Z dziejów Powiatu Strzeleńskiego - cz. 4 Stolica - Miasto Strzelno

Pozostały jeszcze do przedstawienia trzy części obszernego artykułu przedstawiającego początki i koniec powiatu strzeleńskiego. Jak już wspomniałem, artykuły te nie wyczerpują absolutnie tematu szerzej traktującego dzieje powiatu, czyli monografii powiatu strzeleńskiego. Przykładem tego może być kolejna osoba, w której kręgu zainteresowań znajduje się powiat strzeleński, a mianowicie Rafał Budny. Napisał do mnie wczoraj, przesyłając skany sprawozdania Wydziału Powiatowego w Strzelnie za czas od 13 października 1931 r. do 24 marca 1932 r., to jest z końcówki funkcjonowania powiatu, które zostało zamieszczone w „Orędownikach Powiatu Mogileńskiego“ Nr 28 i 29 z 1932 r. Dodam, że poza dzisiejszą częścią w dwóch kolejnych przedstawię biogramy wszystkich starostów powiatu strzeleńskiego.  

Kończył się rok 1932. Wdrożono decyzję o likwidacji powiatu strzeleńskiego. Mimo panującego wówczas wielkiego kryzysu gospodarczego (1929-1933) kondycja miasta Strzelna miała się całkiem dobrze. Zatem, należałoby zastanowić się, czy wręcz wyłuszczyć tezę odpowiadając na krótkie pytanie: - Dlaczego? Analizując ówczesne decyzje rządowe należy stwierdzić, że likwidacja powiatu strzeleńskiego i 19 innych jednostek była wynikiem szukania przez rząd oszczędności. Gdyby nie kryzys? Dodatkowo reforma oświatowa przyczyniła się do likwidacji tutejszej Szkoły Wydziałowej, krach w rolnictwie przyczynił się również do likwidacji „Rolnika“… Z racji nowoczesności i standardów jedno nam pozostawiono, mianowicie Szpital Powiatowy. W Mogilnie decyzją Sejmiku Powiatowego szpital zlikwidowano, a Strzelno przejęło wiodącą rolę w dziele zdrowia.

Burmistrz Strzelna Stanisław Radomski

 W moich rozważaniach około powiatu strzeleńskiego pozostała kwestia stolicy, czyli miasta powiatowego Strzelna. Pamiętacie jakie pytanie zadałem rozpoczynając cykl artykułów Z dziejów Powiatu Strzeleńskiego - przypomnę: Jak wyglądałoby współczesne Strzelno gdyby w przeszłości nie było powiatu strzeleńskiego i gdyby miasto nie zostało jego stolicą? Temu okresowi nasze miasto zawdzięcza swój wygląd współczesny. Zatem i jemu poświęćmy kilka akapitów. Oto, w jakiej kondycji znajdowało się miasto Strzelno wchodząc w nowy rozdział swoich dziejów.

W 1932 r. obszar miasta obejmował 1775 ha (łącznie z Jeziorkami, Bławatami i innymi przyległościami. Tereny niezabudowane stanowiły 90% powierzchni. Tereny zabudowane, licząc domy, podwórza i ogrody to 4,5%, reszta  przypada na drogi, ulice, place i cmentarze, których miasto posiada trzy: rzymsko-katolicki, ewangelicki i żydowski. Z obszarów niezabudowanych przypada około 1500 ha na gospodarstwa, których miasto posiada: 3 - ponad 75 ha, 3 - od 60 do 75 ha, 8 - od 20 do 60 ha, 42 - od 10 do 20 ha i 5 - od 5 do 10 ha. Te dane świadczą o dobitnie rolniczym charakterze miasta oraz o tym, że w granicach miasta znajdowały się takie wsie jak Bławaty, Jeziorki (z wyłączeniem folwarku Amalienhof), Strzeleńskie Wybudowanie oraz Laskowo, Zofijówka, Tomaszewo, droga do Cienciska z Ziemowitami.

Po likwidacji powiatu strzeleńskiego tutaj przeniesiono siedzibę władz miejskich - Magistrat

W mieście i wymienionych wyżej przyległościach znajdowało się 430 budynków oznaczonych numerami hipotecznymi i numerami policyjnymi - czyli ewidencyjnymi. Do budynków użyteczności publicznej zaliczały się: gmach Starostwa Powiatowego, 2 domy Komunalnej Kasy Oszczędności, 3 budynki z mieszkaniami urzędniczymi Wydziału Powiatowego, budynek Wójtostwa Strzelno-Południe i Strzelno-Północ, Szpital Powiatowy rozbudowany w latach 1929-1930 - według najnowszych wymagań wiedzy lekarskiej, nowoczesny gmach Powiatowej Kasy Chorych wybudowany w latach 1928-1929, dalej Ratusz, Sąd Grodzki z Wydziałem Hipotecznym, Posterunek Policji Państwowej, 2 budynki Szkoły Wydziałowej, 3 budynki Szkoły Powszechnej - własność miasta, budynek Skarbowy (obecny Posterunek Policji) gdzie mieści się Urząd Skarbowy i Kasa Skarbowa, budynek Powiatowego Inspektoratu Szkolnego (obecny UM) oraz budynek Urzędu Pocztowego - dzierżawiony od osoby prywatnej. Do własności parafii pw. św. Trójcy należą: kościoły św. Prokopa i św. Trójcy, zabudowania poklasztorne, plebania wraz z gospodarstwem rolnym (dzierżawione tzw. Probostwo) oraz tzw. szpital katolicki przy ul. Św. Ducha. Parafia ewangelicka posiadała zbór w Rynku oraz plebanię przy ul. Młyńskiej (Powstania Wielkopolskiego). Żydzi mieli swoją synagogę i budynek szkolny przy ul. Lipowej.

Ulic w mieście było 27, z których 24 są brukowane (niektóre częściowo). Poza tym do miasta należały 4 drogi brukowane i 8 dróg polnych. Przez miasto przechodziły 3 szosy państwowe i powiatowe o ogólnej długości 9 km. Oświetlenie ulic i placów dokonywane było za pośrednictwem lamp gazowych.

Po likwidacji Szkoły Wydziałowej w 1933 r. tutaj przeniesiono Sąd Grodzki

Miasto posiadało własne zakłady: Gazownię i Wodociągi, które odkupione zostały w 1928 r. od niemieckiej firmy Continentale Gas u. Wasserwerke w Berlinie za sumę 200 tys. zł.; Rzeźnię, w której ubój odbywał się dwa razy w tygodniu - kierownictwo nad nią sprawował lekarz wet.; strażnicę Ochotniczej Straży Pożarnej, wybudowanej w latach 1924-1925 o wartości 30 tys. zł.; budynek piętrowy, budynek parterowy, dom dla bezdomnych oraz 15 ha gruntów ornych. Wartość majątku miasta wynosiła 1 200 000 zł. W mieście praktykowało 3 lekarzy med., 2 lekarzy wet., 3 adwokatów, w tym notariusz i jeden aptekarz.

24 października 1933 r. uroczystość poświęcenia nowej siedziby Sądu Grodzkiego

Przeróżnych placówek handlowych, w tym sklepów-składów było 140, warsztatów rzemieślniczych ok. 200. Z większych firm działały tutaj: Zakłady Przemysłowe TRI, Fabryka Maszyn Plagensa, Spółdzielnia „Rolnik“, niemiecka Spółdzielnia „Konzum“, 4 tartaki, 2 młyny parowe i 2 mleczarnie, Bank Ludowy i stacja kolejowa PKP. Strzelnianie należeli do ok. 60 różnych organizacji społecznych, w tym religijnych i partii politycznych. Według wykonywanych zawodów mieszkańcy dzielili się na: robotników - ok. 700, rzemieślników - 180, rolników - 110, kupców - 120, wolne zawody - 35, wojskowych (tj. należących do Powiatowej Komendy PWiWF) - 4, uczniów i terminatorów - ok. 130, służących - 200, bez zawodu około 400. W tej liczbie było głów rodzin: mężczyzn - 1324, kobiet - 645.

Według wykazu opłat lokalowych w mieście było 1000 mieszkań i to: jednopokojowych - 450, dwupokojowych - 255, trzypokojowych - 157, czteropokojowych - 60, pięciopokojowych - 35 oraz sześcio i więcej pokojowych reszta mieszkań - ok. 43.

Nawet w czasach zaborów, Strzelno zawsze miało największy odsetek ludności narodowości polskiej. W roku 1905 Polaków było 76%. Mężem czołowym i w całym tego słowa znaczeniu opatrznościowym partii polskiej był w owym czasie lekarz śp. dr Jakub Cieślewicz, który już w roku 1876 został radnym miejskim, piastując urząd ten bez przerwy do roku 1925, kiedy mianowany został wobec zasług położonych dla polskości i dobra miasta honorowym obywatelem Strzelna i honorowym członkiem Rady Miejskiej.

Nowe tablice przy wejściu głównym do byłego starostwa - Gminy Strzelno-Północ i Gminy Strzelno-Południe

Począwszy od stycznia 1919 r., od chwili odrodzenia się Polski pierwszym burmistrzem został Bolesław Pińkowski. Z chwilą jego śmierci jego obowiązki przejął zastępca burmistrza aptekarz Michał Stęczniewski, który urząd zastępcy piastował aż do 1931 r. W styczniu 1921 r. burmistrzem został wybrany burmistrzem Konstanty Ciesielski, długoletni burmistrz miasta Dolska. Niestety zmarł on 3 lutego 1923 r.. Następnie korporacje miejskie burmistrzem obrały starszego sekretarza Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu Tadeusza Buszę, który urząd ten sprawował do 30 grudnia 1927 r., odchodząc na stanowisko inspektora pożarnictwa na województwo poznańskie. W listopadzie 1927 r. przyszłym burmistrzem został wybrany strzelnianin Stanisław Radomski, który fotel włodarza objął 1 marca 1928 r. Następnie 1 stycznia 1930 r. został zatwierdzony przez wojewodę poznańskiego na 12-letnią kadencję.      

Już w warunkach nowego powiatu - powiatu mogileńskiego poprawiły się diametralnie warunki lokalowe poszczególnych korporacji jakie funkcjonowały w Strzelnie. Opuszczone budynki po agendach powiatowych zaczęły zajmować organy administracji miejskiej i terenowej. W budynku starostwa swoje siedziby ulokowały gminy Strzelno-Południe i Strzelno-Północ, do budynku Kasy Chorych przeniósł się Magistrat Miasta Strzelna, po Urzędzie Skarbowym swoją nową siedzibę otrzymał Posterunek Policji Państwowej, a po zlikwidowanej Szkole Wydziałowej pod koniec października 1933 r. lokum znalazł Sąd Grodzki.

CDN