Megality kujawskie. Rzecz o grobowcach sprzed 5 tys. lat - cz.1

W piątek, 27 kwietnia wraz z członkami Zarządu TMMS Janem Szarkiem i Heliodorem Rucińskim oraz Józefem Drzazgowskim prezesem Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Przyjezierze uczestniczyliśmy w konferencji Grobowce w Górach na Europejskim Szlaku Megalitów. Co dalej z zabytkowym cmentarzyskiem. Wyjechaliśmy z niego pełni wrażeń i wiedzy o grobowcach rozsianych na obszarze Kujaw, Pomorza i Małopolski. Najciekawszym dla nas był moment kiedy archeolog z Muzeum Okręgowego w Koninie Krzysztof Gorczyca opowiadał o megalitach z Lasów Miradzkich, a szczególnie o ich wielkim skupisku w Leśnictwie Młyny, przypominającym wielką nekropolię - "miasto zmarłych".

Temu tematowi pragnę poświęcić kilka artykułów, do których wstępem będzie dzisiejsza opowieść, opublikowana 29 listopada 2017 r. na nieistniejącym już blogu, a którą przypominam gwoli wprowadzenia do dalszej opowieści o megalitach.

Grobowce kujawskie

W czwartek 23 listopada 2017 r. Strzelno odwiedził z wykładem dr Dariusz Kurzawa. W Bibliotece Miejskiej spotkał się z członkami PTTK i mieszkańcami naszego miasta, by opowiedzieć o grobowcach kujawskich. Temat niezwykle interesujący, a do tego związany z naszym regionem, konkretnie z miejscowością Rzeszynek nad Gopłem, w sąsiedniej gminie Jeziora Wielkie.

Kanwą prelekcji było odkrycie archeologiczne sprzed 130 lat. Mianowicie, w 1887 r. z polecenia Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz na zaproszenie właściciela Rzeszynka i Lubstówka, ziemianina Ferdynanda Amrogowicza i sąsiada z Kościeszek Bolesława Żakowskiego przybył nad Gopło dr Władysław Łebiński. Zadaniem jego było przeprowadzenie badań archeologicznych w obrębie Rzeszynka, Żakowa i sąsiedniego Nożyczyna. W trakcie tych badań pomiędzy Rzeszynkiem a Lubstówkiem, w miejscu zwanym od dawien dawna Sarkawy, dr Łebiński odsłonił 2 kurhany i pojedynczy grób skrzynkowy, jak sam je określił: ludności kultury amfor kulistych.

Dr Władysław Łebiński.

 Zawierały one dwa szkielety ludzkie i stłuczoną amforę kulistą z 4 małymi uchami, ozdobioną bogato rytym ornamentem. W grobie skrzynkowym znalazł dr Łebiński jeden szkielet, obok czaszki którego leżały 2 siekierki krzemienne, wielki płaski krążek bursztynowy, przedziurawiony i zdobiony liniami kropkowanymi w kształcie leżącego krzyża oraz kieł dzika. Relację z badań dr Łebiński złożył 27 czerwca 1887 r. na posiedzeniu Sekcji Archeologicznej PTPN w Poznaniu. Wyniki zostały opublikowane w roku następnym 1888 w zeszycie III Zapisków Archeologicznych Poznańskich.

Już prof. Józef Kostrzewski pisał o tzw. "grobach kujawskich" (nazwa wprowadzona w 1879 r.), pochodzących z późniejszych czasów neolitu. Stanowiły one odmianę północnych "grobów olbrzymów". Są to budowle w formie wielkich skrzyni, wznoszone z ogromnych, łupanych odpowiednio głazów narzutowych, wpuszczone prawie całkowicie w ziemię (aż do wieka), a otoczone ogrodzeniem kamiennym w formie długiego, równoramiennego trójkąta (piramidy).

Ta kamienna ściana - obstawa grobowca nawiązuje do kształtu wielkich domostw pierwszych rolników, osiadłych na tych ziemiach w okresie ok. 4300–3000 lat p.n.e. Część pojedynczych głazów tworzących ścianę wschodnią może masą dochodzić do kilku ton. Ich wielkość od podstawy - czoła, czyli od najszerszego i najwyższego wschodniego fragmentu grobowca stopniowo w miarę zwężania się ku zachodowi maleje. Długość takich obiektów dochodzi do ok. 120 m, a szerokość podstawy do ok. 13-20 m. W części szczytowej grobu, w wydzielonym prostokącie, i w specjalnej jamie obłożonej również kamieniami, znajduje się pochówek szkieletowy jednej bardzo ważnej, jeżeli nie najważniejszej osoby, przywódcy - patriarchy rodu. Całość przykrywał płaszcz kamienno-ziemny, który w obrębie podstawy - szczytowym dochodzi do ok. 4 m. Prawdopodobnie do budowy średniej wielkości grobowca tego typu, potrzebna była masa ziemi dochodząca do 600 ton oraz kamieni do ponad 200 ton.  

Groby kujawskie budowano w późnych stadiach młodszej epoki kamienia ok. 5 tysięcy lat temu (ok. 3000–2200 lat p.n.e.). Świadczą one o dość wysokim poziomie wiedzy zamieszkujących nasze ziemie plemion z tzw. okresu kultury pucharów lejkowatych, szczególnie architektonicznej oraz już wówczas umiejętności stosowania prostych urządzeń typu dźwignia oraz znakomitej organizacji pracy ich budowniczych. Lud ten znał się również na astronomii i potrafił wyznaczyć strony świata o czym świadczy zorientowanie grobowców w kierunku wschód-zachód. Mniej więcej w tym samym czasie zbudowano słynne piramidy w Gizie w Egipcie - największa z nich piramida Cheopsa pochodzi z ok. 2560 r. p.n.e.

W Polsce, poza Kujawami Wschodnimi i Kujawami Zachodnimi (w części południowa z gminami Jeziora Wielkie i Strzelno), kopce kujawskie występują na pograniczu Kujaw i Wielkopolski (Góry - Marianowo gmina Wilczyn) i na Pomorzu Zachodnim. Są to obiekty w formie wydłużonego trapezu, rzadziej okrągłe. Najbardziej znane to te w okolicach Izbicy Kujawskiej. Znajdują się tam dwa skupiska grobowców - obecnie rezerwaty archeologiczne w Wietrzychowicach i Sarnowie. Wiadomo jest za Oskarem Kolbergiem, że jeszcze w XIX w. grobowce na Kujawach występowały bardzo licznie.

Współcześnie takie potężne groby znajdują się również w Lasach Miradzkich. Gdzie? Na ten czas nie zdradzam gdzie, ale jest ich ok. 10 i niebawem rozpocznie się proces wpisania tych miejsc - obiektów do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego. Wszystkie te grobowce mam oznakowane i pomierzone, dokumentację fotograficzną wykonali leśnicy z Nadleśnictwa Miradz. Nie zdradzając miejsc czynię to po to, by nie kusić domorosłych poszukiwaczy skarbów, którzy mogliby te kurhany rozkopać. Współcześnie archeolodzy prezentują pogląd, by nie badać tych miejsc inwazyjnie. Poczekać na czasy kiedy do ich wnętrza będzie można zajrzeć za pośrednictwem "kamer wszystko widzących". Wiedza o zawartości grobowców kujawskich jest ugruntowana i by niczego nie uszkodzić - nie popsuć, lepiej poczekać. Jednocześnie ostrzegam, że szukanie tzw. wykrywaczami metali po polach i lasach przedmiotów zabytkowych jest zabronione i karalne, chyba, że jest się archeologiem i posiada stosowne pozwolenie.

Gwoli informacji dodam, że TMMS jest stroną, która wystąpiła o wpisanie 13 podobnych megalitów z miejscowości Góry - Marianowo w gminie Wilczyn do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego. W ramach uczestnictwa w postępowaniu administracyjnym wizytowaliśmy te miejsca w poniedziałek 21 listopada 2017 r.

Zdjęcia z lustracji w ramach postępowania administracyjnego autorstwa Heliodora Rucińskiego.

CDN