Widok synagogi w Strzelnie

Synagoga w Strzelnie. Lat 30. XX w.

Będąc w sobotę 12 września na inauguracji wojewódzkich Europejskich Dni Dziedzictwa, która miała miejsce w tym roku w Strzelnie, w miejscowym Domu Kultury, usłyszałem z ust prelegenta stwierdzenie w formie żalu:

- Niestety, nie zachowała się żadna fotografia strzeleńskiej synagogi.

Na te słowa rozejrzałem się w lewo, w prawo i w tym samym momencie osoby siedzące po obu tych stronach skierowały na mnie swój wzrok z rysującym się pod maseczkami grymasem niedowierzania. Pokiwałem przecząco głową, odpowiadając językiem migowym wpatrzonym we mnie osobom:

- Nieprawda…

Otóż, teza ta jest błędna, gdyż zdjęcia przedstawiające synagogę są! Zachowały się! I już kilka razy prezentowałem je na blogu. Jedno z nich znajdzie się również na stronach albumu Strzelno to wielka rzecz, który niebawem ujrzy światło dzienne.

 

Cóż to są za zdjęcia? Są to dwa zdjęcia, z których pierwsze przedstawia część centralno-północną miasta widzianą z lotu ptaka z wyraźnie widocznym budynkiem synagogi. Mało tego, na podstawie tego zdjęcia można budynek dokładnie opisać. Uzupełnia je drugie zdjęcie przedstawiające dom Stanków ze sklepem piekarskim przy ul. Inowrocławskiej. To na nim widoczny jest fragment elewacji frontowej synagogi, a właściwie na jej część południowo-zachodnią widzianą właśnie od strony ul. Inowrocławskiej. Ale zanim przejdę do opisania budowli w kilku zdaniach opowiem o Żydach strzeleńskich.

Synagoga w Strzelnie mieściła się na narożnikowej parceli przy ulicach Inowrocławskiej i Spichrzowej

Społecznością żydowską mieszkającą w Strzelnie i okolicy interesuję się od dawna. Trafiłem na wiele źródeł, rozmawiałem z dziesiątkami mieszkańców, którzy pamiętali mieszkających przed wojną w Strzelnie Żydów. Wertowałem setki kart ksiąg metrykalnych, z których wypisywałem nazwiska urodzonych, ślubujących i zmarłych strzeleńskich Żydów. Poznałem ich zwyczaje studiując całe roczniki prasy regionalnej, literaturę fachową, a szczególnie pracę magisterską o Żydach napisaną przez śp. szwagra Andrzeja Gabryszaka i zebrane oraz spisane przez niego przeróżne informacje. Tymi sposobami zgromadziłem materiał, który jest skarbnicą wiedzy o społeczności, która przez blisko 200 lat - do czasów II wojny światowej - tutaj żyła.

 

Dom Stanków przy ul. Inowrocławskiej z widocznym fragmentem synagogi

Ale wracając do zdjęć dopowiem, że jedno z nich - przedstawiające piekarnię Stanków z fragmentem synagogi - otrzymałem przed laty od Macieja Dobrzyńskiego, a drugie najcenniejsze - zrobione z lotu ptaka - od Tomka Nowaka. Oba zdjęcia sprawiają, że dzisiaj - oczywiście ci, co chcą - wiemy jak wyglądała strzeleńska synagoga, dawniej przez strzelnian katolików nazywana buźnicą (prawidłowe określenie winno brzmieć - bożnica, bóżnica).

Pamiętam jako dziecko reprymendy starszych wobec niesfornych dzieci. Jedną z nich było napominanie hałaśliwej dziatwy:

- Zachowujecie się jak te żydki w buźnicy!  

Współczesny widok narożnika przy ulicach Inowrocławskiej i Spichrzowej - miejsce, w którym stała synagoga.

Temat związany z synagogą strzeleńska znajdzie się na blogu przy okazji spacerku ulicą Inowrocławską. Dzisiaj krótko o tej budowli. Pierwsza synagoga w Strzelnie została wybudowana w 1826 r. Niestety nie zachowała się informacja, w którym miejscu była ona zlokalizowana. Być może wcześniej był to dom modlitwy na zapleczu posesji Rabbi Hillela przy ul. Kościelnej. Synagogę przy ul Inowrocławskiej (Poststrasse) strzeleńska społeczność żydowska wybudowała w 1844 r. Parcela, na której stanęła świątynia oznaczona była porządkowym numerem policyjnym 92. Wcześniej nie była ona zabudowana i stanowiła miejski ogród Jana Nepomucena Palińskiego. 23 kwietnia 1838 r. Królewski Sąd Ziemsko-Miejski w Inowrocławiu na polecenie Sądu Głównego w Bydgoszczy, w ramach tzw. patentu subhastacyjnego (wyroku wywłaszczającego), po wyszacowaniu parceli na 60 talarów ogłosił jej sprzedaż. Wkrótce też grunt ten nabyła miejscowa gmina żydowska i wystawiła synagogę.

Maurycy Gottlieb, Żydzi modlący się w synagodze podczas Jom Kippur, 1878, Muzeum Sztuki w Tel Awiwie.

W wielkie święto żydowskie „Jom Kippur” obchodzone w 1878 r., podczas nabożeństwa w synagodze strzeleńskiej nastąpiła katastrofa budowlana. W wypełnionej po brzegi świątyni, w której znajdowało się około 500 wyznawców wiary mojżeszowej, runęła część stropu. W katastrofie ucierpiało 16 osób z tego 13 lekko i 3 ciężko rannych. Prasa regionalna nadto podała, że jeden z rannych, młody subiekt handlowy niebawem zmarł. W tym też miejscu odnotowano, że synagoga ta była stosunkowo nową budowlą gdyż wybudowana została w 1844 r.

 

Po dwóch latach, dzięki staraniom gminy żydowskiej i całej jej społeczności, odbudowano synagogę w takim kształcie, jakim przetrwała do 1940 r.

Więcej o Żydach i synagodze - jak już wspomniałem - znajdziecie w niedługim czasie podczas spacerku ul. Inowrocławską.