzeństwo: Konstancję, Franciszka i Mariannę.

Archiwum Państwowe w Kaliszu - Akt urodzenia Michała Stęczniewskiego z adnotacją o śmierci w Kozielsku

Po ukończeniu nauki na poziomie gimnazjalnym i zdaniu matury rozpoczął studia na Wydziale Nauk Biologicznych, na kierunku farmacji Uniwersytetu Publicznego w Lipsku. W 1909 roku jako student farmacji był stypendystą Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego dla młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. 1910 roku ukończył naukę w Lipsku i otrzymał tytuł dyplomowanego aptekarza. W międzyczasie, bo w 1907 roku odbył przeszkolenie i przygotowanie wojskowe w 47. Pułk Piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III (2. Dolnośląski) w garnizonie Poznań. Ponowne szkolenie przeszedł w 1913 r., po czym w sierpniu został awansowany do stopnia podporucznika. Po odbyciu służby wojskowej rozpoczął pracę w jednej z poznańskich aptek.

15 września 1913 roku nabył od aptekarza Alfonsa Amrogowicza kamienicę wraz z apteką w Rynku nr 2 w Strzelnie i tutaj przeniósł się z Poznania. Już jako właściciel strzeleńskiej apteki, 25 listopada 1913 roku Michał Stęczniewski zawarł związek małżeński z dalszą kuzynką Gabrielą Kazimierą Stęczniewską. Ślub odbył się w Poznaniu, gdzie mieszkała panna młoda. Zaraz też po ślubie Gabriela zamieszkała przy mężu w Strzelnie. Tutaj urodziła się czwórka ich dzieci: Gwidon, Feliks, Bohdan i Irena. W trakcie działań wojennych w latach 1914-1918 nie brał w nich udziału, gdyż był uznany przez starostę, jako niezbędny tutaj na miejscu, a to w związku z tym, że był jedynym aptekarzem w mieście powiatowym Strzelnie. W latach międzywojennych swoją działalność poszerzył o dział drogeryjny, uruchamiając w tym samym budynku Drogerię Kujawską.

Rok 1918 - Michał Stęczniewski w aptece w Strzelnie przy Rynku 2

15 listopada 1918 roku jako członek Miejskiej Rady Ludowej został dokooptowany przez tę Radę w skład strzeleńskiego magistratu i od tego czasu zasiadał w organach samorządowych miasta oraz powiatu. Jego kandydaturę wysunął dr Jakub Cieślewicz. To z nim, jako aptekarz i główny zaopatrzeniowiec powstańczych oddziałów strzeleńskich, ściśle współpracował w czasie Powstania Wielkopolskiego, dostarczając potrzebnych medykamentów. 

W maju 1919 roku Rada Miejska w Strzelnie wybrała aptekarza Michała Stęczniewskiego adiunktem miasta, czyli zastępcą burmistrza. Urząd ten został zatwierdzony przez Prezesa Rejencji (Wojewodę) na okres 6 lat 28 maja 1919 roku. Po raz drugi takiego wyboru Rada dokonała w maju 1925 roku. Kandydatura ta została zatwierdzona 12 maja przez Wojewodę Poznańskiego na okres 6 lat - do 1 października 1931 roku. Po raz trzeci jako zastępcę burmistrza Rada Miejska wybrała Stęczniewskiego w marcu 1931 roku na 6-letnią kadencję. W międzyczasie pełnił on trzykrotnie obowiązki burmistrza. Po śmierci burmistrza Bolesława Pińkowskiego (1856-1919) Rada Miejska w Strzelnie powierzyła aptekarzowi Michałowi Stęczniewskiemu obowiązki burmistrza, które sprawował od listopada 1919 roku do stycznia 1920 roku. Po raz drugi obowiązki te powierzyła mu Rada po śmierci kolejnego ojca miasta Konstantego Ciesielskiego (1869-1923). Pełnił je od 3 lutego do 1 maja 1923 roku. Po odejściu w drodze awansu ze stanowiska burmistrza Tadeusza Buszy (1897-1963) po raz trzeci urząd ten objął Michał Stęczniewski i pełnił obowiązki od grudnia 1927 roku do 28 marca 1928 roku.

Stoją od lewej: 1 - aptekarz i wiceburmistrz Michał Stęczniewski, 2 - starosta Jan Kozłowski, 3 - burmistrz Stanisław Radomski, 4 i 5 - NN

Corocznie uczestniczył w rocznicach wyzwolenia Strzelna. 2 stycznia 1927 roku brał udział w uroczystościach ósmej rocznicę oswobodzenia miasta i powiatu strzeleńskiego spod jarzma pruskiego. Wówczas występował jako zastępca burmistrza Strzelna i przemawiał w imieniu magistratu. W lipcu i sierpniu 1927 roku zastępował przebywającego na urlopie burmistrza Tadeusza Buszę. W tym też roku 7 sierpnia z okazji 5-lecia Koła Powstańców i Wojaków, którego był członkiem odebrał wraz z małżonką Gabrielą odznaczenia za czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim. Żona Gabriela w grupie zacnych kobiet z kręgów inteligencji mieszczańskiej i ziemianek odebrała Odznakę Zasługi za pomoc w zaopatrzeniu powstańców w mundury, żywność i ogólną aprowizację. Natomiast Michał Stęczniewski został odznaczony Odznaką Powstańców Broni za udział i prace organizacyjne w Powstaniu Wielkopolskim na terenie Strzelna i Kujaw Zachodnich.

Apteka Michała Stęczniewskiego w Strzelnie przy Rynku 2

Od 1 stycznia 1928 roku pełnił obowiązki burmistrza Strzelna. 6 stycznia o tym wydarzeniu informowała prasa: - Osobiste. Z dniem 31 grudnia dotychczasowy burmistrz tut miasta p. Busza Tadeusz opuścił miasto nasze, aby objąć stanowisko inspektora pożarnictwa na województwo poznańskie. Aż do czasu objęcia - stanowiska przez nowego burmistrza, rządy nad miastem sprawuje zastępca burmistrza p. Stęczniewski. 28 stycznia został wybrany w miejsce ustępującego członka Sejmiku Powiatowego w Strzelnie burmistrza Tadeusza Buszy, członkiem tegoż Sejmiku. 2 stycznia 1930 roku został po raz kolejny wybrany do 27-osobowego Sejmiku Powiatu Strzeleńskiego. W latach 1928-1930 był członkiem Komitetu Honorowego Budowy Pomnika Najświętszego Serca Jezusowego - pomnik poświęcono i odsłonięto 26 października 1930 roku przed Szpitalem Powiatowym w Strzelnie.

W czasie urzędowania burmistrza Stanisława Radomskiego był członkiem magistratu i kilkakrotnie zastępował burmistrza w pełnieniu jego obowiązków (ćwiczenia wojskowe, urlopy). W lipcu 1929 roku występował oficjalnie jako zastępca burmistrza, podpisując szereg ważnych dokumentów. 14 sierpnia za pośrednictwem „Dziennika Bydgoskiego“ poinformowano mieszkańców, że: - Burmistrz tut. miasta p. Stanisław Radomski został powołany na ćwiczenia wojskowe. Burmistrza zastępuje zastępca p. aptekarz Michał Stęczniewski. 23 listopada tegoż roku uczestniczył w uroczystości poświęcenia nowo wybudowanego gmachu Powiatowej Kasy Chorych w Strzelnie, podczas którego reprezentując korporację aptekarzy z powiatu strzeleńskiego zabrał głos i przekazał stosowny adres okolicznościowy na ręce dyrektora PKCh Leona Kubskiego. 

Z wielką pasją i znakomitymi efektami uprawiał jako myśliwy łowiectwo. W 1921 roku wstąpił w szeregi nowo utworzonego Towarzystwa Myśliwych w Strzelnie, a po jego przeobrażeniu do Towarzystwa Łowieckiego w Strzelnie. W grudniu 1929 roku podczas walnego zebrania Towarzystwa Łowieckiego został wybrany członkiem zarządu z funkcjami sekretarzem i skarbnikiem Towarzystwa. Nadto był członkiem Spółki Łowieckiej w Strzelnie, która była reprezentantem właścicieli gruntów rolnych znajdujących się w granicach miasta Strzelna. W celu uprawiania łowiectwa dzierżawił od spółek łowieckich tereny rolne gmin, m.in.: Ciencisko, Ostrowo i Zbytowo na potrzeby polowań.  

Michał Stęczniewskiz upolowanym w Lasach Miradzkich pięknym okazem jelenia

W 1933 roku został członkiem Komitetu Obywatelskiego Pożyczki Narodowej na Powiat Mogileński, a w listopadzie 1934 roku, będąc członkiem Zarządu Miejskiego w Strzelnie, otrzymał za prace na niwie samorządowej Srebrny Krzyż Zasługi, o czym w specjalnym obwieszczeniu poinformował podczas posiedzenia Rady Miejskiej burmistrz Stanisław Radomski. 

Od 7 marca 1935 roku apteka jego świadczyła usługi w zakresie Funduszu Pomocy Leczniczej dla pracowników: Mogileńskiego Powiatowego Związku Samorządowego, Powiatowej Szkółki Hodowli Drzew Owocowych i Dziczek w Mogilnie i w Kruszwicy, Szpitala Powiatowego w Strzelnie, Ośrodka Zdrowia w Mogilnie oraz Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Mogileńskiego w Mogilnie i Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Mogileńskiego w Mogilnie - Oddział w Strzelnie.

W 1928 roku znajdujemy go w grupie zwolenników nurtu katolicko-ludowego. Wówczas to złożył swój podpis - obok ks. prob. Romualda Sołtysińskiego z Siedlimowa, budowniczego Edmund Grześkowiaka oraz kupca-drogerzysty Albina Radomskiego - pod odezwą Narodowego Komitetu Wyborczego Katolickiego i Ludowego na powiat strzeleński. Już w granicach nowego powiatu mogileńskiego został członkiem Powiatowego Komitetu Uświadamiania Obywatelskiego w Mogilnie. Uczestnictwo w tymże komitecie obrazuje nam sylwetkę Michała Stęczniewskiego jako aktywnego bezpartyjnego działacza o poglądach narodowych. Jasno możemy to odczytać z odezwy pod którą się podpisał, a którą wydał Powiatowy Komitet Uświadamiania Obywatelskiego. Oto jej treść:

OBYWATELE!

Zbliża się dzień 8-go września 1935 r., to jest dzień powszechnego głosowania do Sejmu Rzeczypospolitej. Sejm ten, powstając na zasadach nowej Konstytucji, ma zapoczątkować

nową erę w życiu naszej Ojczyzny - erę, której znamieniem będzie porządek,

poszanowanie prawa, sprawiedliwość społeczna i moc wewnętrzna Państwa - erę, której pod budowę stworzyła wytężona praca lat ostatnich Wielkiego Wodza Narodu Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Mają zniknąć partie, rozbijające jedność narodową w Polsce, demoralizujące społeczeństwo oraz podkopujące moc i prężność naszego najwyższego wspólnego dobra - Państwa.

Toczy się bój o jasną przyszłość Rzeczypospolitej, o Jej Wielkość i Potęgę, bój o największe dobro zbiorowości polskiej. Żaden obywatel, miłujący Ojczyznę, pragnący Jej służyć w obliczu tej walki nie może być obojętny - nie może uchylić się od spełnienia swego

moralnego wobec Państwa obowiązku, jakim jest udział w wyborach.

OBYWATELE!

Nie dajcie się obałamucić przez partyjniaków. Zamęt, jaki oni sieją i nie etyczne wobec Państwa i Narodu nawoływania o bojkot wyborów nie Wasze, lecz wyłącznie ich, tj. partii dobro mają na względzie. Wykażcie obywatele Wasz rozum zbiorowy, Waszą świadomość narodową i Wasze przywiązanie do Państwa, zdobytego ciężką walką i krwią ofiarną.

Spieszcie więc wszyscy gremialnie do urny wyborczej w dniu 8-go września - Ojczyzna Was woła.

Mogilno,wwrześniu1935r.

(…) Michał Stęczniewski, (…)

Z chwilą reaktywowania działalności strzeleńskiego Bractwa Kurkowego aktywnie włączył się w jego działalność. Wybierano go kilkukrotnie do przewodniczenia ważnym obradom Bractwa. Od 1928 roku wchodził w skład Sądu Honorowego tegoż Bractwa. Wielokrotnie zdobywał tytuły króla kurkowego i rycerza. Tak też było w 1927 roku kiedy to uzyskał tytuł Króla Kurkowego oraz 29 maja 1939 roku, kiedy to wraz z sekretarzem sądowym Borszczem zdobył tytuł Rycerza.

6 czerwca 1937 roku podczas wizyty gen. Józefa Hallera w Strzelnie witał osobiście gościa na strzeleńskim Rynku, wraz z prezesem strzeleńskiej Koła Hallerczyków Kazimierzem Jaroszewskim. 25 listopada 1938 roku małżonkowie Stęczniewscy ze Strzelna obchodzili 25-lecie pożycia małżeńskiego. W intencji jubilatów odprawił ks. prałat Ignacy Czechowski uroczystą mszę św. w kościele farnym, po czym udzielił błogosławieństwa jubilatom na drugie ćwierćwiecze szczęśliwego pożycia (Dz.K., 1938, nr 274). W grudniu 1938 roku został przewodniczącym Komitetu Dni Przeciwgruźliczych, które trwały od 16 grudnia do 10 stycznia 1939 roku.

W stopniu porucznika rezerwy w sierpniu 1939 roku został zmobilizowany z przydziałem do VIII Woskowego Szpitala Okręgowego w Toruniu. Po zgłoszeniu się do komendantury otrzymał przydział do apteki okręgowej. W dniach 3-4 września szpital został ewakuowany i personel udał się w kierunku Warszawy. Część personelu szpitala, w tym por. rez. Michał Stęczniewski, leczyła rannych w trakcie bitwy pod Bzurą. Po kolejnej ewakuacji nasz strzeleński aptekarz udał się w kierunku wschodnim i tam ślad po nim się urywa.     

Pomnik Katyński na starej strzeleńskiej nekropoli upamiętniający m.in. kap. Michała Stęczniewskiego

Już po zakończeniu działań wojennych, 3 kwietnia 1946 roku „Głos Wielkopolski“ podał, że wśród ofiar zbrodni katyńskiej znalazł się aptekarz strzeleński Michał Stęczniewski.

Za emigracyjnym „Orłem Białym“ z soboty 26 lutego 1949 r., Nr 9 (347), wydawanym w Brukseli dowiadujemy się, że por. Michał Stęczniewski był na liście jeńców wojennych przetrzymywanych w Kozielsku na terenie ZSSR. W 1940 roku w dniach od 3 kwietnia do 12 maja (30 kwietnia 1940 r.) został zamordowany - strzałem w tył głowy - w trakcie masowej egzekucji w Lesie Katyńskim niedaleko Smoleńska. Po zajęciu tych terenów przez Wehrmacht jego zwłoki zostały rozpoznane, gdyż podczas ekshumacji przeprowadzonej przez Niemców znaleziono przy zwłokach (Katyń AM. 301): książeczkę wojskową na nazwisko Michał Stęczniewski, ur. 07.09.85. - porucznik, naramiennik porucznika, kartkę z adresem, list, książeczkę do modlenia, bibułki do palenia, lusterko, portfel.

AM. - Amtliches Material zum Massenmord von Katyń (Urzędowy wykaz niemiecki) z cyfrą oznaczającą pozycję rejestrową zwłok.

5 października 2007 roku został pośmiertnie awansowany o jeden stopień wojskowy przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Od tego też czasu tytułowany jest kapitanem Wojska Polskiego.

Żona Gabriela Stęczniewska

Była równie aktywną jak małżonek Michał działaczką społeczną, głęboko zaangażowaną szczególnie w działalność organizacji katolickich; patriotką uczestniczącą w grupie kobiet w akcji niesienia pomocy powstańcom wielkopolskim 1918-1919.

Gabriela Stęczniewska urodziła się 12 lutego 1894 roku w Poznaniu i była córką katolickiego kupca poznańskiego Waleriana Stęczniewskiego (syna Pawła i Henryki Henert oraz Pelagii Feist (córki Antoniego i Agnieszki z domu Witkowskiej). 

Gabriela była bardzo religijną kobietą i już w Strzelnie blisko współpracowała z ks. Ignacym Czechowskim i ks. Józefem Jabłońskim. Była członkinią licznych stowarzyszeń kościelnych i pozarządowych. Była członkinią powstałego w 1928 roku Powiatowego Komitetu Budowy Schroniska dla Starców Powstańców Wielkopolskich. W ramach patronatu nad stowarzyszeniem Młodych Polek organizowała kwesty dobroczynne. 

Między innymi, jako członkini Towarzystwa Powstańców i Wojaków została odznaczona 7 sierpnia 1927 r. „Odznaką Zasługi”. 20 maja 1928 roku była matką chrzestną nowego sztandaru Cechu Kołodziejskiego w Strzelnie, ufundowanego z okazji 162 rocznicy założenia tegoż Cechu. Jako aktywna członkini stowarzyszonych kobiet przy walnym wsparciu ks. prałata Ignacego Czechowskiego i starosty Baranowskiego współuczestniczyła w założeniu Ligi Samowystarczalności, w której była członkiem zarządu stowarzyszenia. W 1931 roku była wymieniona wśród członkiń Sodalicji Marjańskiej przy parafii św. Trójcy w Strzelnie, w której sprawowała funkcję sekretarza. W 1934 roku pełniła funkcję wiceprezesa Sodalicji. Wcześniej bo w 1924 roku wspólnie z nowo obejmującym parafię proboszczem ks. Ignacym Czechowskim współtworzyła Sodalicję mariańską w Strzelnie. Była członkinią Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Strzelnie i w 1931 roku współuczestniczyła w reorganizacji miejscowe Koło Polskiego Czerwonego Krzyża, wchodząc w skład jego zarządu. 

Miała ponadprzeciętny talent wokalny często występując jako solistka podczas koncertów w trakcie doniosłych uroczystości. Oto jeden z przekazów prasowych: - Dnia 23 kwietnia 1929 roku wieczorem w kościele farnym odbył się ślub dr. Adama Mikiewicza, profesora Gimnazjum z Grudziądza z p. Janiną Szudzianką ze Strzelna. Nowożeńcom udzielił ślubu w asyście czterech księży brat pana młodego. Od ołtarza przemówił ks. radca Ignacy Czechowski oraz ks. celebrans. Solo ,,Ave Maria“ wykonała p. Gabriela Stęczniewska przy towarzyszeniu organów p. Dębno-Krzyżanowskiej, solo na skrzypcach odegrał Bogdan Majewski.  

Budynek apteki - lata 30. XX w. Na pierwszym planie wieża nieistniejącego już dzisiaj kościoła ewangelickiego.

28 września 1939 roku okupacyjny burmistrz Otto Schmiedeskamp poinformował Gabrielę Stęczniewską o nałożeniu kontrybucji na jej męża Michała Stęczniewskiego. Z treści tego wezwania dowiadujemy się, iż: …wzywa się Pana do wpłacenia w tutejszej kasie miejskiej kontrybucji w wysokości 4 000 zł. do soboty 30 bm. Niezadośćuczynienie temu pociągnie za sobą konfiskatę Pańskiego majątku. Już pod koniec tegoż roku Gabriela Stęczniewska została wraz z rodziną wysiedlona do Generalnej Guberni. Mieszkała w Żelechowie, gdzie córka Irena prowadziła w spółce m.in. z Adolfem Fiebigiem skład apteczno-drogeryjny. W czasie okupacji strzeleńską aptekę Stęczniewskich przejęła niemiecka sieć farmaceutyczna Adler-Apotheke. Po wyzwoleniu Strzelna w styczniu 1945 roku Stęczniewscy powrócili do swojej apteki w Strzelnie. W 1947 roku decyzją Sądu Grodzkiego w Strzelnie uznano małżonka Michała za zmarłego w obozie jenieckim w Kozielsku (USC Strzelno 101/1947).

Obraz Jezusa Miłosiernego pędzla Adolfa Hyły z fundacji Gabrieli Stęczniewskiej ufundowany w 1952 roku dla kościoła pw. św. Trójcy i NMP w Strzelnie (foto. lata 80. XX w.)

Gabriela Stęczniewska po rozwiązaniu stowarzyszeń kościelnych z początkiem lat 50-tych silnie wspierała wszelkie poczynania strzeleńskiego proboszcza ks. Józefa Jabłońskiego. Między innymi była fundatorką dla kościoła pw. św. Trójcy i NMP w Strzelnie obrazu Jezusa Miłosiernego pędzla artysty malarza Adolfa Hyły (który namalował najsłynniejszy z obrazów JM z podkrakowskich Łagiewnik), jako wotum dziękczynne szczęśliwego zakończenia odbudowy zniszczonej w czasie wojny romańskiej rotundy św. Prokopa oraz cichej intencji własnej… (więcej o obrazie będzie w oddzielnym artykule)

Zmarła 18 lutego 1963 roku w Poznaniu. Pochowana została 21 lutego na cmentarzu parafialnym przy ul. Bluszczowej w Poznaniu.

Foto.: archiwum bloga, Dariusz Chudziński, kolor. pomnika i portretu: Heliodor Ruciński