Holocaust Żydów Strzeleńskich

Czytając ten artykuł chciałbym byście poczuli w swoich sercach bicie podobne temu, jakie towarzyszyło tym, którzy wzięli udział w „Marszu Żywych“, pokonując drogę śmierci swoich przodków z niemieckiego KL Auschwitz do niemieckiego KL Birkenau. Mój dziadek Władysław Woźny zginął w KL Mauthausen-Gusen, ojciec Ignacy w tym samym obozie, a wcześniej w Szczeglinie i KL Dachau 5 lat doświadczał okrucieństwa…   

Zapewne zastanawiacie się, dlaczego piszę o tym nieludzkim bycie? Otóż czynię to dlatego, by przypomnieć, że jedną z najgorszych rzeczy, jaką może zrobić człowiek człowiekowi, jest zabranie jemu marzeń, a już po jego śmierci - pamięci o nim. Nie ma historii lokalnej bez historii społeczności żydowskiej, dlatego, jako regionalista przywołuję, co jakiś czas Ich dzieje. Dzisiaj piszę o zagładzie strzelnian żydowskiego pochodzenia, których w 1939 roku 35 żyło w naszym mieście. Spośród nich 29, w tym sześcioro dzieci zginęło w Holocauście, trzech zdołało przeżyć, a o kolejnych trzech jak dotychczas nic nie wiem. Być może zmarli śmiercią naturalną i spoczęli na cmentarzu przy ul. Powstania Wielkopolskiego...

Jad Waszem (Yad Vashem) w Izraelu - Jerozolimie

W Jad Waszem (Yad Vashem) w Izraelu - Jerozolimie znajduje się Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu. Instytucja ta poświęcona jest żydowskim ofiarom Holocaustu. Termin Jad Waszem oznacza - miejsce i imię i zaczerpnięty jest z księgi Izajasza. W Instytucie znajduje się Nowe Muzeum Historyczne wraz z Salą Imion, gdzie przechowywane są dane o Ofiarach Holokaustu. To tam znajdują się dane o 132 Żydach, strzelnianach, z których 29 mieszkało do 1939 roku w Strzelnie, a pozostali urodzeni w naszym mieście, w swoim dorosłym życiu mieszkali, bądź przebywali w różnych miastach w Niemczech, Holandii, Włoszech i Francji. Wszyscy Oni zostali wymordowani w czasie II wojny światowej przez Niemców.

Z chwilą zajęcia Strzelna przez Wehrmacht i ustanowienia administracji niemieckiej miejscowa ludność została poddana prześladowaniom i eksterminacji. Szczególnie okrutnie potraktowani zostali miejscowi Żydzi, których umieszczono w październiku 1939 roku w prowizorycznym obozie przejściowym na terenie strzelnicy miejscowego Bractwa Kurkowego (obecnie ul. Sportowa - park przy stadionie miejskim zwany Jordankiem), zwanym przez strzelnian „Berezą“. Tutaj w bliżej nieznanych okolicznościach zamordowano Moritza Baschwitza, właściciela okazałej kamienicy przy ul. Powstania Wielkopolskiego 12 (Młyńska 125, a w l. 30. XX w. numerem 9), którego mieszkanie zajął ówczesny okupacyjny burmistrz Strzelna Niemiec Willy Schmiedeskamp. W „Berezie“ zginęło także dwóch kolejnych Żydów, o których będzie niżej.

Synagoga Strzeleńska - rys. Jana Sulińskiego na podstawie zdjęcia lotniczego.

Wkrótce uwięzionych w „Berezie“ Żydów odtransportowano do podobnego obozu, który mieścił się z zabudowaniach poklasztornych w Mogilnie. 12 listopada 1939 roku wyższy dowódca SS i policji Wilhelm Koppe wysłał w imieniu Heinricha Himmlera rozkaz deportacji Polaków i Żydów do Generalnego Gubernatorstwa. Mniej więcej w tym czasie do Gniezna zaczęły napływać niewielkie transporty Żydów z okolicznych powiatów, co uznano za wstępny krok do deportacji do Generalnego Gubernatorstwa. Deportowani pochodzili z pięciu powiatów Okręgu - Rejencji Hohensalza (Inowrocław), w tym z powiatu mogileńskiego czterdziestu dwóch Żydów: 6 z miasta Mogilna, 20 ze Strzelna, 10 z Gębic i 6 z Kwieciszewa. Zostali oni umieszczeni w gestapowskim obozie przejściowym zlokalizowanym w klasztorze franciszkanów przy ul. Franciszkańskiej. 

12 grudnia 1939 roku zgromadzeni tutaj Żydzi zostali stąd deportowani do Getta w Piotrkowie. Przewieziono ich wojskowym transportem samochodowym z obozu przejściowego na stację kolejową w Gnieźnie. Tam załadowano ich do wagonów i wysłano do Piotrkowa, znajdującego się w Generalnym Gubernatorstwie, około 50 kilometrów na południe od Łodzi. Większość Żydów zamieszkała początkowo w budynku fabrycznym huty szkła. Później piotrkowska Rada Starszych Żydów przygotowała w klubie sportowym Maccabi 180 łóżek wyściełanych słomą. Według raportu JDC z dnia 15 stycznia 1940 roku w Piotrkowie Trybunalskim zarejestrowano 297 deportowanych z Gniezna. Inny spis sporządzony 6 stycznia 1940 roku wspomina, że ​​47 z nich miało powyżej sześćdziesiątki, a 6 zostało sklasyfikowanych jako ciężko chorzy.

Plan Getta w Piotrkowie

 

A teraz prześledźmy los Żydów mieszkający w Strzelnie w 1939 roku, którzy zginęli w Holokauście.

Ascher Franciszka, posiadała obywatelstwo polskie, ofiara Holocaustu - została zamordowana. Wiek 51 lat. Przed II wojną światową na stałe mieszkała w Strzelnie, w Poznańskiem, w Polsce. Po wybuchu wojny deportowana w obozach przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Ascher Lydia, posiadała obywatelstwo polskie, ofiara Holocaustu - została zamordowana. Wiek 38 lat. Przed II wojną światową na stałe mieszkała w Strzelnie w Poznańskiem, w Polsce. Po wybuchu wojny deportowana w obozach przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Baschwitz Eva (Ewa) była dzieckiem, ofiarą Holokaustu - została zamordowana. Urodziła się w 1935 roku w Strzelnie, w Poznańskiem, w Polsce. Była córką Martina i They z domu Lippmann. Przed II wojną światową mieszkała wraz z rodzicami w Strzelnie i tutaj przebywała do czasów deportacji. Po wybuchu wojny deportowana w obozach przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznania z 1940 roku i Informacji o Evie Baschwitz opartej o świadectwo wuja dr. Maxa Lippmanna.

Baschwitz Flora, urodziła się w 1875 roku w Wójcinie, jako córka Arona Baschwitza i Frommet z domu Fuchs, siostra Moritza. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty, a stąd do Getta w Piotrkowie. Tam zginęła w wieku 67 lat. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Baschwitz Julie, z domu Fischer. Urodziła się w 1879 roku w Pleszewie. Zamężna była za Moritza Baschwitza. Ich synem był Martin - ofiara Holokaustu. Przed II wojną światową mieszkała wraz z rodziną w Strzelnie. Po wybuchu wojny deportowana w obozach przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Zginęła w wieku 61 lat prawdopodobnie w Getcie w Piotrkowie. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Baschwitz Manfred był dzieckiem, ofiarą Holokaustu - został zamordowany. Urodzony 14 października 1936 roku w Strzelnie, jako syn Martina i They z domu Lippmann, co ogłoszono w prasie, odnotowując, iż narodził się spadkobierca fortuny. Wuj Max Lippmann podał, że w chwili śmierci miał 6 lat. Przed II wojną światową mieszkał wraz z rodziną w Strzelnie, skąd był deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku i informacji o Manfredzie Baschwitzu opartej o świadectwo wuja dr. Maxa Lippmanna.

Baschwitz Martin, ofiara Holokaustu - został zamordowany. Urodził się w 1909 roku w Wójcinie koło Strzelna, jako syn Moritza i Julie Fischer z Pleszewa w Poznańskiem. Był kupcem i ożenił się z Theą z domu Lippmann, z którą miał dzieci Manfreda i Evę. Przed II wojną światową i z jej wybuchem mieszkał w Strzelnie i tutaj został przez Niemców zamordowany. Informacje o Martinie Baschwitzu oparte są o świadectwo szwagra dr. Maxa Lippmanna. Prawdopodobnie - o czym mówili najstarsi mieszkańcy Strzelna - Martin został wezwany do Magistratu przez burmistrza Willyego Schmiedeskampa i osobiście przez niego zastrzelony.

Baschwitz Moritz, urodził się w 1875 roku w Wójcinie, jako syn Arona Baschwitza i Frommet z domu Fuchs. Był kupcem w Wójcinie, a następnie właścicielem dużej kamienicy w Strzelnie przy ul. Powstania Wielkopolskiego. Żonaty był z Julie Fischer z Pleszewa. Małżonkowie byli rodzicami Martina. Przed II wojną światową mieszkał wraz z rodziną w Strzelnie. Po wybuchu wojny deportowany w obozie przejściowym w Strzelnie i tutaj w bliżej nieokreślonych okolicznościach zginął.

 

Fragment karty swiadectwa o śmierci They Baschwitz złożonego przez brata dr. Maxa Lippmanna.

Baschwitz Thea z domu Lippmann, ofiara Holokaustu - została zamordowana. Urodziła się 13 stycznia 1912 roku jako córka Ludviga i Marty z domu Krushka. Była żoną Martina Baschwitza i matką Manfreda i Evy. Gospodyni domowa. Przed II wojną światową i z chwilą jej wybuchu mieszkała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Miejsce śmierci niemiecki obóz koncentracyjny Treblinka - niemiecki obóz zagłady. Data śmierci 1942 rok. Informacje o They oparte są o świadectwo brata dr. Maxa Lippmanna.

Dawidowicz Abraham lat 38. Był kantorem w synagodze w Strzelnie. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. W okresie międzywojennym rabina nie było. Dojeżdżał z Inowrocławia raz w tygodniu rzezak Abraham Dawidowicz, który w 1930 r. osiadł na stałe w Strzelnie. Pełnił od tej chwili także obowiązki kantora. W czasie świąt nabożeństwa odprawiał kantor pomocniczy z Inowrocławia, opiekę ogólną sprawował od 1935 roku inowrocławski rabin Stanisław Simon. W czasie wojny został deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Dawidowicz Benjamin, był dzieckiem - 11 lat. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. W czasie wojny był deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Dawidowicz Chaim, był dzieckiem - 7 lat. On był dzieckiem. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. W czasie wojny był deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Dawidowicz Sara, 42 lata. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. W czasie wojny był deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Ioskovich David, niemowlę. David Ioskovich urodził się w grudniu 1940 roku w rodzinie Samuela i Fridy. Był dzieckiem. Przed II wojną światową rodzice mieszkali w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Wielkopolsce. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Kartotece meldunkowej żydowskich mieszkańców i uchodźców z Pińska, których nazwiska zaczynają się na „I”, 1939-1941.

Ioskovich Frida, z domu Loskovich. Urodziła się w Suwałkach w maju 1920 roku w rodzinie Mozera. Była żoną Davida. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Kartotece meldunkowej żydowskich mieszkańców i uchodźców z Pińska, których nazwiska zaczynają się na „I”, 1939-1941.

Ioskovich Samuel, urodził się w Warszawie w Polsce w listopadzie 1915 roku w rodzinie Dawida. Był głównym księgowym i ożenił się z Fridą. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim. Informacja pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Kartotece meldunkowej żydowskich mieszkańców i uchodźców z Pińska, których nazwiska zaczynają się na „I”, 1939-1941.

Klenic Mitek, urodził się jako syn Mordechaja Klenica. Był dzieckiem. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem w Polsce. Z wybuchem wojny przebywał w Strzelnie w Polsce. Mitek został zamordowany w Shoah. Ta informacja pochodzi z zeznania przesłanego przez jego kuzynkę Sarę Zilberglet. Rodzaj materiału Strona zeznań.

Klenic Mordechaj, urodził się w Zieluniu koło Mławy na Mazowszu w Polsce w 1906 roku jako syn Hirsza i Feigi. Był kupcem i miał żonę oraz syna Mitka. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Polsce. W czasie wojny przebywał w Strzelnie w Polsce. Mordechaj został zamordowany w Strzelnie - prawdopodobnie w „Berezie“. Ta informacja pochodzi z zeznania przesłanego przez jego kuzynkę Sarę Zilberglet. Rodzaj materiału Strona zeznań.

Königsberger Cecilie, 62 lata przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem. W czasie wojny przebywała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku.

Lesser Elisabeth, [ur. 8 sierpnia 1904 r. - MP]. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie. W czasie wojny przebywała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku. Przyczyna śmierci nieznana.

Lesser Georg, był [ur. ok. 1874 r., kupiec - MP] właścicielem nieruchomości [przy Rynku 10 - MP]. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie. W czasie wojny przebywał w Strzelnie i stąd został deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku. Przyczyna śmierci nieznana.

Lesser Selma, wiek 57 lat. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem. W czasie wojny przebywała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta pochodzi z Wykazu osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznańskiego z 1940 roku. Przyczyna śmierci nieznana.

Fragment karty świadectwa o śmierci Izydora Lwvina złożonego przez Gertrudę Levin.

Levin Izydor, wiek 75 lat urodził się w Strzelnie w Polsce jako syn Cedka i Rozalii. Był kupcem i żonatym z Paulą. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem. W czasie wojny przebywał w Strzelnie i stąd została deportowany do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Izydor został zamordowany w Shoah.  Miejsce śmierci - obóz Auschwitz. Informacje te pochodzą z strony zeznań przesłanych przez Gertrudę Levin.

Levin Paula, wiek 70 lat urodziła się w Strzelnie w Poznańskiem. Była gospodynią domową i żoną Izydora Levina. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie w Poznańskiem. W czasie wojny przebywała w Strzelnie i stąd została deportowana do obozów przejściowych w: Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Paula została zamordowana w Shoah. Miejsce śmierci - obóz Auschwitz. Informacje te pochodzą z strony zeznań przesłanych przez Gertrudę Levin.

Lippmann Leo, był kupcem strzeleńskim, urodził się w Strzelnie w Poznańskiem 18 lutego 1873 roku, jako syn Abrahama i Dorothei. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem i stąd na początku okupacji był deportowany do obozów przejściowych w Strzelnie, Mogilnie, Gnieźnie na terenie Kraju Warty i do Piotrkowa. Był żonaty z Selmą. Został zamordowany w Shoah. Miejsce śmierci obóz zagłady w Buchenwaldzie. Data śmierci 27 grudnia 1944 roku. Informacje na temat Leo Lippmanna oparta jest o zeznania bratanka dr. Maksa Lippmanna.

Fragment karty świadectwa o śmjierci Ludwiga Lippmanna złożonego przez syna dr. Maxa Lippmanna.

Lippmann Ludwig, był kupcem strzeleńskim, urodził się w Strzelnie w Poznańskiem 13 czerwca 1880 roku, jako syn Abrahama i Dorothei. Był żonaty z Martą z domu Krushka. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem i stąd na początku okupacji był deportowany do obozów przejściowych w Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty, a następnie do Getta w Piotrkowie. W grudniu 1941 roku zmarł tam lub został zamordowany. Informacja ta oparta jest o Wykaz osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznania z 1940 roku oraz zeznanie przesłanego przez jego syna dr. Maksa Lippmanna.

Lippmann Marta, z domu Krushka urodziła się na Powidzu 8 września 1882 roku, jako córka Izidora. Była gospodynią domową i poślubiła Ludviga Lippmanna. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem i stąd na początku okupacji był deportowany do obozów przejściowych w Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty, a następnie do Getta w Piotrkowie. Stąd została wysłana do obozu zagłady w Treblince, gdzie została zamordowana w 1942 roku. Ta informacja jest oparta o zeznanie przesłanego przez jego syna dr. Maksa Lippmanna.

Lippmann Miriam, lat 57. Przed II wojną światową mieszkał w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem i stąd na początku okupacji był deportowana do obozów przejściowych w Strzelnie, Mogilnie i Gnieźnie na terenie Kraju Warty. Informacja ta oparta jest na Wykazie osób prześladowanych, znajdującym się w Wykazie Żydów z terenu Poznania z 1940 roku oraz z Listy osób prześladowanych. Nie podano okoliczności śmierci.

Styopina Ella, córka Abrama. Przed II wojną światową mieszkała w Strzelnie w powiecie mogileńskim w Poznańskiem. Ella została zarejestrowana po ewakuacji w głąb Związku Radzieckiego. Informacja ta oparta jest na Wykazie osób prześladowanych, zawartym w Raportach, zawierającym nazwiska Żydów ewakuowanych do rejonu błagowieszczeńskiego z Żółkwi, Berdyczowa, Czernigowa i innych miejscowości, przedłożonym Nadzwyczajnej Państwowej Komisji Sowieckiej, 1 lutego 1944 roku; obejmuje wyszczególnienie szkód majątkowych. Nie podano okoliczności śmierci.

Kartoteka Henryka Heinza Lippmanna obrazująca drogę jego gehenny.

 

Osoby, które przeżyły Holocaust:

Lippmann Max, biogram pod linkiem: https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2022/12/spacerkiem-po-strzelnie-cz-192.html

Lippmann Berta, żona Maxa, biogram pod linkiem: https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2022/12/spacerkiem-po-strzelnie-cz-192.html

Lippmann Heinz Henryk, syna Leo i Selmy, który wraz z ojcem prowadził sklep żelaza w Rynku. Był on trzecim Żydem strzeleńskim, który przeżył Holocaust. Urodził się 13 lutego 1911 roku Strzelnie. Był kupcem i kierowcą. Przed wojną mieszkał w Strzelnie. Po deportacji ze Strzelna do Mogilna i Gniezna na terenie Kraju Warty znalazł się w getcie w Piotrkowie, gdzie pracował w Glashuette Hortensia - Hucie Szkła Hortensja. Stamtąd został wywieziony do niemieckiego obozu zagłady w Buchenwaldzie - nr obozowy 94952, a następnie do obozu KL Schlieben, skąd trafił do KL - Theresienstadt, Getto w Czechach stamtąd został wyzwolony 10 maja 1945 roku. Następnie w ramach rekonwalescencji już po wojnie przebywał w Bergen Belsen, w obozie dla przesiedleńców, a następnie zamieszkał w Trier - Trewirze w Niemczech.

Zdjęcia i ilustracje: Jad Waszem (Yad Vashem) w Izraelu - Jerozolimie, Internet domena publiczna, Wikipedia, zbiory własne autora.