Rewitalizacja Plantów Miejskich - Parku im. Ks. Ottona Szymków

Zapraszam do wirtualnego spacerku po zakątku, który staje się kolejną perełką naszego miasta - Strzelno to wielka rzecz. Zobaczcie jak on drzewiej, a dzisiaj wygląda (50 zdjęć) - i będzie jeszcze piękniej. W swoich blisko 120-letnich dziejach park u zbiegu ulic Kolejowej i Doktora Jakuba Cieślewicza kilkakrotnie zmieniał swoje imię. Od 1908 roku nosił niemiecką nazwę - Partie in den Anlagen, od 1919 roku - Planty Miejskie, od 1962 roku - Janka Krasickiego, a nieoficjalnie - Cimne Planty. 10 listopada 2023 roku Rada Miejska nadała mu imię - Księdza Ottona Szymków. 6 listopada 2024 roku burmistrz Dariusz Chudziński podpisał umowę na przebudowę tego miejsca. Prace zmierzają ku końcowi, a będąc wczoraj w Urzędzie Miejskim zrobiłem kilka fotek z postępu prac.

Dzisiaj

Początki tego miejsca, jako parku miejskiego, czyli zielonej przestrzeni rekreacyjnej sięgają 1908 roku i są ściśle związane z przebudową układu drogowego. Miała ona związek z połączeniem Strzelna z Kruszwicą za pośrednictwem nowo wybudowanej linii kolejowej. Budowę zakończono w 1908 roku. Cofając się w czasy poprzedzające budowę zauważamy, że ówczesne drogi do Cienciska i Łąkiego były niezależnymi od siebie ciągami komunikacyjnymi i brały swój początek od skrzyżowania ulic - Miradzkiej z Kolejową i biegły po linii obecnej alei głównej parku rozchodząc się w kierunku do obecnej ul. J. W. Szulczewskiego i do drogi śródpolnej w kierunku Łąkiego. Tory przecięły te drogi, w związku z czym wytyczono nowy łącznik tuż za rogatkami kolejowymi, tj. od ul. Miradzkiej do odciętych odcinków w kierunku Cienciska i Łąkiego. Ciekawostką jest, iż u pierwotnego skrzyżowania tych dróg przy węźle Miradzka i Kolejowa na początku parceli przyszłego parku stał od niepamiętnych czasów krzyż przydrożny. Po raz pierwszy trafiamy na niego za pośrednictwem starej mapy katastralnej Strzelna sporządzonej w latach 1827/1828. Prawdopodobnie tenże znak wiary zniknął w 1908 roku, w czasie przebudowy węzła komunikacyjnego pod potrzeby parku. Cały ten obszar dwóch zlikwidowanych dróg z przyległościami splantowano, czyli wyrównano, a z nadwyżki ziemi usypano niewielkie dwa wyniesienia - stąd wzięła się późniejsza nazwa Planty.

Wiosna 2025

W lutym 1930 roku Planty Miejskie wybrano na miejsce, gdzie miał stanąć Pomnik Serca Jezusowego. Jednakże władze powiatowe i miejskie wspólnie z Komitetem Budowy odeszli od tego pomysłu i 26 października 1930 roku Pomnik Najświętszego Serca Jezusowego stanął przed nowym gmachem szpitala przy ul. Powstania Wielkopolskiego ( wówczas jeszcze ul. Młyńską). Po odstąpieniu od pierwszego projektu pod koniec kwietnia 1930 roku w plantach stanął kiosk. Został on tutaj przeniesiony z Rynku, gdzie ustawiono go rok wcześniej, zaraz po tym jak usunięto resztki Wilusiowego pomnika. Wielokrotnie przebudowywany przetrwał do czasu przebudowy parku.

Przed laty

W 1968 roku park poddano pierwszej przebudowie. Wówczas wystawiono w miejsce starego nowy kiosk spożywczy pod patronatem PSS, a główna aleja plantów stała się skrótem łącznikowym z dworcem kolejowym. Pobocze torowiska zostało odgrodzone metalowym opłotowaniem z siatki i ułożono chodnik do samego dworca, zaś alejkę w parku pokryto asfaltem i dano oświetlenie elektryczne. Kolejną przebudowę parku wykonano w 1974 roku i miała ona związek z wystawieniem w części północnej parku, od strony ul. Kolejowej Pomnika Pomordowanych Mieszkańców Strzelna. Wówczas rozebrano resztki opłotowania, czyniąc park otwartym oraz ułożono betonowe krawężniki wzdłuż alejek bocznych. Wstawiono nowe i liczne ławki. Park stał się wówczas oczkiem w głowie włodarzy i wizytówką miasta. Współcześnie, przez pewien okres czasu ok. 2008 roku znajdował się tutaj plac zabaw dla dzieci. Zlikwidowany on został z chwilą uruchomienia placu zabaw przy Przedszkolu nr 1. Wkrótce jednak przywrócono go poszerzając o stanowiska do ćwiczeń gimnastycznych. W 2016 roku ruszony zębem czasu pomnik odzyskał nowy blask.

Bardzo dawno temu

 

Sukowy. Dzieje z czasów Leclerców - cz. 3

Dzisiaj opowiem o najbardziej charakterystycznej budowli wchodzącej w skład byłej majętności Sukowy, a mianowicie o pałacu, którego pierwotne fundamenty cofają nas do czasów Ignacego Rakowskiego, czyli początków XIX w. Budowla swój obecny kształt zawdzięcza Józefowi Leclecqowi, który pod koniec stulecia po pożarze pobudował nową rezydencję, a następnie w latach I wojny światowej ją przebudował. Ciekawostką w wyglądzie pałacu były charakterystyczne kraty zamontowane na wszystkich otworach okiennych parteru oraz okiennice na oknach piętra i poddasza. Elementy te świadczyły o tym, że właściciele często przebywali poza Sukowami - w swoich dobrach w Meklemburgii (w Pokrencie) oraz europejskich kurortach.

Spadkobiercy

Po śmierci Józefa Leclerqa majątek odziedziczyła żona Luize. Córce Margarethe - Małgorzacie, zamężnej Heidenheim przypadł majątek w Pokrent, a później również Sukowy. W styczniu 1937 roku Luize - zapewne asekurując się przed parcelacją Suków - przekazała na rzecz FON (Fundusz Obrony Narodowej) 1000 złotych - największy w powiecie datek. Natomiast w styczniu 1938 roku znajdujemy córkę Małgorzatę jako właścicielkę Suków. Wymieniona ona została w „Dzienniku Ustaw” z 1938 roku, w przepisach o przymusowym wykupem gruntów z majętności Sukowy, Baranowo, Słabencin na cele parcelacyjne.

Z rozmów przeprowadzonych wśród najstarszych mieszkańców Suków dowiedziałem się, że Luize Leclercq często wyjeżdżała do Berlina, gdzie również okresowo pomieszkiwała. W tym czasie zarządem dóbr zajmowała się córka Margarethe wraz z małżonkiem i oczywiście etatowy Zarząd Dóbr. Stara dziedziczka Luize - według niektórych rozmówców - zmarła w 1942 roku w Sukowach i tutaj została pochowana obok męża. Niestety na płycie nagrobnej grobowca rodzinnego nie odnotowano tego faktu, choć miejsce na stosowny napis było pozostawione. Tę wersję również odnotowano w niektórych opracowaniach. Inni natomiast twierdzili, że śmierć nastąpiła w Berlinie i tam została pochowana (?). W czasie okupacji majątkiem zajmowała się córka, która wraz ze zbliżającym się frontem w styczniu 1945 roku opuściła Sukowy i udała się na Zachód.

Pałac

Dostać się do niego było można bramą reprezentacyjną, która mieściła się po stronie zachodniej parku otaczającego rezydencję. Tuż przy niej od strony północnej znajdowała się jedna z oficyn - dom dworskiego kierowcy, który pełnił jednocześnie funkcję głównego dozorcy. Stąd południową szutrową alejką dojeżdżało się przed pałac, zatrzymując się przed wejściem głównym, poprzedzonym czterokolumnowym portykiem. Wyjazd sprzed pałacu odbywał się północną szutrową alejką.

Pierwszy murowany dwór - pałac w Sukowach został wystawiony zapewne po 1808 roku przez Ignacego Rakowskiego. Na mapie z planem zabudowy folwarku Sukowy z 1832 roku kartograf oznaczył rezydencję na czerwono (obiekt murowany), lokując ją w po stronie zachodniej stawu - w miejscu, w którym stoi współczesny obiekt. Z ostatniej dekady XIX w. pochodzi informacja o pożarze, który strawił pałac i że na jego fundamentach ówczesny właściciel Józef Leclercq wystawił nową budowlę. Niestety, jej kształt, ani wygląd nie zachował się gdyż w latach 1915-1920 dwór przebudowano, nadając mu kształt pałacu stylowo nawiązując w jego kształcie architektonicznym do baroku, zdobiąc go neobarokowymi detalami dekoracyjnymi. W czasie przebudowy Leclercq'owie zamieszkali we dworze - rządcówce w pobliskim Baranowie.

Z pyszna musiał prezentować się nowy pałac, otoczony był od wschodu, południa i zachodu parkiem krajobrazowym. Od północy poprzedzał budowlę pas zieleni, za którym znajdowały się dwie wolnostojące oficyny, graniczące z zabudowaniami folwarcznymi. Budynek pałacu nie posiada piwnic, jego bryła posadowiona została na ławie fundamentowej i niewielkiej podmurówce. Całość składa się z dwukondygnacyjnej części środkowej z mieszkalnym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym oraz z dwóch niewielkich, jednokondygnacyjnych skrzydeł z równie mieszkalnymi poddaszami nakrytymi podobnymi dachami mansardowymi. Połacie dachowe pokryte zostały dachówką karpiówką, ułożoną na wzór rybiej łuski. W górnych połaciach dachowych umieszczone są otwory doświetlające poddasza na wzór bawolego oka - 2 po stronie zachodniej i 4 po stronie wschodniej, zaś w dolnych połaciach lukarny z owalnymi szczycikami - 6 po stronie zachodniej (w tym dwie biforowe), 9 po stronie wschodniej i po jednej w zachodniej części szczytów - południowego i północnego bryły głównej, piętrowej.

Pomiędzy parterem a piętrem w bryle głównej oraz poddaszem w skrzydłach bocznych - wokół całego budynku - biegnie na tej samej wysokości profilowany gzyms, rozdzielający kondygnacje w bryle głównej i parter od poddasza w skrzydłach bocznych. Również identyczny profilowany gzyms umieszczony został pod okapami dachów. Wszystkie otwory okienne mają kształt prostokątny, a te na parterze otaczają tynkowane opaski. Nadto okna pierwszego piętra posiadały drewniane okiennice, a okna parteru zabezpieczone były ozdobną metalową, kratą antywłamaniową. Owe zabezpieczenia świadczą, że właściciele często wyjeżdżali, szczególnie w okresie zimowym, nawet na kilka tygodni.  

Fasada zachodnia - frontowa pałacu jest jedenastoosiowa z centralnie umieszczonym wejściem głównym, poprzedzonym portykiem, wspartym na czterech kolumnach. Część środkowa korpusu głównego jest trójosiowa i zwieńcza ją trójosiowa wystawka okienna zamknięta profilowaną, półpełną archiwoltą. W tympanonie umieszczony jest oculus. Szczyt jest otynkowany i ozdobiony ornamentem roślinnym - neobarokowym. W połaci dachowej umieszczone są wystawki okienne w układzie biforyjnym, zwieńczone odcinkowymi szczycikami. Na pierwszym piętrze taras ze współczesną, bezstylową, wykonaną z prętów metalową balustradą.

Elewacja tylna - wschodnia, tzw. ogrodowa jest jedenastoosiowa, dwukondygnacyjna z mieszkalnym poddaszem. Wejście do pałacu umieszczone zostało na osi i poprzedzone prostokątną murowaną werandą, której ściany artykułowane zostały pilastrami. Na piętrze znajduje się taras z oryginalną metalową balustradą ozdobioną ornamentem z esownic. W połaci dachu są wystawki okienne z gzymsikami zakończonymi odcinkowo. 

Zaś elewacja północna jest dwuosiowa, jednokondygnacyjna z mieszkalnym poddaszem. W połaci dachu znajduje się dwuosiowa wystawka z wolutami wyrobionymi w tynku, zamknięta archiwoltą, półpełna, profilowana. W tympanonie wystawki widoczny jest oculus. Na osi parteru znajduje się murowana weranda, a w jej skrajnej osi wschodniej umieszczone są drzwi wejściowe, poprzedzone betonowym podestem z metalową balustradą. Podobnie dwuosiowa elewacja południowa jest jednokondygnacyjna z mieszkalnym poddaszem, poprzedzona po stronie zachodniej kwadratowym gankiem z wejściem do wnętrza. W połaci dachu na osi, znajduje się również dwuosiowa wystawka z wolutami w tynku, zamknięta półpełną, profilowaną archiwoltą. W osi tympanonu wystawki znajduje się oculus.

 

Wnętrze pałacu jest dwutraktowe w części północnej oraz dwu i pół traktowe w części południowej. Komunikację między kondygnacjami zapewniają dwie klatki schodowe. Główna umieszczona po północnej stronie przy wejściu głównym, ze schodami jednobiegowymi ze skrętem i z balustradą. Boczna klatka umieszczona jest w części północnej, po stronie wschodniej wejścia bocznego tuż za werandą. Podłogi we wnętrzach ułożone są z desek - dawniej parkiety. Na parterze w hallu posadzka marmurowa. W hallu na piętrze podłoga ułożona jest z klepek parkietowych - a sufit podzielony jest drewnianymi belkami tworzącymi formę kasetonów. Z braku międzywojennej dokumentacji fotograficznej trudno odtworzyć wygląd wnętrz pałacowych jak i otoczenia ogrodowo-parkowego. Pozostaje nam jedynie wyobraźnia oraz zachowane i porównywalne zdjęcia podobnych wnętrz z innych pałaców. Leclercqowie należeli do elity ziemiaństwa w powiecie strzeleńskim, zatem i wyposażenie wnętrz pałacu musiało mieć się z pyszna.

 

Park krajobrazowy datowany jest na drugą połowę XIX w. Jego powierzchnia wynosi 5,8 ha, w tym 0,33 ha wód. Obecnie zdewastowany, posiadał niegdyś liczne nasadzenia i piękne wijące się alejki, a nad stawami murowane mostki i altany. Po stronie wschodniej dworu znajduje się wydłużony kształtem staw połączony rowem z drugim stawem leżącym przy południowej granicy parku. Nad wschodnim brzegiem stawu zachował się grób właściciela dóbr - Josefa Leclercqa. Zarówno park jak i podwórze gospodarcze otaczał parkan murowany z czerwonej cegły, zbudowany w 1929 roku, a rozebrany sukcesywnie po powojennej parcelacji, w ogromnej części w  1958 roku. Obecnie na obszarze historycznego parku największym przemianom uległy: stan zadrzewienia, układy wodne z obniżonymi lustrami wodnymi oraz system komunikacyjny parku. Nie zachował się pierwotny układ w zachodniej części parku. Nie ma śladów w terenie po płynnych kolistych liniach dawnych ścieżek, ani po grobli przecinającej dwa stawy. Oba zostały połączone i posiadają niewielkie lustro wodne. Podobnie trzeci staw w południowo-wschodniej części parku, po niemalże całkowitym wyparowaniu wody, niemalże w całości zarósł. Całkowicie zniknęły ogrody warzywne, a ich miejsce zajęły w wyniku sukcesji krzewy i drzewa dziko porastające tę wschodnią część. 

Foto: P. Makaruk - z Kart ewidencyjnych zabytków architektury i budownictwa PKZ w Toruniu, B. Chrostowski oraz archiwum bloga.