Dzieje linii kolejowej Mogilno-Orchowo - cz. 3

W części pierwszej i drugiej opisałem budowę linii kolejowej na odcinku Mogilno-Gębice (Marcinkowo). Dzisiaj ruszamy w dalszą drogę, opisując ostatni odcinek z Marcinkowa do Orchowa, przez Procyń i Różannę. Był to najdłuższy z dotychczasowych odcinków, który liczył 10,54 km. System budowy linii kolejowych polegał na sukcesywnym sypaniu nasypów wyrównujących poziomy powierzchni na poszczególnych odcinkach. Przed położeniem toru właściwego rozkładany był polowy, wąskotorowy odcinek po którym rolkami transportowano urobek z wyżej położonych terenów na niższe. Nadwyżkę urobku i ziemię nie nadającą się na nasypy składowano w formie nasypów na poboczach toru, co dawało osłonę i zabezpieczało przed ewentualnymi zimowymi zamieciami. Nasypy te nigdy nie spełniły rzekomych zadań militarnych, gdyż nie były przewidywane, jako naturalne wały strzelnicze. 

Blisko 5 lat z przerwami trwały prace budowlane na najdłuższym 10,54 km odcinku łączącym Gębice z Orchowem. Budowa została przerwana na przełomie 1918-1919. Zmienił się w tym czasie inwestor. Niemieckich wykonawców zastąpiło PKP. Otwarcie ruchu na odcinku Gębice-Orchowo linii Mogilno-Orchowo nastąpiło 1 lipca 1921 roku. Odbywać zaczął się ruch osobowy, bagażowy i przesył telegramów prywatnych oraz przewozy zwłok, zwierząt, przesyłek drobnicowych i całowagonowych. Odcinek ten posiadał stacje: Gębice (Marcinkowo), Procyń, Różanna i Orchowo. Żadna z tych stacji nie posiadała jednak rampy bocznej i czołowej dla wyładunku przesyłek ciężkich, względnie ruchomych na kołach. Linia ta łączyła się w Mogilnie z linią główną Toruń-Poznań. Przewóz dokonywał się po niej na zasadach polskich przepisów przewozowych i regulaminu ruchu. Wówczas też wykreślono z planów dalszy odcinek linii do Anastazewa i już nigdy starych planów i założeń nie podjęto.

Podobnie jak poprzednie dwa odcinki, tak i ten naszpikowany był licznymi budowlami typu wiadukty, mosty drogowe i rzeczne. Pierwsza z takich budowli znalazła się tuż za stacją Gębice. Był to most drogowy (9) - wiadukt na drodze z Marcinkowa do Gozdanina, który został zbudowany w sztucznie wykopanym wąwozie, którego dnem przebiegała linia kolejowa. W niewielkiej odległości za nim trafiamy na kolejny most drogowy (10) - wiadukt na końcu wsi Marcinkowo na drodze z tej miejscowości do Kątna i Łosośnik. 

Poważnym przedsięwzięciem była budowa mostu kolejowego (M-II) na Małej Noteci, pomiędzy Trzcionkiem a Kątnem. Most ma 43 m długości i imponująco prezentuje się od strony doliny i miejscowości Kątno. Linia w tym miejscu została zbudowana na wysokim sztucznie usypanym nasypie przecinającym dolinę Noteci Zachodniej, docierając do jej krawędzi Od tego momentu linia biegnie wschodnim grzbietem doliny. Na wysokości Dzierzążna pod linią przechodzi betonowym tunelem (11) droga śródpolna do położonych niżej łąk nadnoteckich. W odległości 400 m dalej podobny tunel (12), w którym biegnie droga śródpolna spełniająca identyczną funkcję. Około 400 m przed stacją kolejową Procyń trafiamy na wiadukt (13), po którym przebiega droga śródpolna. Zaś 200 m za stacją kolejny wiadukt (14) - tunel, tym razem większy, również betonowy, przez który biegnie droga do uroczo położonego między dwoma niewielkimi jeziorkami młyna Gać i dalej do Kamionka.

Procyń

Stacja kolejowa Procyń, podobnie jak poprzednie i następne dwie stacje to budynek dworcowy dwukondygnacyjny z poczekalnią na parterze i mieszkaniami funkcyjnymi na piętrze. 5 grudnia 2016 roku po północy budynek byłego dworcu kolejowego w Procyniu stanął w płomieniach. Jako pustostan został przez nieznanych sprawców podpalony. Spłonęła drewniana klatka schodowa oraz dach budynku. Wielka szkoda…

U granic Procynia i w linii końcowej jeziorka Gać trafiamy na kolejny śródpolny tunelowy przepust drogowy (15). Dalej mijamy stację Różanna z piętrowym budynkiem dworcowym. Kolejną budowlą jest przepust wodny w formie wiaduktu (16) pod torem kolejowym przed wsią Myślątkowo. Na wysokości samej wsi wiadukt (17) po którym przebiega linia kolejowa, zaś pod nim droga z Myślątkowa do Rękawczynka. W odległości ok. 780 m kolejny wiadukt śródpolny nad torami (18), po którym przebiega droga polna do tzw. Hub Myślątkowskich. 

Różanna

Ostatnim zespołem budowlanym jest stacja kolejowa w Orchowie, punkt końcowy linii kolejowej Mogilno-Orchowo. Stacja posiada trzy tory z bocznicą do „Rolnika”. Około 260 m za nią znajduje się ostatni wiadukt drogowy (19) nad linią kolejową. Po nim przebiega ulica wewnętrzna Orchowa kończąca się drogą do Hub Orchowskich. Charakterystyczny budynek stacji kolejowej w kształcie litery „L” to piętrowa budowla, która podobnie, jak wyżej opisane spełniała funkcje służbowo-mieszkalne. Koniec linii kolejowej znajduje się około 260 m za ostatnim wiaduktem drogowym. Tak zakończona linia kolejowa świadczy, że zamierzano dalej realizować budowę, wcześniej planowaną ku stacji Witkowo. Niestety, nigdy tych zamierzeń nie zrealizowano.   

Orchowo

Orchowo

Ciekawostki 

Rozkład jazdy wyprzedzał uroczystość otwarcia linii kolejowej o pięć miesięcy. Kończono prace około infrastruktury, a już zaplanowano, że od 1 marca 1921 roku po linii będą kursowały dwa pociągi osobowe do stacji Gębice, których trasa zostanie wydłużona 1 lipca 1921 roku do Orchowa. Do tego czas na linii Mogilno-Gębice i z powrotem kursował:

1. Pociąg nr M 862 (kl. 2-4) Mogilno odjazd 14:20, Kwieciszewo 14:48, Gębice przyjazd 15:00.
2. Pociąg nr M 863 (kl. 2-4) Gębice odjazd 16:50, Kwieciszewo 17:02, Mogilno przyjazd 17:21. 

Od 1 lipca 1925 roku wprowadzono w okręgu Dyrekcji Kolei Państwowych w Poznaniu nową organizację. Linia kolejowa Mogilno-Orchowo podlegała trzem oddziałom, a mianowicie: Oddziałowi Eksploatacyjnemu w Inowrocławiu, Oddziałowi Drogowemu we Wągrowcu i Oddziałowi Maszynowemu w Gnieźnie. 

18 lutego 1929 roku Dyrekcja Kolei Państwowych w Poznaniu z powodu zawiei śnieżnych zawiesiła ruch pociągów na trasie Mogilno – Orchowo. 

W 1931 roku wycofano jeden z pociągów wychodzący z Mogilna o godz. 13:20 i powracający z Orchowa o godz. 14:40. Uzasadnieniem był słaby ruch pasażerski w tym przedziale czasowym.

Stacja kolejowa i dworzec Orchowo oraz naczelnik M. Wolny. Z albumu fotograficznego "Ku pamięci". 

Naczelnikiem stacji kolejowej w Orchowie w latach 30. był Michał Wolny. Był on również działaczem - prezesem BBWR i „Strzelca” oraz czołowym działaczem sanacyjnego klubu w Sejmiku Powiatowym w Mogilnie. W 1933 roku miał dopuścić się wspólnie z pracownikiem kolei Franciszkiem Łukomskim kradzieży zboża z wagonów na szkodę „Rolnika” z Orchowa. Przeciw niemu zeznawali dyr. Leon Kaczmarek z „Rolnika”, dr Bernardczyk z Orchowa oraz inne osoby. Sprawę próbował zatuszować Wolny, lecz to mu się nie udało i pozbawiony został pracy („Orędownik Wielkopolski” 1933/189). Niebawem funkcję zawiadowcy stacji objął niejaki Organista. W 1935 roku jednym z kolejarzy w Orchowie był Wachowiak. 

W listopadzie 1933 roku z majątku Różanna, forsując zamknięcia wybiegło wieczorem kilka rocznych źrebiąt. Rozpierzchły się one po polach a kilka wbiegło na przebiegający nieopodal tor kolejowy linii Mogilno - Orchowo. W tym samym czasie nadjechał pociąg osobowy. Przestraszone zwierzęta zaczęły biec wzdłuż toru, próbując umknąć przed parowozem. Niestety dwa ze źrebiąt nie zdążyły i dostały się pod koła pociągu. Ze źrebiąt pozostały tylko zniekształcone masy – donosił korespondent („Orędownik”, 1933/269).

W czasie okupacji według stanu na 4 maja 1942 roku kursowały:

1. 890 (kl. 2-3) Mogilno o. 5:15, Kwieciszewo 5:33, Gębice 5:45. Procyń 5:59, Różanna 6:10, Orchowo p. 6:15
2.  891 (kl. 2-3) Orchowo o. 6:55, Różanna 7:01, Procyń 7:07, Gębice 7:16, Kwieciszewo 7:22, Mogilno p. 17:35.
3. 896 (kl. 2-3) Mogilno o. 12:50, Kwieciszewo 13:07, Gębice 13:17. Procyń 13:30, Różanna 13:40, Orchowo p. 13:45.
4. 897 (kl. 2-3) Orchowo o. 14:30, Różanna 14:39, Procyń 14:50, Gębice 15:04, Kwieciszewo 15:14, Mogilno p. 15:27.

Wszystkie pociągi w czasie okupacji kursowały tylko w dni robocze.
Nazwy stacji podczas okupacji:
Mogilno / Mogilno
Kwieciszewo / Blütenau
Gębice / Gembitz
Procyń / Rehfelde, Rehfelde (Warthel)
Różanna / Rosen
Orchowo / Orchheim 

W 1946 roku linia należała do DOKP Poznań. Rozkład służbowy z tego roku wykazuje dwie pary pociągów mieszanych towarowo-osobowych w układzie:

1. Pociąg nr 2653 Mogilno 8.35 - Orchowo 9:34.
2.  Pociąg nr 2652 Orchowo 9.50 - Mogilno 10:47.
3.  Pociąg nr 2657 Mogilno 16.50 - Orchowo 17:49.
4.  Pociąg nr 2656 Orchowo 18.10 - Mogilno 19:07.
   
   

Prędkość pociągów wynosiła 30 km/h. Obsługę trakcyjną wykonywała lokomotywa serii 64 (jeszcze przed przeznakowaniem na OKl2) z parowozowni Mogilno. W roku 1959 linia należała już do DOKP Gdańsk. Jeździły 3 pary pociągów (2 pary osobowo-towarowych i 1 para towarowo-osobowych) w następującym układzie:

1. Pociąg nr 88655 Mogilno 5.30 - Orchowo 6.35 (Tw1-350).
2. Pociąg nr 88652 Orchowo 6.52 - Mogilno 7.34 (Tw1-350).
3. Pociąg nr 88651 Mogilno 11.10 - Orchowo 12.01 (Oi2-250).
4. Pociąg nr 88654 Orchowo 12.20 - Mogilno 13.03 (Oi2-250).
5. Pociąg nr 88653 Mogilno 16.20 - Orchowo 17.11 (Tw1-350).

6.      Pociąg nr 88656 Orchowo 17.50 - Mogilno 19.01 (Tw1-350

Prędkość składu zwiększona została do 40 km/h. Parowozy pochodził z parowozowni Inowrocław, a składy wagonowe (Fg+4B) - ze stacji Gniezno. Obsługa linii parowozami Oi2 zakończyła się około pierwszej połowy lat siedemdziesiątych. Z dodatku II-B do służbowego rozkładu jazdy 1975/1976 wynika, że w 1975 roku standardem był już skład SN61+2Bix. SN61 pochodził z Torunia, a wagony - z Inowrocławia. Kursowały tylko dwie pary pociągów:

1. Pociąg nr 44341 Mogilno 5.17 - Orchowo 6.05.
2. Pociąg nr 44340 Orchowo 6.15 - Mogilno 7.04.
3. Pociąg nr 44345 Mogilno 16.30 - Orchowo 17.19.
4. Pociąg nr 44344 Orchowo 18.20 - Mogilno 19.10.

Prędkość maksymalna zmniejszona została ponownie do 30 km/h. Z kolei w roku 1981 zamiast SN61 do obsługi pociągów były przewidziane lokomotywy SM41 z Inowrocławia. Rozkład jazdy był następujący:

1. Pociąg nr 44341 Mogilno 4.50 - Orchowo 5.38 (skład SM41+ 1Bhx).
2. Pociąg nr 44340 Orchowo 5.53 - Mogilno 6.42.
3. Pociąg nr 44345 Mogilno 16.17 - Orchowo 17.04 (skład SM41+3Bhx).
4. Pociąg nr 44344 Orchowo 17.19 - Mogilno 18.07.

W rozkładzie znalazła się adnotacja: "Na okres zimy wyznaczyć wagony osobowe z własnym ogrzewaniem". Ruch pasażerski na linii Mogilno-Orchowo zakończony został w 1987 roku, zaś ruch towarowy w 1994 roku. Od 2006 roku linia użytkowana jest przez hobbystów kolei - Mogileńskie Stowarzyszenie Sympatyków Kolei.

Foto: Zbiory M. Przybylskiego, NAC, Google, Mogileńskie Stowarzyszenie Sympatyków Kolei, Heliodor Ruciński, Dawid Kuciński, Karta ewidencyjma zabytku - dworzec kolejowy Orchowo.

Koniec cz. 3 - ostatniej