Dzieje bibliotekarstwa strzeleńskiego - cz. 2

 Z chwilą kasaty klasztoru (1 października 1837 r.) biblioteka popadła w niełaskę - nie miał nią kto się zajmować. Pozostały 4 zakonnice skazane były na wymarcie. Około 1882 r. z braku proboszcza, wikariusz tutejszy (1870-1886)  ks. Dionizy Strybel uległ naciskom i wypożyczyła całe archiwum parafii i klasztoru norbertańskiego Królewskiemu Archiwum w Poznaniu do naukowego użytku - łącznie z bulla papieska z 1193 r. Możemy przyjąć, że od tego czasu Biblioteka Konwencka w Strzelnie przestała istnieć, choć sporo pozycji po niej jeszcze zostało. 

Około 1888 r. przybył do Strzelna, do ówczesnego proboszcza ks. Karola Wojczyńskiego, Wojciech Kętrzyński, wybitny polski historyk, który znalazł w resztkach archiwum - biblioteki poklasztornej Liber Morutoorum Mon. Strzelnensis Ord. Premonstrat i po opracowaniu wydał tę księgę w Monumenta Poloniae Historica, t. V.

Obecnie spuścizna klasztoru i jego biblioteki znajduje się w AP w Bydgoszczy i liczy 220 jednostek aktowych, w tym 160 dokumentów. Są wśród nich pergaminy papieskie, zwierzchnich władz zakonnych, królewskie i książęce oraz wystawione przez klasztor i osoby prywatne. Dotyczą m. in. uposażenia klasztoru, nadania dóbr, poświadczenia posiadanych przywilejów, rozstrzygnięć spraw spornych. Interesujący jest dokument papieża Celestyna III z 1193 r. przyjmujący klasztor w Strzelnie pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Akta własne klasztoru jedynie to kopiariusz dokumentów i teczka odpisów akt grodzkich inowrocławskich i kruszwickich z lat 1600-1748. Akta okresu pruskiego dotyczą spraw administracyjnych oraz majątkowych, powstały po roku 1773, ale zawierają informacje dla okresu wcześniejszego. Większość dotyczy gospodarowania majątkiem, roszczeń wobec klasztoru i osób trzecich. Niektóre odnoszą się do miejscowości leżących w Królestwie Polskim, w związku z ciążącymi na nich zapisami na rzecz klasztoru. Występują także m.in. plany zabudowań klasztornych i szczegółowy opis majątku klasztornego, w tym miasta Strzelna.

W międzyczasie w 1880 r. w całej Prowincji Poznańskiej, na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz na Śląsku, zawiązały się koła Towarzystwa Czytelni Ludowych, organizacji oświatowej, której jednym z celów było prowadzenie bibliotek z książkami polskojęzycznymi. Taka biblioteka powstała również w Strzelnie.

 Z zachowanych informacji wiemy, że pierwszym bibliotekarzem był Franciszek Zmudowicz i biblioteka znajdowała się w jego domu. 28 maja 1889 r. została ona przeniesiona do domu Franciszka Żurawskiego przy ul. Cestryjewskiej 145a (obecnie nr 5). Czynna była w niedziele od 15,00 do 16,00.  

Z kolei w latach dziewięćdziesiątych XIX w. biblioteka została przeniesiona o kilka domostw dalej pod nr 160 (obecnie nr 14 posesja Scholzów) gdzie mieściło się gospodarstwo Franciszka Wegnera z ul. Świętego Ducha. Biblioteka początkowo liczyła kilkadziesiąt pozycji, z czasem jej rozmiary rozrosły się do kilkuset. Generalnie zasoby biblioteczne strzeleńskiej książnicy stanowiły pozycje literatury pięknej – narodowej, historii Polski, geografii, religii z żywotami świętych, jako pozycją najczęściej wypożyczaną.

W tym samym czasie zaczęły powstawać również biblioteki polskich stowarzyszeń i organizacji społeczno-gospodarczych. Swoje biblioteczki, w których gromadzono wydawnictwa zwarte oraz czasopisma fachowe i tematycznie związane z rodzajem prowadzonej działalności miały m.in.: Kasa Oszczędnościowa (późniejszy Bank Ludowy), Kółko Rolnicze, cechy rzemieślnicze, a później również Ochotnicza Straż Pożarna. Przykładem zasobności zbiorów może być Towarzystwo Przemysłowe powstałe w 1884 r. Jego zbiory liczyło już w 1885 r. 70 tomów, w 1887 r. 530 woluminów, a w 1914 r. 661 tomów. Biblioteka znajdowała się w zabudowaniach poklasztornych i prowadził ją Franciszek Zmudowicz, wypożyczając książki w każdą niedzielę od 13,00 do 15,00. Po nim bibliotekę przejął Franciszek Wegner. W 1914 r. zapadła decyzja, by bibliotekę przekazać w depozyt TCL-owi. Podobnie uczyniło Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" założone w 1894 r., które w 1911 r. złożyło w depozyt Bibliotece TCL 200 tomów.  

W 1912 r. strzeleńskie Towarzystwo Czytelni Ludowych przyjęło formę biblioteki publicznej, ogólnodostępnej i nadano jej im. Henryka Sienkiewicza. Przy niej urządzono czytelnię pism tygodniowych i gazet codziennych.

Od II połowy lat osiemdziesiątych w Strzelnie funkcjonować zaczęła również niemiecka Biblioteka Publiczna. Oczywiście była to biblioteka, gromadząca książki tylko w tym języku. Z zachowanych informacji prasowych wiemy, że powstała ona wraz z nowo powołanym w 1886 r. powiatem strzeleńskim w 1887 r. Znalazła ona swoją siedzibę w nowym gmachu landratury (starostwa) przy ulicy Szerokiej (w obecnym budynku LO). Była to druga oficjalna biblioteka publiczna po powstałej w 1880 roku bibliotece Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1904 r. bibliotek została przeniesiona do nowo wystawionego budynku Vereinshaus’u (Domu Stowarzyszeń), w którym swoje siedziby znalazły przeróżne stowarzyszenia o podłożu narodowym niemieckim, i w którym organizowano dla tej nacji życie kulturalne. Budynek wykorzystywany był również przez ówczesne władze miejskie i powiatowe.

W budynku Vereinshaus’u odbywano zebrania, wystawiano sztuki teatralne, organizowano zabawy, koncerty, a także władze przeprowadzały wybory. Tutaj oddawano głosy na kandydatów na posłów do parlamentu, do sejmiku powiatowego i do rady miejskiej. Również przechowywano sztandary poszczególnych organizacji. Spośród organizacji niemieckich, które miały tutaj swoją siedzibę były m.in.: Bractwo Kurkowe – do którego należeli również Polacy, Hakata, czyli Ostmarkenverein, początkowo również Ochotnicza Straż Pożarna – w jej szeregach byli również Polacy, towarzystwo gimnastyczne Turnverein, Ojczyźniane Towarzystwo Kobiet - Vaterländische Frauenverein, prusko-patriotyczna organizacja kombatancka - Kriegervereine.

CDN