 |
| 6 czerwca 1937 zjazd chorągwi pomorskiej hallerczyków - poczet sztandaeowy Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Strzelnie wita się z Generałem Józefem Hallerem |
Dzisiaj spacerując ul. Sportową
opowiem Wam drodzy czytelnicy bloga, o zapomnianym miejscu i niemalże nieznanym
Towarzystwie, które choć miało korzenie niemieckie działało w wolnej Polsce,
skupiając ówczesną elitę i to nie tylko naszego miasta. „Posłuchajcie” zatem o
- Schützengilde, które po 1919 roku
przyjęło nazwę Bractwa Strzeleckiego, a od 1928 roku Kurkowego Bractwa Strzeleckiego
i o strzelnicy, nazwanej w latach 70. XX w. Jordankiem.
Ale na samym początku jeszcze kilka
informacji o samej ulicy. Dzisiaj po budynkach zajmujących początek wschodniej
pierzei ul. Sportowej (dawniej ul. Targowisko) nie ostał się żaden ślad, a
przecież to w nich tętniło życie kulturalno-rozrywkowe przedwojennego Strzelna.
Rocznie odbywało się tutaj kilkadziesiąt imprez i występów, do których doszło
wyświetlanie filmów przez kino objazdowe Przysposobienia Wojskowego i Wychowania
Fizycznego (PWiWF). Jak odnotowano w prasie lokalnej 25 lutego 1936
roku kino PWiWF z Mogilna wyświetliło w Strzelnie film dźwiękowy „Pod Twoją
Obronę”. Seans odbył się pod protektoratem Akcji Katolickiej w sali Hotelu Park
Miejski Wiktora Piątkowskiego. W tym czasie kino działało również w sali Domu Stowarzyszeń
przy ul. Szerokiej (Gimnazjalnej). Po wojnie zniknęła kręgielnia, która
spłonęła w latach 40. Następnie na przełomie lat 50. i 60. rozebrano budynek gospodarczo-magazynowy
oraz wielką salę widowiskowo-bankietową Piątkowskiego, która od 1940 roku nie
była już wykorzystywana do celów kulturalno-rozrywkowych. Na zdjęciach z 1950 i
1951 roku jest ona jeszcze widoczna.
 |
| Wschodnia pierzeja ul. Sportowej |
W 1964 roku Prezydium Miejskiej
Rady Narodowej w Strzelnie podjęło Uchwałę Nr 10/16/64 o pozytywnym
zaopiniowaniu projektu planu szczegółowego zagospodarowania przestrzennego
gruntów znajdujących się w obszarze byłego kompleksu Hotelu Parku Miejskiego.
Według tegoż projektu we wrześniu wytyczonych zostało 11 działek z
przeznaczeniem na cele indywidualnego budownictwa mieszkaniowego. Grunt ten w
tym czasie był własnością Walentyny Piątkowskiej, wdowy po Wiktorze i jej
dzieci. Po kilku latach działki zostały sprzedane indywidualnym nabywcom,
którzy pobudowali na nich typowe piętrówki. W ten sposób powstało mini osiedle
ze ślepą uliczką. Uchwałą Nr IX/39/75 z 12 listopada 1975 roku Rada Narodowa
Miasta i Gminy w Strzelnie podjęła uchwałę, która nadała tej uliczce nazwę -
Zacisze. Tą samą uchwałą z dniem 1 stycznia zmieniono nazwę dotychczasowej ulicy
Targowisko - Sportowa. W uzasadnieniu do uchwały napisano, że praktycznie
źródło nazewnicze - targowisko, czyli skup i handel żywcem, w starym pojęciu
przestały funkcjonować, i że wzdłuż części pierzei wschodniej ulicy
wybudowanych zostało kilka domów.
 |
| Strzelno ul. Zacisze |
Rozpisując się, w uzasadnieniu
urzędnik w sposób mało klarowny i niezwykle banalny przedstawił radnym, iż: - plac, który był targowiskiem, od kilku lat
zmienił swoją funkcję na rzecz terenu zagospodarowanego na plac sprzedaży
nadwyżek produktów rolnych i ogrodniczo-warzywniczych. Podkreślił, że punkt
skupu bydła i trzody chlewnej przeniesiony został na inny teren. W tym układzie
ulica Targowisko przyjęła inną funkcję, gdyż została utwardzona nawierzchnia
jezdni, również sam plac byłego targowiska posiada nawierzchnię utwardzoną i w
okresie odpowiedniego sezonu, plac ten wykorzystywany jest na urządzanie
różnego rodzaju imprez Np: postoju wesołych miasteczek, imprez sprawności
prowadzenia motocykli, jazdy rowerowej, zawodów strażackich, czyli o ile by to
można było nazwać - spraw związanych z życiem kulturalnym i sportowym. Ulica ta prowadzi w kierunku
stadionu sportowego, jak również przechodzi przez teren ogródka jordanowskiego,
basenu kąpielowego przy terenie dawnej strzelnicy, która w niedalekiej
przyszłości w wyniku przeprowadzenia modernizacji ma w dalszym ciągu służyć
temu celowi. (…) Nowa ulica zaczynała się od ulicy Nowotki (Kolejowej) i
przez tory kolejowe przebiegała wzdłuż nowego cmentarza do końca stadionu MLKS
„Kujawianka”.
Na ożywienie ulicy w latach
międzywojennych miało wpływ kilka decyzji inwestycyjnych. Pierwszą z nich było przebudowanie
i oddanie do użytku istniejący wcześniej obiekt strzelnicy Bractwa
Strzeleckiego z nową i większą, bo czterostanowiskową strzelnicą. Drugą - oddanie
w tymże samym roku do użytku nowych obiektów Ochotniczej Straży Pożarnej -
remizy z wieżą do ćwiczeń i suszenia węży. Pod koniec lat 20. ulicę od
Kolejowej do przejazdu kolejowego wybrukowano. Trzecią inwestycją było wystawienie
w latach 1928-1929 kamienicy z mieszkaniami służbowymi dla pracowników Kasy
Chorych oraz czwartą - oddanie do użytku w październiku 1937 roku nowego
cmentarza katolickiego za torami linii kolejowej Strzelno-Kruszwica.
 |
| Plan Strzelna z 1911 r. z zaznaczoną strzelnicą Schützengilde - późniejszego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego |
Jeszcze w 1900 roku na planach
gazyfikacyjnych miasta, za placem opisanym jako Schweine Markt - Świński Rynek (Targowisko) późniejsze miejsce
strzelnicy oznakowano jako Lehmgruben
- czyli doły gliniane. Natomiast na jednej z map z 1911 roku widoczny w tym
miejscu jest budynek i tor strzelecki z opisem, iż jest to Schießstand - czyli strzelnica. Zatem, miejsce to wykorzystywano do
celów strzeleckich długo wcześniej niż dotychczas myślano. Najprawdopodobniej
między latami 1900 a 1911 owe doły otrzymało do zagospodarowania miejscowe Schützengilde - Bractwo Strzeleckie,
którego rodowód sięgał 1848 roku. To pierwsze bractwo - towarzystwo
zarejestrowane było w miejscowym rejestrze sądowym pod numerem 2 jako Schützengilde w Strzelnie. Funkcjonowało
ono pod tą nazwą do 1918 roku. Niewiele udało mi się zebrać informacji o tym
pierwszym niemieckim bractwie.
 |
| Nieznany z imienia i nazwiska członek Schützengilde w Strzelnie w mundurze galowym Bractwa - koniec XIX w. |
Z transumptu kroniki szkoły ewangelickiej w
Stodołach Koloni dowiadujemy się, że w latach 1843-1851 uczył w tejże
szkole nauczyciel von Grosskreuz.
Pochodził on z Bydgoszczy i odnotował w kronice, że to on założył w 1848 roku Schützengilde, czyli Bractwo Strzeleckie w Strzelnie. Swoistym rarytasem związanym z tym pierwszym bractwem jest
zdjęcie nieznanego z imienia i nazwiska strzelnianina członka Schützengilde w galowym mundurze kurkowym. Warto dodać,
że organizacji tej towarzyszyła finansowa prosperita, a wiązała się ona ze
wsparciem władz pruskich, podniesieniem miasta do rangi siedziby powiatu, a
także z wyraźnym wzrostem zamożności samych mieszkańców Strzelna.
 |
| Wejście na tereny Kurkowego Bractwa Strzeleckiego od strony ul. Sportowej, tuż za torami nieczynnej linii kolejowej Strzelno - Kruszwica |
W 1919 roku Towarzystwo - w którego
szeregach byli również Polacy - przyjęło polską nazwę Bractwo Strzeleckie i
przejęło majątek po niemieckim Schützengilde,
w tym teren strzelnicy z budynkiem. Formalności dopełniono dopiero 7 stycznia
1922 roku, przyjmując nowy Statut. Tenże został zatwierdzony przez Województwo
Poznańskie - Wojewodę Poznańskiego 21 maja 1922 roku. Następnie został
uzupełniony uchwałą walnego zebrania z dnia 8 sierpnia 1925 roku o nowo wybrany
Zarząd BS w składzie: Edmund Boesche - prezes, Tadeusz Busza - zastępca
prezesa, Stanisław Muszyński - sekretarz oraz Józef Przybylski - skarbnik.
Ale dopiero 4 lata później
dopełniono formalności prawnych w tutejszym rejestrze stowarzyszeń, wpisując
pod datą 12 marca 1928 roku, iż zarejestrowane pod nr. 2 dawne towarzystwo „Schützengilde”
w Strzelnie, zmieniono na: „Kurkowe Bractwo Strzeleckie” w Strzelnie. Ówczesny
Zarząd KBS stanowili: Stanisław Muszyński- prezes, Edward Budzyński -
wiceprezes, Franciszek Szydzik - skarbnik, Józef Rydlewski - członek, Stanisław
Hanasz - członek, Czesław Palluth - członek, Franciszek Wesołowski - członek,
Hieronim Gniewkowski -zastępca komendanta.
Bractwo Strzeleckie w Strzelnie od
1922 roku było członkiem Zjednoczenia Bractw Strzeleckich w Poznaniu. Od 1926
roku wchodziło w skład Okręgu Bydgoskiego Zjednoczenia Bractw Strzeleckich,
Podokręg Inowrocławski.
 |
| Józef Wróblewski członek Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Strzelnie w galowym mundurze Bractwa |
Jak już wspomniałem, początkowo „Schützengilde”,
a od 1919 roku Bractwo Strzeleckie posiadały własną strzelnicę z działką i
obiektem magazynowo-administracyjnym. Znajdowały się one w niecce po byłej
kopalni gliny. Towarzystwo zakupiło ten teren prawdopodobnie po wybudowaniu
linii kolejowej Strzelno Kruszwica, tj. ok. 1908 roku. Po niwelacji terenu
pobudowano strzelnicę oraz budynek i stopniowo zagospodarowywano teren, nadając
mu formę parku. Całym obiektem zawiadywał Strzelczy, czyli gospodarz. Miał on
nadzór nad strzelnicą i całym otoczeniem - parkiem. Prowadził spis inwentarza i
dbał o przygotowanie tarcz, które po każdym strzelaniu należało zalepić. Był on
do stałej dyspozycji zarządu.
 |
| Widok współczesny na strzelnicę Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Strzelnie przy ul. Sportowej |
Wiosną 1925 roku Zarząd Bractwa
Strzeleckiego przystąpił do modernizacji strzelnicy i po czterech miesiącach
oddano ją do użytku. Oto relacja z tego wydarzenia, zaczerpnięta z łam prasy
regionalnej:
- W niedzielę 16 sierpnia 1925 roku miejscowe Bractwo Strzeleckie
obchodziło uroczystość poświęcenia własnej, przed czterema miesiącami
zbudowanej czterostanowiskowej strzelnicy i zawody strzeleckie o ordery i premie,
oraz o godność króla żniwnego. Już o godz. 9-tej rano w lokalu p. Grześkowiaka
zebrały się delegacje miejscowych towarzystw z: Kruszwicy, Inowrocławia,
Mogilna, Wrześni i Pogorzeli - ze sztandarami. Stąd przy dźwiękach wojskowej
orkiestry udał się pochód do parafialnego kościoła na uroczystą Mszę św. Brać
strzelecka w marszu wyglądała okazale i buńczucznie, wzbudzając swym widokiem
wspomnienie z zamierzchłej tradycji średniowiecza, w którym to uwydatniła się
tężyzna, jaka znajduje się w krwi każdego Polaka.
 |
| Medale Bractwa zdobywane podczas zawodów strzeleckich |
Po
wypełnieniu obowiązku katolickiego, strzelcy w kolumnie czwórkowej powrócili do
lokalu p. Grześkowiaka, gdzie na sali odbył się wspólny obiad, podczas którego
prezes strzelińskiego Bractwa Strzeleckiego p. Boesche powitał wszystkie
delegacje i przedstawicieli władzy oraz prasy. Pod adresem Bractwa
Strzeleckiego w Poznaniu wyraził on swoje ubolewanie, że powyższa bratnia
organizacja na zaproszenie do Strzelna, na tak wzniosłą uroczystość strzelecką,
zamiast przysłać swoją delegację, przesłała listowne zapytanie: jakiej wartości
są premie, czy warto fatygować się po nie? To znaczyło: przyjedziemy, jeżeli
coś wartościowego na tym zyskamy, albo zarobimy. Tak poznańscy strzelcy pojmują
ideę i zadanie Bractw Strzeleckich w Polsce. Piękne świadectwo wystawiła o
sobie - nie ma co mówić!... Prezes Boesche odczytał m.in. telegram
kościuszkowski z życzeniami nadesłanymi przez Bractwo Strzeleckie w Trzemesznie.
Życzenia złożyli pp.: Czosnowski prezes Bractwa Strzeleckiego z Kruszwicy,
Urbański - z Inowrocławia, Jasiński - z Wrześni, Maksymilian Thiel - z Mogilna,
przedstawiciel „Dziennika Kujawskiego” p. Fiutak, oraz przedstawiciel redakcji
„Dziennika Bydgoskiego” p. Kobierski. Następnie został odczytany telegram z
życzeniami Bractwa Strzeleckiego z Trzemeszna, i burmistrz p. Busze wyraził w końcu
życzenia w imieniu miasta Strzelna. Gdy już wszyscy nakarmili się dostatnio,
nastąpił wymarsz do strzelnicy.
U
wejścia oczekiwał X. wikary Kaczmarkiewicz wraz z p. burmistrzem, który
przecięciem wstęgi odgradzającej wejście, uprzystępnił dalszy marsz do gmachu
strzeleckiego. Aktu poświęcenia wielkim nakładem zbudowanej strzelnicy dokonał
X. wikariusz Kaczmarkiewicz w obecności królów kurkowych, rycerzy i ordynku
braci strzelców. Przy tej okazji wygłosił również, ten zacny kapłan, wzniosłe
przemówienie. Następnie, wśród dźwięków orkiestry na dziedziniec weszli bracia
strzelcy i w defiladzie pod komendą p. Müllera przemaszerowali przed królami
kurkowymi i przedstawicielami władz. Zawody strzeleckie zainaugurował major p.
Müller, oddając pierwszy strzał na cześć Prezydenta Wojciechowskiego, a tym
samym otworzył strzelanie o premie. Później cały czas częste strzały w strzelnicy,
świadczyły, że strzelcy konkurują z całym zaparciem się siebie o premie i
stanowiska szarż. Królem żniwnym został p. Kramarczyk, I. rycerzem p.
Kowalewicz, II. rycerzem p. Wróblewski. W międzyczasie odbywały się różne zabawy
dla kobiet i dzieci na terenie strzeleckim.
Wieczorem
na sali p. Grześkowiaka odbyła się zabawa taneczna, która trwała do białego
rana. W ubiegłe święta strzelińscy obywatele przeżywali wzniosłe chwile, które niezawodnie
utrwaliły w nich ducha narodowego i na wskroś patriotycznego, który szczególnie
obecnie, w tych trudnych warunkach naszego bytowania, jest nam koniecznie
potrzebny. Ze strzelnicy BS korzystali także: Oddział Związku Strzeleckiego
w Strzelnie, PWiWF, sekcja łucznicza pracowników pocztowych oraz inne, organizując tutaj zawody, kursy szkoleniowe i uroczystości…
O Bractwie Kurkowym CDN w kolejnym
artykule
