Bohaterowie z tablicy, cz. 1 - Wacław Wieczorkiewicz

Gwidon Trzecki podczas odsłaniania tablicy pamiątkowej poświęconej strzeleńskim bohaterom.

2 stycznia 2019 r. na budynku Domu Kultury (dawny budynek Vereinhausu - domu stowarzyszeń niemieckich) przy ulicy Gimnazjalnej 26 w Strzelnie odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Józefowi Hanaszowi i Wacławowi Wieczorkiewiczowi. Oboje byli powstańcami wielkopolskimi i walnie przyczynili się do zakończenia krwawych walk o miasto. Okazją ku temu były obchody 100. rocznicy Powstania Wielkopolskiego i wyzwolenia Strzelna ze 146. letniej niewoli pruskiej.

Mieszkańcom Strzelna wiadomym było, że bohaterskiego czynu rzutu granatem dokonał Wacław Wieczorkiewicz. Współcześnie nic nie mówiono, ani nie pisano o towarzyszącym mu w akcji Józefie Hanaszu, a przecież po zakończeniu powstania dr Zygmunt Zakrzewski, komendant Powiatowej Straży Ludowej w Strzelnie i Włodzimierz Wojciechowski, szef sztabu i zastępca komendanta tak oto napisali w sprawozdaniu z przygotowań do powstania i walk o Strzelno (Karol Rzepecki, Powstanie grudniowe w Wielkopolsce, Poznań 1919, s. 133-134):

Równocześnie późniejsi ppor. pp. Józef Hanasz i Wacław Wieczorkiewicz rzucali z dachu ręczne granaty na karabiny maszynowe Grenzschutzu ustawione na ulicy; jeden z nich rozbito…

Moment przełomowy w walkach przyniosła właśnie ta brawurowa akcja dwóch powstańców strzeleńskich Wacława Wieczorkiewicza i Józefa Hanasza. Posiadając znakomite rozeznanie w terenie, obaj, pod osłoną wieczornych ciemności, podeszli podwórzami i ogrodami od strony ul. Cegiełka w pobliże Vereinhausu. Wdrapali się na dach pobliskiej nieistniejącej już dzisiaj kręgielni i stamtąd, obrzucili granatami gniazdo karabinów maszynowych, przerzucając je przez dach domu stowarzyszeń. Eksplozja i towarzyszący jej huk wywołały w szeregach żołnierzy Grenzschutzu popłoch i panikę. Było około 19:30, kiedy  Niemcy złożyli broń i się poddali. 16 jeńców wzięto do niewoli a reszta uciekła. Wśród Niemców było dwóch rannych, których polscy lekarze Cieślewicz i Konkiewicz opatrzyli i odesłali do powiatowej lecznicy.

Dom stowarzyszeń niemieckich (Vereinshaus). Miejsce oporu Grenzschutzu.

 Uczczenie tego bohaterskiego czynu nastąpiło w 100 lat po jego dokonaniu, a inicjatorem ufundowania tablicy pamiątkowej jest Krzysztof Rymaszewski, sekretarz TMMS, który wziął na swoje barki cały ciężar organizacyjny przedsięwzięcia. Zabiegał o to od kilka lat, zbierając informacje i prowadząc rozmowy z krewnym śp. Wacława Wieczorkiewicza, Gwidonem Trzeckim dopełniał wiedzy o bohaterskim czynie. Analiza tekstów źródłowych dała efekt końcowy, rozwinięty o sylwetkę towarzysza bohaterskiej akcji, Józefa Hanasza. By dopełnić wiedzy o naszych strzeleńskich bohaterach poznajmy ich biogramy.

Wacław Wieczorkiewicz - komisarz

Syn naszego miasta, żołnierz, podoficer frontowy I wojny światowej, powstaniec wielkopolski, szef sztabu kompani strzeleńskiej Batalionu Nadgoplańskiego, podporucznik w dowództwie 5. Pułku Strzelców Wielkopolskich, porucznik Wojska Polskiego, komisarz Straży Granicznej w Tczewie.

Wacław Wieczorkiewicz urodził się 4 marca 1891 r. w Strzelnie jako syn Antoniego i Pelagii z domu Trzecka (USC Strzelno-miasto Nr 38/1891). Rodzice Wacława, Antoni (ur. 1859 r.) syn Antoniego i Anny z domu Wrzesińska i Pelagia Trzecka (ur. 1867) córka Łukasza i Józefy z domu Konkiewicz zawarli związek małżeński w Strzelnie w 1889 r. Rodzina Wieczorkiewiczów była przepojona duchem patriotyzmu. W ich domu rodzinnym mieściła się Biblioteka TCL, którą prowadziła siostra Wacława, a jego młodszy brat Henryk przewodził Stowarzyszeniu Młodzieży Katolickiej.

Wacław do dwunastego roku życia uczęszczał do miejscowej szkoły ludowej, a następnie do Królewskiego Gimnazjum w Gnieźnie, o profilu humanistycznym. W 1908 r. opuścił progi gimnazjum kończąc naukę na klasie szóstej, jak napisał w życiorysie, …ze względu na lekcje języka ojczystego. Dalszą naukę kontynuował w Verbereitung Anstalt dr J. Wolf in Breslau (Zakład Przygotowawczy dra J. Wolfa w Wrocławiu), gdzie nauki pobierał z Włodzimierzem Watta-Skrzydlewskim z Wójcina. Niestety, nie zdał egzaminu prymy niższej.

W 1909 r. po porażce edukacyjnej podjął pracę jako wolontariusz w Spółce "Rolnik" w Poznaniu. Po dwuletniej praktyce podjął pracę w Dreźnie. W 1911 r. ochotniczo wstąpił w szeregi armii niemieckiej, musztrując się w Batalionie Strzelców Nr 5 w Jeleniej Górze. Służbę wojskową pełnił do 1913 r., po czym podjął pracę w sektorze bankowym w Berlinie.

Z wybuchem I wojny światowej, 2 sierpnia 1914 r. został zmobilizowany z przydziałem do 36. Dywizji Piechoty (36. Infanterie Division) stacjonującej w Gdańsku. Skierowany na front wschodni na granicę Królestwa Polskiego jako podoficer był wywiadowcą w 2. Batalionie Zapasowym Strzelców, a następnie w kompanii karabinów maszynowych. Walczył na Litwie i w Kurlandii. W styczniu 1915 r. zachorował i wysłany został do szpitala w Malborku. Po powrocie z leczenia otrzymał propozycję odbycia kursu aspiranta oficerskiego w Döberitz pod Berlinem, jednakże na szkolenie nie został wysłany - jak pisze: …zostałem z listy skreślony dlatego, iż okazało się, że nie byłem Prusakom dość przychylny.

Skierowany do batalionu zapasowego w Chełmnie n/Wisłą pełnił tam służbę instruktora rekrutów. W grudniu 1916 r. z oddziałem ciężkich karabinów maszynowych, jako dowódca plutonu został skierowany na front francusko-belgijski. Uczestniczył w walkach na froncie zachodnim do końca sierpnia 1917 r. Dla poratowania zdrowia ponownie został skierowany do szpitala i w październiku 1917 r. wrócił do Chełmna n/Wisłą. 6 grudnia 1917 r. jako instruktor został wysłany do szkoły chorążych do podberlińskiego Döberitz. Po jej ukończeniu, tam też do końca października 1918 r. pełnił służbę instruktora karabinów maszynowych w randze aspiranta oficerskiego i kierownika grupy szkoleniowej. Za odwagę i waleczność został odznaczony Krzyżem Żelaznym II klasy.

Po wybuchu rewolucji listopadowej i rozruchach w wojsku powrócił do oddziału zapasowego do Grudziądza i 18 grudnia 1918 r. zwolniony. Po powrocie do rodzinnego Strzelna natychmiast włączył się w ruch niepodległościowy, wstępując w szeregi miejscowej Straży Ludowej. 2 stycznia 1919 r. z chwilą wybuchu walk o Strzelno przyłączył się do oddziału powstańczego dowodzonego przez sierżanta Mieczysława Słabęckiego (z grupy gnieźnieńsko-witkowsko-wrzesińskich oddziałów ppor. Pawła Cymsa). Znając znakomicie miasto, a szczególnie okolice Vereinhausu, gdzie stacjonował oddział Grenzschutzu (mieszkał trzy domy przed gmachem, przy ul. Młyńskiej - dom rozebrany w 1997 r.) w brawurowej akcji wraz z Józefem Hanaszem zniszczył gniazdo karabinów maszynowych, co doprowadziło do poddania się Niemców.

Nazajutrz, od 3 stycznia 1919 r. włączył się w organizację kompani strzeleńskich późniejszego Batalionu Nadgoplańskiego. Jako doświadczony szkoleniowiec został szefem oddziałów strzeleńskich i szkolił rekrutów. Oddziały skoszarowane były w budynku szkoły ewangelickiej (obecna SP Nr 1), a ćwiczenia prowadzono na przyległym doń boisku. Po reorganizacji batalionu został przydzielony w stopniu sierżanta wraz z kompaniami strzeleńskimi do 5. Pułku Strzelców Wielkopolskich w Inowrocławiu.

4 kwietnia 1919 r. dekretem Nr 27 Naczelnej Rady Ludowej został mianowany podporucznikiem i Rozkazem dziennym Nr 91 z 5 kwietnia 1919 r. (§ 10) został przydzielony do oddziału zapasowego ciężkich karabinów maszynowych przy Dowództwie Okręgu Generalnego w Poznaniu. Tam pełnił funkcję dowódcy kompanii. 9 marca 1920 r. został przeniesiony do sztabu 14. Dywizji Piechoty, a od 9 września 1920 r. do Ekspozytury II Wydziału Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w Poznaniu. 11 lipca 1921 r. został awansowany na stopień porucznika i przeniesiony do 23 Dywizji Piechoty ze służbą w 73. Pułku Piechoty w Katowicach. 8 lutego 1922 r. został przeniesiony do rezerwy i na krótko zamieszkał w Pakości. 1 maja 1922 r. na powrót został wcielony do 73. Pułku Piechoty, w którym pozostawał do 3 stycznia 1923 r.

Po przejściu do cywila został zatrudniony w Dyrekcji Ceł w Poznaniu, na stanowisku kierownika w randze komisarza Komisariatu Straży Celnej Wysoka (na północny-wschód od Piły). Komisariatowi podlegało siedem placówek terenowych rozciągających się wzdłuż zachodniej granicy z Niemcami. Po reorganizacji i utworzeniu Straży Granicznej został kierownikiem Placówki Straży Granicznej II Linii "Tczew". Odznaczony został Medalem Niepodległości nadanym 20 lipca 1932 r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego. Pod koniec lat 30. został komendantem Komisariatu Straży Granicznej "Czarnków".

Tuż przed wybuchem II wojny światowej mieszkał w Poznaniu przy ul. Ferdynanda Focha (dzisiejsza ul. Głogowska) pod numerem 3a. 13 marca 1940 r. został osadzony w obozie przesiedleńczym na Głównej, a następnie wysiedlony do Generalnej Guberni (lista transportowa 28 s. 10). W 1944 r. wraz z przesuwającym się frontem wstąpił w szeregi LWP. Po zakończeniu działań wojennych został skierowany do pełnienia służby w Straży Granicznej. Tam dosłużył się stopnia podpułkownika (relacja Gwidona Trzeckiego - 14 września 2017 r.). Mieszkał w Świnoujściu i tam zmarł 14 lutego 1950 r.

CDN