wtorek, 12 września 2023

Wiatraki w Stodołach-Stodólnie

Około 1967 r. przed wiatrakiem - młynem elektrycznym w Stodólnie. Na zdjęciu widoczny jest kabel doprowadzający energię elektryczną do silnika napędzającego urządzenia młyńskie w wiatraku.

W XVIII w. we wsi Stodoły stały dwa wiatraki, które zlokalizowane były w południowym krańcu wsi, przy drodze do Książa. Zaznaczone one zostały na mapach Gillyego i Schroettera, które opracowane zostały pod koniec tegoż stulecia. Pierwszą pisana informację o wiatrakach w Stodołach znajdujemy pod rokiem 1821, przy okazji obsady etatu nauczycielskiego przy szkole ewangelickiej w Stodołach Koloni (Stodólnie). Na mapie z 1832 roku znajdujemy je ponownie w tym samym miejscu. Opisując Stodoły w 1833 roku odnotowano, że jest to wieś z kościołem katolickim i dwoma wiatrakami. Pierwszymi użytkownikami wiatraków w Stodołach byli polscy młynarze, zaś od połowy stulecia przejęli je koloniści ze Stodół Koloni, rodzina Schneiderów. Przybyli oni tutaj z pierwszą falą osadniczą już w 1781 roku. Antenatem późniejszej młynarskiej rodziny był Johan, który pochodził z Baden-Durlach w Württembergii. Był on początkowo chłopem czynszowym. Po Johanie gospodarzyli jego potomkowie, którzy uwłaszczyli się po wprowadzeniu w 1823 roku pruskiej reformy agrarnej - uwłaszczeniowej. Prawdopodobnie wiatraki odkupił Christian Schneider, a po nim właścicielem tych wiatraków był jego syn Johan Friedrich Schneider ur. w 1839 r.

Stodoły wiatraki. Fragment mapy Schroetter z lat 1796-1802.
1888 r. - wiatrak w Stodołach.
1888 r. - wiatrak w Stodólnie.

W II poł. XIX w. w Stodołach znajdujemy już tylko jeden wiatrak. W tym samym czasie w Stodołach Koloni, pomiędzy obu wsiami stanął drugi wiatrak. Być może, że został on przeniesiony ze Stodół, co często było praktykowane w owym czasie z podobnymi obiektami. Osobą, która postawiła nowy wiatrak był najprawdopodobniej Johan Friedrich. Na mapie z 1888 roku wiatraki zlokalizowane są w Stodołach - na starym miejscy przy gospodarstwie Schneiderów oraz pomiędzy Stodołami i Stodólnem (na gruntach wsi Stodólno). Przy tym ostatnim znajdował się murowany dom młynarza.  

Ok.1967 r. - wiatrak w Stodólnie.

Na początku XX w. zamożny bauer Johann Ege, potomek jednego z pierwszych kolonistów z 1781 roku Michaela Ege, w bliżej nieznanych okolicznościach wszedł w posiadanie gospodarstwa i wiatraków, które zapewne zakupił od Schneidera. W latach międzywojennych oba należały obiekty należały do jego syna Paula Ege, który wymieniany jest w 1928 roku jako właściciel obu wiatraków. Przed 1933 rokiem, w bliżej nieznanych okolicznościach wiatrak w Stodołach uległ zniszczeniu, lub został rozebrany. W tym czasie czynny był i dokonywał przemiału wiatrak w Stodólnie. W 1939 roku musiał być już mocno wyeksploatowany, gdyż Paul Ege nabył wiatrak ze Szczepanowa, skąd po rozebraniu przewiózł i ustawił go w miejscu poprzednika. Cała konstrukcja i urządzenia wiatraka pochodziły z końca XIX w., a on sam uruchomiony został dopiero w 1942 roku.

Ok.1967 r. - wiatrak w Stodólnie.

Po zakończeniu wojny i usunięciu stąd Niemców, wiatrak nabył Józef Piątek, który zamieszkał w domu młynarza przy wiatraku. Po nim działalność prowadził syn Paweł Piątek. Po doprowadzeniu w 1951 roku do Stodół i Stodólna energii elektrycznej, w końcówce lat 50. Piątek doprowadził również prąd do wiatraka i zainstalował w nim silnik elektryczny, którego siłą napędzał urządzenia młyńskie. Na zdjęciu z 1967 roku widoczny jest gruby przewód, którym płynęła energia. W tym czasie wiatrak miał tylko jedną parę śmig, druga para była uszkodzona i już nigdy nie została odbudowana. Paweł Piątek użytkował młyn - wiatrak do 1970 roku. Kolejnymi właścicielami obiektu byli Kazimierz i Teofila Krukowscy.

Rysunek przyziemia wiatraka w Stodólnie.

Na ziemi strzeleńskiej było kilkanaście wiatraków. Przedostatni z tych obiektów, drewniany wiatrak paltrak, przetrwał tutaj do końca XX w. i ze względu, na wysoki stopień wyeksploatowania oraz zły stan techniczny, został rozebrany pod koniec lat 90. Pozostał podobny do niego wiatrak w Ostrowie, który po renowacji stoi do dzisiaj w tej miejscowości. Równie w Młynach do dzisiaj stoi wiatrak typu holenderskiego - murowany i przykuwa oczy przejeżdżających przez wieś podróżnych.

Stodólno wiatrak ok. 1990 r.

Paltraki stały się dość rozpowszechnione na tym terenie i na początku XX w. znajdowały się niemal w każdej wsi gminnej. Łącznie na całym obszarze współczesnej gminy Strzelno było ich 14, a w samym mieście aż 4. Stodolski paltrak był budowlą drewnianą posadowioną na solidnym murowanym fundamencie. W kierunku wiatru obracał  się cały wiatrak wraz z wewnętrznymi urządzeniami, podobnie jak koźlak, z tym, że mechanizm tego obrotu był znacznie stabilniejszy i solidniejszy. Dzięki temu mógł on mieć większą masę, czyli posiadać więcej urządzeń. Obracał się na stalowych rolkach po torze osadzonym bezpośrednio na fundamencie. W przeciwieństwie do koźlaka, w którym dolną kondygnację zajmował mechanizm obrotowy (potężny kozioł), w paltraku miejsce jego zajmowały urządzenia młyńskie, tym samym miał on obniżony do minimum środek ciężkości. Do obracania paltraka stodolskiego służył dyszel, wspomagany przez kołowrót, na który nawijano linę umocowaną do końca dyszla. W zależności, z której strony wiał wiatr w tym kierunku obracano cały wiatrak, śmigami ustawiając go do niego. Najstarsi mieszkańcy, obu wsi, pamiętają jeszcze ożywiony ruch, jaki panował przez cały rok wokół niego, gdy świadczono w nim usługi przemiałowe dla mieszkańców tych, jak i okolicznych miejscowości.

Foto: Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie - NID, archiwum bloga


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz