Spacerkiem po Strzelnie - cz. 128 Ulica Gimnazjalna cz. 4

Dzisiaj opowiem o kolejnej miejskiej posesji, pięknym domu pod numerem 9, w którym przez 107 lat mieszkały zakonnice i w którym mieścił się do czasu likwidacji w 2013 roku Dom Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek w Strzelnie. Siostry przez 61 lat sprawowały posługę średniego personelu medycznego w Szpitalu Powiatowym w Strzelnie. Usunięte z niego zostały w 1953 roku, w szczytowym okresie panoszenia się komunizmu w kraju. Mimo to pozostawały tu nadal, prowadząc prywatną opiekę medyczną nad chorymi w domach i to w mieście, jak i po wsiach. Pomagały w pracy duszpasterskiej i biurowej w parafii, m.in. przygotowując dzieci do I Komunii św. Prowadziły organizacje katolickie, uczyły religii w szkołach i w kościołach, prowadziły Ochronkę.

Od lat dziecięcych siostry elżbietanki kojarzyły mi się z Ochronką funkcjonującą przy parafii pw. św. Trójcy w Strzelnie, czyli z działalnością kościelną polegającą na sprawowaniu opieki nad małymi dziećmi oraz nauczania ich podstaw katechizmu. Na prowadzone przez nie zajęcia chodziłem z moimi braćmi. Od mamy dowiedziałem się, że akuszerką, która przyjmowała mnie na świat była siostra elżbietanka. Podobnie działo się kiedy na świat przychodziło moje rodzeństwo. Starsi pamiętają, ż funkcje średniego personelu medycznego Szpitala Powiatowego w Strzelnie sprawowały li tylko elżbietanki. Często widziałem jako chłopiec siostry odwiedzające w domach ludzi starszych i schorowanych.

Szpital Powiatowy w Strzelnie wybudowany w latach 1890-1892

Ciekawe są dzieje tego pięknego dom, który w zabudowie miejskiej nie znajduje sobie podobnych. W wykazie nieruchomości ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków podany jest orientacyjny rok budowy tej nieruchomości, czyli przełom XIX i XX w. Analizując przebieg zabudowy ulicy zwanej niegdyś Szeroką, mniemam, że czas powstania domu należałoby umieścić około 1890 roku. Skąd to datowanie? Otóż, wynika ono z nadania jej kolejnego numeru policyjnego, którym w owym czasie był numer 203. Wiadomym jest, że następnym numerem policyjnym był numer 204 i dotyczył on wybudowanego w latach 1890-1892 budynku Szpitala Powiatowego przy ul. Młyńskiej (obecnie Powstania Wielkopolskiego. Willa jest nad wyraz reprezentacyjnym budynkiem o typowych cechach domu dla jednej rodziny. Przypuszczam, że wystawił go któryś z miejscowych budowniczych stricte pod wynajem, dla prominentnej osoby pracującej w strukturach nowopowstałego powiatu: lekarza powiatowego, sędziego, inspektora szkolnego. Jedyną taką osobą, która zainwestowała w ten dom mógł być najbogatszy ze strzeleńskich budowniczych tamtego okresu Maksymilian Łowicki. Każdy z miejscowych budował dom wielofunkcyjny z lokalami mieszkalnymi i użytkowymi, a ton od samego początku przybrał formę willi.

Przedszkolaki z przedszkola sióstr elżbietanek w Strzelnie

Cechą wspólną budynków starostwa i willi są boniowania, które w tym drugim - po kolejnych remontach - zostały nieco zatarte, spłycone. Nadto w obu występują półokrągło zwieńczone okna. Willa - nazwijmy ją umownie pod św. Józefem - została wystawiona w stylu historyzmu z elementami neorenesansu włoskiego przełamanego neoklasycyzmem. Można powiedzieć, że w wystroju elewacji frontowej występuje mieszanka elementów z różnych epok, z przewagą renesansu. Zauważalnym jest tu tzw. kostium francuski, który reprezentowany jest stopniowym nawarstwianiem się bryły budynku. Jest to budowla piętrowa z przyklejoną doń dwupiętrową wieżą, pięcioosiowa, podpiwniczona i nakryta dwuspadowymi dachami papowymi, a wieża dachem kopertowym. Już po nabyciu willi, siostry zamurowały środkowe okno ostatniej kondygnacji wieży i umieściły w niej figurę patrona swojego Domu, św. Józefa z Dzieciątkiem. 

Jak już wspomniałem była to własność prywatna i w 1906 roku zapadła decyzja by willę zakupić dla strzeleńskich norbertanek. Z braku zezwolenia na zakup lub budowę własnego domu zakonnego postanowiono, by nabyć nieruchomość na rynku wtórnym na nazwisko miejscowego wikariusza ks. Józefa Prądzyńskiego. Uzbierano wśród strzelnian znaczną sumę i udało się kupić za kwotę 13 000 marek dom dla sióstr przy ulicy Szerokiej. W pierwszej kolejności przystosowano budynek do wymogów zakonnej reguły i klauzury. Po dokonaniu tych prac siostry mogły zamieszkać w swoim Domu Zakonnym, oficjalnie nie będąc jego właścicielkami. Ostateczne uregulowanie stosunków własnościowych nastąpiło z niemałymi perturbacjami dopiero w wolnej Polsce, w latach międzywojennych. 

Ks. prałat Ignacy Czechowski, siostry elżbietanki i Matki Różańcowe

Pierwszą placówkę sióstr elżbietanek w Strzelnie założono za przełożoną generalną, matkę Melchiorę Klammt (1886-1908). W tym czasie zanotowano rozkwit tego zgromadzenia zakonnego. Główną przyczyną sprowadzenia elżbietanek do Strzelna było wybudowanie w mieście, a następnie rozbudowanie szpitala powiatowego. Jak już wspomniałem w latach 1890-92 przystąpiono do budowy i reorganizacji strzeleńskiej lecznicy. W tym czasie ukonstytuował się komitet na czele którego stanął miejscowy proboszcz ks. Antoni Kantecki. Był on znanym w całej Prowincji Poznańskiej wybitnym patriotą i społecznikiem. Na jego wniosek oraz na prośbę miejscowych władz postanowiono powierzyć pracę pielęgniarską nad pacjentami szpitala powiatowego siostrom elżbietankom. Pierwszymi zakonnicami, które przybyły do Strzelna były siostry Maria Zebina - Marianna Mułkowska i Hildeburda Leppner. Siostra Mułkowska pozostała tu na zawsze. Urodzona 21 stycznia 1855 roku zmarła w Strzelnie 15 stycznia 1914 roku i została pochowana na starej strzeleńskiej nekropoli. Siostry zamieszkały w mieście 1 października 1892 roku i po upływie roku wsparła je trzecia zakonnica. Otrzymały one wówczas dwupokojowe mieszkanie w szpitalu. Siostry zorganizowały również w lecznicy kaplicę dla chorych pw. Matki Bożej Pocieszycielki.

 Wkrótce, bo w 1894 roku następca zmarłego ks. Kanteckiego, proboszcz ks. Władysław Woliński podjął starania o sprowadzenie kolejnych sióstr, których zadaniem było zapewnienie opieki domowej nad obłożnie chorymi, niedołężnymi i osobami mieszkającymi w swoich domach w osamotnieniu. W tym celu zwrócił się do arcybiskupa Stablewskiego z prośbą o zezwolenie na erygowanie domu sióstr elżbietanek. Dom taki erygowano 9 maja 1897 roku. Przybyły do niego dwie zakonnice, siostra Apronia Dwulecka i siostra Prodozja. Początkowo mieszkały na komornym, wynajmując mieszkanie w mieście. Było to wielkim utrudnieniem w pełnej realizacji misji, jaką siostry miały do spełnienia na terenie Strzelna. Nadto przystąpiono do rozbudowy i modernizacji szpitala i zajmowane w nim dwa pomieszczenia siostry musiały opuścić. W międzyczasie, tj. w 1906 roku siostry zamieszkały już w „swoim“ domu. Do dobudowanej w tym czasie części szpitala przeniesiono kaplicę nadając jej nowe wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa. Poświęcenia kaplicy dokonano 11 maja 1907 r. Według danych ewidencji mieszkańców miasta Strzelna w 1910 roku w Domu Zakonnym mieszkało pięć sióstr, w tym wspomniana wyżej przełożona siostra Apronia Dwulecka i siostra Janowska.  

Rada Społeczna Szpitala Powiatowego w Strzelnie z siostrami elżbietankami. Siedzą m.in.: 1. od lewej ks. prob. Romuald Sołtysiński z Rzadkwina, 4. ks. prałat Ignacy Czechowski, 5 siostra Izentruda - przełożona Domu, 7. siostra Nemezja - przełożona personelu medycznego, 10. ojciec oblat Maryi Niepokalanej z Markowic. W drugim rzędzie stoi 4. od lewej ks. Zenon Niziołkiewicz - wikariusz i kapelan szpitala.

Jednym z celów misyjnych sióstr elżbietanek - oczywiście poza tą podstawową medyczno-opiekuńczą - było prowadzenie przedszkola-ochronki. Otwarcie takiej placówki w Strzelnie nastąpiło 1 września 1913 roku. Początkowo mieściła się ona w samym domu sióstr elżbietanek. Wkrótce, z uwagi na dużą grupę dzieci (ok. 100) miejscowe Towarzystwo św. Wincentego a Paolo pobudowało na działce przy posesji (w podwórzu siostrzanym) dużą salkę z zapleczem kuchennym. Koszt budowy zamknął się kwotą 5800 marek. Stopniowo powiększała się liczba sióstr w strzeleńskim Domu Elżbietanek, dzięki czemu mogły one rozszerzać swoją działalność o pracę charytatywną, prowadząc kuchnię dla ubogich, Ośrodek Zdrowia oraz szkołę robót ręcznych. Siostry oraz uczennice ze szkoły robót ręcznych przerobiły ofiarowany przez ks. proboszcza Stanisława Kopernika miejscowym skautom sztandar kościelny, wyszywając na nim orła i lilijkę.

Siostry elżbietanki w Strzelnie w 1938 r. Siedzą od lewej siostry: M. Fabiana, M. Aleksandra, M. Izentura - przełożona Domu, M. Nemezja - przełożona personelu medycznego, M. Bolesława. Stoją w drugim rzędzie od lewej siostry: M. Maksymiliana, M. Jarogniewa, M. Ludgarda, M. Cezaria.

Wyzwolenie Strzelna z jarzma niewoli pruskiej i powrót na te ziemie Polskości, to lata kontynuowania misji, oddanej pracy sióstr elżbietanek na rzecz chorych, dzieci i ubogich. Prężnie działało przedszkole zwane Ochronką. Siostry stanowiły pełny średni personel medyczny w miejscowym szpitalu. Były instrumentariuszkami na Sali operacyjnej, prowadziły szpitalną aptekę, a nade wszystko były wykwalifikowanymi pielęgniarkami, które zawsze cechował obowiązek samarytańskiej postawy wobec cierpień bliźniego. Służba chorym stawiała wysokie wymagania, którą mogły pełnić ofiarnie żyjąc w łączności z Chrystusem. Powinnością ich było modlić się za chorych, nad którymi roztaczały pieczę, jak również zachęcać ich do modlitwy. Tam gdzie warunki na to pozwalały siostry odmawiały z chorymi modlitwy poranne i wieczorne. W czasie czuwań szczególnie przy ciężkich stanach, starały się pomagać chorym w uregulowaniu niepokojących spraw sumienia. Dużym przeżyciem religijnym dla chorych były święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy. W odpowiednio przystrojonej sali, ustawiano choinkę, Dzieciątko w żłóbku, a na stołach podarki dla chorych. Dzielenie się opłatkiem, przemówienie kapłana i lekarzy, śpiewanie kolęd, deklamacje i inscenizacje dzieci i młodzieży, radowało, rozrzewniało, budziło refleksje nad sensem życia i prawdami wiary.

Siostra elżbietanka z matronami strzeleńskimi podczas kursu gotowania i pieczenia

W latach międzywojennych przebywały w Strzelnie i tutaj dokonały żywota siostry: Maria Melitora - Maria Prokop, ur. 23 marca 1876 roku, zmarła w 22 roku życia zakonnego 30 marca 1920 roku; Maria Nikolina - Maria Molich, urodzona 9 stycznia 1877 roku, zmarła w 24 roku życia zakonnego 4 marca 1921 roku; Maria Krestencja - Joanna Borzechowska, ur. 29 grudnia 1860 roku, zmarła w 35 roku życia zakonnego 26 października 1930 roku.

Zbigniew Grzybowski - intendent szpitala strzeleńskiego i siostra Marcelina

Te jakże pożyteczne i owocne dzieła elżbietańskie przerwała II wojna światowa. Podczas okupacji hitlerowcy początkowo ograniczyli zatrudnienie sióstr w szpitalu. Po jakimś czasie usunęli je z lecznicy i wtedy część z nich zajęła się prowadzeniem przedszkola przy domu zakonnym. Niektóre siostry miały zezwolenie na domową opiekę medyczną, wykonując praktyki w Strzelnie i okolicznych miejscowościach. W końcu jednak – uprzedzone o aresztowaniu – rozproszyły się w 1941 roku, a ich dom zamieniono na przedszkole dla dzieci niemieckich.

Rok 1939. Strzeleńskie siostry elżbietanki z grupą strzelnian. Rozpoznane osoby: Zbigniew Grzybowski, dr Aleksander Ast, księża wikariusze i kapelani szpitalni, ks. Florian Alfons Kałdoński (1910-1987) i ks. Sylwester Kinecki (1911-1958) oraz siedzący pośrodku ojciec OMI z Markowic.

Według wspomnień druha hm Bernarda Adamczaka ze strzeleńskich Szarych Szeregów:

Z wybuchem wojny siostry elżbietanki z wielkim oddaniem pracowały na rzecz chorych i rannych w miejscowym szpitalu, a także w szpitaliku urządzonym w pomieszczeniach parterowych Kasy Chorych i Magistratu Miasta Strzelna. W nim siostra Kordula bezgranicznie poświęcała się pielęgnacji i niesieniu pomocy chorym i rannym. W samym Szpitalu Powiatowym z wielkim poświęceniem pracowały już przed wojną jak i z jej wybuchem siostry: Nemezja - przełożona sióstr szpitalnych; Fabiana i Cezaria - instrumentariuszki na sali operacyjnej i pielęgniarki na chirurgii; Katarzyna - oddział zakaźny; Stefania, Bolesława i Salomea, Jarogniewa, Ludgarda, Aleksandra, Malwina - oddział wewnętrzny; Maksymiliana - z ofiarną i wytężoną pracą prowadziła kuchnię; Małgorzata - prowadziła pralnię, a siostra Marcelina zajmowała się pracami biurowymi i apteką.

Siostra Maria Malwina Zych w dniu ślubów wieczystych 21 sierpnia  1937 r.

Okres ten tak opisuje siostra Malwina Zych: W 1939 roku po wybuchu wojny, siostry zakonne zostały zwolnione ze szpitala. Wróciłam wtedy do przedszkola gdzie mieszkaliśmy i pracowałam dalej dla chorych jako pielęgniarka środowiskowa.  Szłam więc wszędzie tam, gdzie mnie poproszono, obojętnie czy to był Polak czy Niemiec. Otrzymałam od gestapo pozwolenie i przepustkę, że wolno mi udzielać takiej pomocy. Pewnego dnia, przyjechał ze Stodół gospodarz niemiecki abym pojechała z nim do wioski. W drodze mi powiedział, że ksiądz prosił abym spożyła hostie i że klucze ma gosposia. Zrobiłam tak jak miałam, dałam komunię gosposi zaś resztę przyjęłam sama. W drodze powrotnej Niemiec powiedział, że księdza zabrano nie wiadomo dokąd, pewnie do lagru. 

Wszyscy uciekali do Kutna, my pozostałyśmy na miejscu i pomagałyśmy innym. Miałyśmy chorą siostrę przełożoną Izentrudę. Ciężko chory był tez ksiądz Czechowski, który pozostał w parafii ze względu na stan zdrowia. Inni księża zaginęli bez śladu. Gestapo często nachodziło księdza Prałata i chciało go wywieźć. My zawsze tłumaczyliśmy, że jest chory i niedługo umrze.

Pewnego dnia otrzymałyśmy rozkaz w ciągu 15 minut, opuszczenia przedszkola, nie zdążyłyśmy nawet dokończyć obiadu. Siostra Przełożona bardzo to przeżywała. Poszłyśmy do chorego księdza Prałata po pomoc. Dał nam klucze do mieszkania organisty. Byłyśmy wtedy cztery siostry: siostra przełożona Izentruda, siostra Salomea, siostra Kordula i ja. Niestety siostra Przełożona nie wytrzymała tych przeżyć i zmarła wkrótce na zawał serca. Ksiądz zdążył jeszcze zaopatrzyć ją Olejami Świętymi. Pochowana została w nocy po świecku. 

Niedługo po niej zmarł ksiądz Czechowski, przed śmiercią wyjawił nam swoje życzenie – chciał być pochowany przy krzyżu na cmentarzu w Strzelnie. Do końca był przytomny, rozdał Komunię Świętą, resztę spożył sam i prosił zaśpiewać – „Pij ten kielich z Bożej woli”. Zaśpiewałyśmy do końca, on poprosił o gromnicę i w naszej obecności umarł. Ja kazałam, aby zadzwoniono we wszystkie dzwony. Gdy gestapo pytało się, kto kazał dzwonić, to powiedziałam, że u nas jest taki zwyczaj, że jak ksiądz umiera, daje się znać w ten sposób całej parafii, takie też było życzenie Księdza Prałata.

Po pewnym czasie, ludzie w Strzelnie uprzedzili nas, że Niemcy chcą nas wywieść do lagru. Postanowiłyśmy się rozjechać do swoich rodzin”.

W czasie wojny w Strzelnie zmarły trzy siostry, matka przełożona Izentruda w 1941 roku oraz w 32 roku życia zakonnego, 18 lutego 1942 roku siostra Maria Gertruda - Apolonia Molik, ur. 26 stycznia 1887 roku. Na kilkanaście dni przed wyzwolenie zmarła tutaj w 43 roku życia zakonnego, 4 stycznia 1945 roku, przebywająca u jednej z rodzin siostra Maria Barbara - Helena Krawczak, ur. 30 kwietnia 1876 roku.

Wojenny personel Szpitala Powiatowego w Strzelnie we wrześniu 1939 r. tuż przed wkroczeniem wojsk niemieckich. Siedzą od lewej: lekarz stażystka Barbara Słonka, siostra Nemezja - przełożona, lekarz prowadzący dr Romuald Edward Matuszewski z Poznania - ginekolog i położnik, ks. kapelan Sylwester Kinecki. Stoją od lewej: lekarz stażysta Janusz Piskorski (wkrótce po zakończeniu wojny zmarł), siostry Fabiana, Katarzyna, Stefania, Bolesława, dr Witold Łażewski, siostra Cezaria. W trzecim rzędzie od lewej dr Jerzy Wesołowski, Zbigniew Grzybowski - intendent. 

W tym miejscu godna przywołania jest siostra Maria Malwina - Katarzyna Zych. Urodziła się ona 30 kwietnia 1909 roku w miejscowości Rudna, w powiecie złotowskim jako córka Bolesława i Balbiny z domu Galla - rolnicy. Na chrzcie w kościele parafialnym w Łobżenicy otrzymała imię Katarzyna. Miała siedmioro rodzeństwa. W 1919 roku, po wytyczeniu granicy polsko-niemieckiej, Rudna nie zostało włączone do Polski, lecz nadal pozostało w granicach Niemiec. Wówczas Zychowie czując się Polakami wyprowadzili się do miejscowości Czajcze powiat wyrzyski. Katarzyna w wieku 20 lat w 1929 roku wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek w Poznaniu. Pierwsze dni spędziła w poznańskim domu zakonnym, potem została skierowana do Leszna. Po pewnym czasie wróciła do Poznania, gdzie została przyjęta do nowicjatu. Wraz z upragnionym habitem otrzymała imię zakonne Malwina. Młoda siostra trafiła na praktykę do Domu Elżbietanek w Strzelnie. Tu pracowała w przedszkolu, z utęsknieniem kierując swe myśli ku szpitalowi. Jak tylko mogła, chodziła na zastępstwa i dyżury do szpitala. Po pewnym czasie została wezwana do Poznania, żeby złożyć egzamin pielęgniarski. W 1937 roku zdała go i już z dyplomem wróciłam do Strzelna. Zaczęła pracować jako pielęgniarka w szpitalu. Po wojnie do Strzelna już nie powróciła. W 2012 roku obchodziła 80 lat życia zakonnego. Zmarła w 2015 roku.

Zdjęcia ze zbiorów: M. Przybylskiego, H. Rucińskiego i I. Rymaszewskiej 

CDN

 

Rozwikłanie zagadki zawartej w zdjęciu

Dzisiaj przeżywamy niedzielę, dzień święty, do tego drugi dzień ponownych obostrzeń związanych z pandemią i wprowadzonym nokdaunem. Pogoda i bojaźń nie sprzyjają spacerom, zatem zapraszam do lektury, gdyż nie ma nic lepszego jak poznanie własnych korzeni, a w tym przypadku tego czym żyli nasi przodkowie.

Przed laty trafiło w moje ręce piękne i wyjątkowe zdjęcie. Piękne dlatego, że przedstawia iści wyjątkową sielankę: pięknie przybrany, a niestety już nieistniejący pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa w otoczeniu pięknie ubranych dziewcząt. Spróbujcie rozpoznać powiększenie, może znajdziecie kogoś ze swoich lub znajomych. Wyjątkowe zdjęcie, gdyż dokumentuje, równie przed laty znalezioną przeze mnie, relację - opis tego wyjątkowego wydarzenia. A w ogóle, to ów opis wzbogacony załączonymi zdjęciami mógłby posłużyć za scenariusz filmu dokumentalnego, na podobieństwo „W starym kinie.“ Oto i ów opis dokonany ręką jednego ze strzelnian…

 

Wielkie dni Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej w Strzelnie

Druhny strzeleńskie obchodziły w dniu 15 września 1935 roku „Święto Druhen“. Już w środę (11 września - MP.) wieczorem widzieć można było szeregi dziewcząt ciągnących do kościoła św. Prokopa, gdzie odbyć się miały 3-dniowe rekolekcje. Prowadził je ks. proboszcz Kubiński z Kwieciszewa. Ojcowskie jego słowa padały na urodzajną glebę młodych serc i wydawać poczęły plon.. W piątek przystąpiły druhny do spowiedzi św., w sobotę rano do wspólnej Komunii św.

Wnętrze kościoła św. Prokopa - lata 30. XX w.

 Dalszą niespodzianką dla Strzelna był akt ofiarowania oddziału Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej Najsłodszemu Sercu Jezusowemu u stóp pomnika Serca Jezusowego przy szpitalu. W sobotę wieczorem zebrały się Młode Polki na ostatnią naukę, wygłoszoną przez księdza asystenta, po czym po błogosławieństwie Najświętszym Sakramentem ruszył pochód pod pomnik Serca Jezusowego. Do pochodu, który ustawił się na dziedzińcu kościelnym, stanęła cała Akcja Katolicka z prezesem p. inspektorem Daszyńskim oraz kierownictwa katolickich organizacji. Za krzyżem oraz chorągiewkami kroczyło pięciu księży  z ks. prałatem Czechowskim, dalej sztandar Katolickiej Młodzieży Żeńskiej, a za nim długi szereg bo aż 220 druhen w swych mundurkach organizacyjnych lub też w białych bluzeczkach. Tak członkowie Akcji Katolickiej jak i druhny trzymały w rękach palące się świece.

O godz. 7:30 wieczorem przy biciu dzwonów kościelnych wyruszył ten wspaniały pochód przy śpiewie pieśni kościelnych pod pomnik Serca Jezusowego. Porządek trzymała Straż Pożarna. Za i obok kroczyły mnogie rzesze wiernych, obliczone na tysiące.

Pomnik Serca Jezusowego przybrany na ten dzień w girlandy, był pięknie umajony oraz oświetlony lampami elektrycznymi (miasto wówczas nie miało prądy, ale niektórzy obywatele i instytucje jak Szpital Powiatowy zaopatrywane był z małej elektrowni przy młynie Zygmunta Jaśkowiaka - MP). Poniżej na postumencie wisiał krzyż z białego kwiecia, spośród którego światło rzucały małe żarówki. Pod pomnikiem odmówiona została przez druhny litania do Serca Jezusowego. Wśród wieczornej ciszy, na tle oświetlonego pomnika, odmawiane słowa litanii  tak jakoś dziwnie chwytały za serca. Po litanii popłynęło wyznanie wiary św. „Wierzę w Boga“, po czym akt ofiarowania, odmówiony wzorowo i równomiernie przez 220 druhen strzeleńskich. Zakończeniem była pieśń „Jam twoja Jezu“. Była ona jakby potwierdzeniem aktu ofiarowania.

 

Skończył się akt ofiarowania, pochód ruszył we wzorowym porządku do kościoła. Pod pomnikiem Matki Boskiej na dziedzińcu kościelnym odśpiewano wspólnie „Pieśń hołdu Maryi“, po czym rozwiązał się pochód. Gdy szedłem do domu, to ze wszystkich stron słyszałem słowa pełne zachwytu. Boć też od wielu lat nie pamięta Strzelno takiej manifestacji jaką mu zgotowały Młode Polki.

W niedzielę dnia 15 września odprawił ks. prałat Czechowski mszą św., w czasie której śpiewały druhny pieśni, ułożone specjalnie dla Młodzieży Żeńskiej. Przed Komunią św. przemawiał ks. prałat tak do rodziców jak i druhen, dziękując i zachęcając do wytrwania. Nastąpiła Komunia św., udzielona druhnom na stopniach ołtarza. Przystąpiły do niej wszystkie druhny.

Strzeleńskie Młode Polki w towarzystwie Wandy Siemianowskiej, ks. prałata Ignacego Czechowskiego i ks. Franciszka Wasieli

W niedzielę wieczorem odbyła się wieczornica ku czci Matki Najświętszej, urządzona przez KSMŻ. Na scenie mile udekorowanej, nad obrazem Matki Boskiej jaśniał napis: „My chcemy Boga w rodzin kole… Spraw to Maryjo. Spraw o spraw…“. Młode Polki wystąpiły z chórową deklamacją, poczym nastąpiły deklamacje i złożenie przyrzeczeń przez 32 najmłodsze druhny. Odebrał je ksiądz asystent, zwracając się poprzednio w kilku słowach do rodziców oraz druhen. Zakończeniem było odegranie sztuki teatralnej pt.: „Obraz Matki Najświętszej“, odegranej wyłącznie przez druhny. Sala była przepełniona publicznością, co świadczy o zrozumieniu pracy Młodych Polek przez starsze społeczeństwo. Uroczystościami swymi, a szczególnie wzruszającym aktem ofiarowania, porwała nas starszych obywateli. Wdzięczni Wam jesteśmy Młode Polki za te uroczystości. Kroczcie nadal śmiało w życie. Słuchajcie wskazań swoich księży Patronów. Zawsze możecie liczyć na nasze poparcie.

Jeden z ojców katolickich   

Z dziejów Powiatu Strzeleńskiego - cz. 8 Starostowie - cz. 4

Po stosunkowo długiej przerwie wracamy, by dokończyć biograficzny poczet starostów strzeleńskich. Do opracowania zostały dwa biogramy, które dzisiaj prezentuję, a mianowicie Jana Kozłowskiego i Włodzimierza Baranowskiego. Przy okazji informuję, iż prostuję błędy jakie popełniono w II tomie Studiów z dziejów Ziemi Mogileńskiej, a dotyczące czasookresów sprawowania przez nich władzy w powiecie strzeleńskim.

Jan Kozłowski - Referendarz pełniący funkcję kierownika Starostwa w Strzelnie, później starosta obornicki.

O Janie Kozłowskim niewiele udało się zebrać informacji. Wiadomo jest, że został mianowany 1 kwietnia 1927 roku przez wojewodę Adolfa Bnińskiego urzędnikiem 1. kategorii VIII stopnia służbowego w Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu. Wkrótce, bo już 21 kwietnia oddelegowany został do Strzelna, gdzie pełnił funkcję kierownika Starostwa Powiatowego. Tytułowany był starostą, jednakże urzędowo występował i wszystkie dokumenty podpisywał jako kierownik Starostwa. Podana o nim informacja w II tomie Studiów z dziejów Ziemi Mogileńskiej jest błędna, co do stanowiska i czasu zasiadania na kierowniczym urzędzie w strzeleńskim starostwie.

 

7 sierpnia 1927 roku uczestniczył w zjeździe propagandowym towarzystw Powstańców i Wojaków okręgu inowrocławskiego w Strzelnie. Prasa tytułowała go starostą. Podobnie było podczas akademii ku uczczeniu Marszalka Józefa Piłsudskiego w niedzielę, dnia 18 marca 1928 r. Wówczas poinformowano, że p. starosta Kozłowski zaznaczył w końcu swego przemówienia, że w dniu Imienin Marszalka Piłsudskiego w swoim gabinecie przyjmować będzie życzenia.

3 marca 1928 roku wprowadził na urząd nowo wybranego, a ustanowionego przez wojewodę komisarycznym burmistrzem miasta Strzelna, Stanisława Radomskiego. W notatce prasowej Jan Kozłowski tytułowany był kierownikiem Starostwa. Z innych informacji prasowych dowiadujemy się, że 3 maja 1928 roku wziął udział w święcie Konstytucji 3-Maja, uczestnicząc w mszy św., defiladzie i akademii. 13 maja 1928 roku przewodniczył obchodom Dnia Robotnika Katolickiego i choć był tytułowany starostą to tylko grzecznościowo. Od czerwca 1928 roku jako kierownik Starostwa sprawował mandat zastępcy członka Sejmiku Województwa Poznańskiego, reprezentując w nim powiat strzeleński.

1 sierpnia 1928 roku zostały zniesione komisariaty obwodowe. W ich miejsca zostały utworzone wójtostwa na czele z wójtami. Starosta Kozłowski wprowadził na urzędy wójtów w Wójtostwie Strzelno-Południe Antoniego Kuchowicza ziemianina ze Zbytowa, zastępcę Franciszka Stanka z Młynic, a w Strzelnie-Północy Władysława Benedykcińskiego rolnika z Ciechrza. Siedziby wójtostw znajdowały się w budynku magistrackim przy ul. Inowrocławskiej róg Lipowej. Również w sierpniu staraniem Powiatowego Komitetu PWiWF, na czele którego stał „starosta“ Jan Kozłowski, odbyło się w Strzelnie Święto Wychowania Fizycznego. Udział brało 542 członków.

Wraz z informacją podaną 30 września 1928 roku, że 19 września bawił w Strzelnie J. E. ks. kardynał Marmaggi, nuncjusz papieski w Polsce, którego przyjmował ks. radca Czechowski, prob. strzeliński; ukazała się i ta: „Starosta“  tutejszego powiatu p. Jan Kozłowski został przeniesiony do innego powiatu na Kresy Wschodnie. Ogół obywateli przyjmie tę wiadomość ze żalem, p. „starosta“  Kozłowski bowiem zdobył sobie zaufanie ogółu obywateli. Ale zanim do tego doszło jeszcze 21 września 1928 roku odbyło się zebranie organizacyjne Komitetu budowy pomnika Najświętszego Serca Jezusowego w Strzelnie. W toku dyskusji kierownik Starostwa Jan Kozłowski zgłosił propozycję, że najodpowiedniejszym miejscem pod pomnik są plantacje miejskie (Planty Miejskie), a mianowicie róg ul. Kolejowej i ul. Miradzkiej. Wówczas też w skład komitetu wykonawczego weszli: ks. radca Czechowski, prezes, p. burmistrz Radomski sekretarz, Albin Radomski skarbnik, oraz p. „starosta“  Kozłowski i p. Wanda Siemianowska.

Oborniki 1933. Defiladę przyjmuje starosta Jan Kozłowski

W ferwor różnych informacji włączył się również gnieźnieński „Lechu”, na którego łamach odnotowano, że 1 października 1928 roku „starosta“ Kozłowski został przeniesiony na równorzędne stanowisko do jednego z miast na Polesiu. Rzekomo miało to się stać po lustracji urzędów i instytucji samorządowych przez ministra Jurkiewicza, który Strzelno odwiedził 20 września. Społeczeństwo strzeleńskie żegna go z wielkim żalem. Definitywnie, choć nie jednoznacznie kwestię rozwiązywał „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych“ z 1928 roku, Nr 7 - informując, że referendarz VIII stopnia służbowego Jan Kozłowski - ze starostwa w Strzelnie w obręb województwa poleskiego od 13 września 1928 roku. Jak się w końcu stało? Trudno dziś stwierdzić. Prawdopodobnie decyzja została cofnięta i Jan Kozłowski ze Strzelna został przeniesiony na stanowisko starosty powiatu obornickiego.

W Obornikach starosta Jan Kozłowski w grudniu 1930 roku było organizatorem uroczystych obchodów 100. rocznicy powstania listopadowego. W 1932 roku wymieniony został w Obornikach jako starosta. Również w 1936 roku w „Dzienniku Urzędowym MSW“ wyliczony został pośród starostami, jako starosta obornicki oraz 13 marca 1937 roku.

Starosta obornicki Jan Kozłowski urząd piastował do września 1939 roku. 

Włodzimierz Baranowski - Pełnił obowiązki starosty lub był starostą powiatowym w różnych miejscach Polski: Sejnach, Suwałkach, Bielsku Podlaskim, Strzelnie, Brzesku, Rypinie i ponownie w Suwałkach, wszędzie zyskując od przełożonych wysoką ocenę swojej działalności. Taka zmiana miejsc pracy może dzisiaj dziwić, ale w okresie międzywojennym była na porządku dziennym, a wynikała ze zwyczaju służbowego przenoszenia pracowników państwowych.

Włodzimierz Baranowski urodził się 3 lutego 1890 roku w Wyłkowyszkach, jako syn Adama, wieloletniego (1896–1901) burmistrza Władysławowa, i Anny z Adamowiczów. W 1909 roku ukończył gimnazjum klasyczne w Mariampolu i otrzymał złoty medal za egzamin maturalny z ocenami celującymi. Podjął studia na Politechnice w Petersburgu, ale szybko przeniósł się na filologię klasyczną na Wydziale Historyczno‑Filozoficznym tamtejszego uniwersytetu. Od 1 maja do 10 listopada 1917 roku służył w armii rosyjskiej. Ostatecznie studia ukończył 23 marca 1918 roku.

Po powrocie do kraju krótko pracował jako nauczyciel tańca w gimnazjum w Częstochowie, a 29 lipca 1918 roku złożył pismo do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z prośbą „o wysłanie na praktykę do jednego z urzędów powiatowych”. Rekomendacji udzielili mu Gustaw Zabłocki i Marian Borzęcki. W wyniku tych zabiegów, 14 listopada 1918 roku został mianowany pomocnikiem Komisarza Rządu Polskiego na powiat augustowski. Podczas wypełniania tych obowiązków był też komisarycznym burmistrzem Augustowa (od stycznia do maja 1919 roku). Od 10 lipca 1919 roku pracował w Komisariacie Rządowym w Suwałkach jako tymczasowy zastępca powiatowego komisarza rządowego. Na początku 1921 roku został delegowany do Sejn, na czas choroby starosty sejneńskiego Wróblewskiego, by pełnić jego obowiązki. Po czterech miesiącach powrócił do Suwałk z opinią wojewody: „okazał się zdolnym, sumiennym i pracowitym urzędnikiem, (…) wykazał na tym trudnym posterunku niezwykłą energię, takt i całkowitą znajomość spraw politycznych i administracyjnych”. Po 23 listopada 1921 roku był p.o. starosty suwalskiego, a następnie starostą suwalskim od 27 lutego 1922 do 26 grudnia 1926 roku. W czasie wojny 1920 roku, od 27 lipca do 16 grudnia, służył w armii polskiej.

Włodzimierz Baranowski z żoną Marią i córką Aleksandrą

W latach 1922/1923 w ocenie jego pracy pisano: „znajomość przepisów dobra, zdolny, pojętny, bystry, pilny, sumienny, godny zaufania, uzdatniony do służby wewnętrznej i zewnętrznej, dobry urzędnik, zachowanie bez zarzutu, uzdatniony na stanowiska kierownicze, do służby przy centrali mniej się nadaje”. W czasie pobytu w Suwałkach był podejrzewany o sprzyjanie agentom litewskim i utrudnianie pracy suwalskiej komórce Oddziału II Sztabu DOK III. 

Włodzimierz Baranowski opuścił Suwałki 12 stycznia 1927 roku i objął starostwo w Bielsku Podlaskim, które powierzono mu już 1 stycznia. Tam zaangażował się w budowę kolei wąskotorowej Siemiatycze - Wysokie Mazowieckie, silnie wspierając Komitet Organizacyjny Budowy Wąskotorowej Kolei. W Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 1928/7 odnotowano: - Starosta powiatowy w VI stopniu służbowym Włodzimierz Baranowski - ze starostwa w Bielsku Podlaskim do starostwa w Strzelnie dnia 15 września 1928 roku.

Zjazd starostów w Białymstoku 1925 r. Włodzimierz Baranowski w II rzędzie 2 od prawej.

Zaraz po objęciu stanowiska przyjął liczne funkcje społeczne. Między innymi prezesował od 13 lipca 1929 roku Okręgowi 12. Związku Straży Pożarnych w Strzelnie. Również został Przewodniczącym Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Później przyczynił się do uruchomienia kuchni dla ubogich, którą zorganizowano w tzw. Szpitalu św. Ducha, przy ulicy o tej samej nazwie, a którą otworzono 16 grudnia 1929 r. Ochoczo uczestniczył w różnych uroczystościach, przykładając szczególną uwagę do rocznic i świąt, jak chociażby rocznice „Cudu Wisły“, uczestnicząc w odsłonięciu pomników powstańców wielkopolskich w Strzelnie i Markowicach. Swoją drogą zabiegał o wyróżnianie i odznaczanie tych, którzy niosą ratunek bliźniemu. W Kruszwicy 4 lipca odznaczył „Medalami za ratowanie ginących“ pp. Karola Kowalskiego i Mariana Siedlewskiego, którzy w marcu pośpieszyli na ratunek tonącym na Gople. Jak przystało przedstawicielowi rządu RP dekorował w imieniu Prezydenta RP wysokimi odznaczeniami państwowymi, m.in. 3 marca 1931 roku wręczył srebrny Krzyż Zasługi byłemu kierownikowi Szkoły Powszechnej z Kruszwicy panu Bronisławowi Hundtowi. Wspierał dzieci i młodzież w różnych formach organizowania się, a szczególnie w szeregach Harcerstwa RP. W dniu 1 czerwca 1931 roku uczestniczył w Kruszwicy w zlocie i obozie w ramach „Dnia Harcerstwa“, podczas którego nastąpiło poświęcenie harcówki drużyn męskich, w dużej mierze wspartej środkami powiatowymi. 

W 1931 roku działacze społeczni ze Strzelna i okolic zarzucili staroście, iż ten zbytnio sprzyja organizacji „Strzelec“, a miało to związek z bezprawnym zwołaniem, pomimo odmowy uczynienia tego przez prezesa Władysława Trzeckiego, zebrania Towarzystw Powstańców i Wojaków z terenu powiatu strzeleńskiego celem stworzenia struktur powiatowych tego Towarzystwa. Ale największym i widomym po dzień dzisiejszy śladem, jaki po sobie zostawił starosta Baranowski był wówczas jeden z najnowocześniejszych szpitali powiatowych w Polsce, który po likwidacji powiatu strzeleńskiego i przyłączeniu tegoż terenu do powiatu mogileńskiego, przejął funkcję Publicznego Szpitala Powiatowego dla obsługi powiatu mogileńskiego.

Starostą strzeleńskim był do ostatnich dni powiatu, tj. do 31 marca 1932 r. Powiat strzeleński z dniem 1 kwietnia 1932 r. został w całości włączony do powiatu mogileńskiego. Zaś Baranowski został starostą w Brzesku z nominacją od 1 kwietnia 1932 r., tam między innymi od początku zaangażował się w pracę Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Po czterech latach we wrześniu 1936 r. został przeniesiony na równorzędne stanowisko - starostę rypińskiego, a od 18 listopada 1937 r. ponownie został starostą w Suwałkach.

W ocenie pracy wystawionej 5 lipca 1939 roku wicewojewoda M. Jankowski pisał o nim: „poziom etyczny: uczciwość, pojętność, poczucie godności osobistej, bezinteresowność w stopniu wybitnym; bezstronność bez odchyleń od poziomu przeciętnego; poziom umysłowy: wszystkie wymienione cechy posiada w stopniu dużym; zachowanie się: cechy te posiada w stopniu wybitnym; wyrobienie obywatelskie: dbanie o dobro sprawy publicznej duże, co do wykonywania obowiązków obywatelskich spostrzeżeń nie mam; uzdolnienia pracownicze: ambicja pracy, obowiązkowość, wytrwałość, dokładność, energia, samodzielność, poczucie odpowiedzialności, umiejętność współpracy - duża; wyrobienie służbowe, zachowanie tajemnicy służbowej - wybitne. Pozostałe cechy - bez odchyleń od poziomu przeciętnego. Wymagania specjalne dla danego rodzaju pracy: znajomość przepisów i umiejętność stosowania  dobre”. Otrzymał ogólną ocenę dobrą i była ona zgodna z oceną wojewody Henryka Ostaszewskiego.

Włodzimierz Baranowski - bibliotekarza w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu

Po wybuchu wojny w 1939 roku przedostał się przez Litwę do Francji i 22 listopada wstąpił do wojska polskiego (od 1 lipca 1925 roku był podporucznikiem rezerwy). W formacjach wojska polskiego na Zachodzie służył nieprzerwanie do 1 stycznia 1947 roku. W trakcie pobytu w Wielkiej Brytanii prowadził studia historyczne, publikując w 1942 roku w Londynie dwie prace: Administracja okupacyjna w Generalnym Gubernatorstwie (ss. 173) oraz Limina Apostolorum. Pius XI, Pius XII. Kościół Katolicki i Polska (ss. 43; pod pseudonimem Błażej Komiat).

Spuścizna rękopiśmienna Włodzimierza Baranowskiego przechowywana jest w dziale rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i liczy siedem pozycji inwentarzowych 5.

Po demobilizacji 6 stycznia 1947 roku powrócił do Polski i 1 września podjął pracę na stanowisku bibliotekarza w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Pracował w dziale udostępniania, a następnie jako kierownik działu magazynów i introligatorni (15 października 1954 roku otrzymał stopień adiunkta). Na emeryturę przeszedł 31 lipca 1958 roku. Był odznaczony Medalem Dziesięciolecia Niepodległości, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 i Złotym Krzyżem Zasługi (8 sierpnia 1938 roku). Znał język rosyjski, francuski i litewski.

Ożenił się 1 kwietnia 1921 roku w Suwałkach z Marią Jadwigą Bakinowską urodzoną 13 października 1895 roku w Suwałkach, córką Aleksandra Feliksa (ur. w 1839 roku w Kurdymoksztach, parafii Łoździeje, zm. 24 sierpnia 1917 roku w Suwałkach), znanego i szanowanego lekarza suwalskiego i Wiktorii Filipiny Anastazji z Eysymontów (ur. ok.1852 roku – zm. 5 sierpnia 1901 roku w Suwałkach) córki Ryszarda i Anieli z Abłamowiczów. Żona była wówczas pracownicą Wydziału Powiatowego. Mieli córkę Krystynę Wiktorię Klarę (ur. 12 sierpnia 1924 roku w Suwałkach)

Włodzimierz Baranowski zmarł w wieku 90 lat, 20 grudnia 1980 roku we Wrocławiu.

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 127 Ulica Gimnazjalna cz. 3

Pod numerem 8, a według dawnej policyjnej nomenklatury 201 mieści się kompleks budynków, które składają się obecnie na Liceum Ogólnokształcące w Strzelnie. Szkoła ta doczekała się monografii autorstwa Marii Basińskiej, która w sposób syntetyczny opisała funkcjonowanie jej od 1945 do 2004 roku. W gmachu głównym, czyli po budynku byłej siedziby starostwa, placówka ulokowana została dopiero po dwóch latach funkcjonowania w Szkole Podstawowej nr 1 i byłym dworze ziemiańskim w Strzelnie Klasztornym, tj. w lipcu 1947 roku. Jednakże naukę młodzież rozpoczęła tutaj, po zakończeniu niezbędnych remontów, od stycznia 1948 roku. I tak do dziś budynek ten służy najstarszej szkole średniej w mieście. W międzyczasie przybyły dwa nowe obiekty, a mianowicie w 1965 roku nowe piętrowe skrzydło - budynek Technikum Ekonomicznego i w 1971 roku budynek sali gimnastycznej. Przy szkole funkcjonowało boisko sportowe do gry w siatkówkę, koszykówkę i piłkę ręczną. W latach 70. boisko doczekało się nawierzchni asfaltowej, a w 1980 roku trybun.

Jak już wspomniałem, zarówno szkoła jak i absolwenci dysponują monografiami, dlatego pominę funkcjonowanie placówki i ograniczę się do wymienienia dyrektorów i wybitnych jej absolwentów. Pierwszym dyrektorem szkoły został w 1945 roku kierownik SP 1 Filip Klemiński, który zbudował podwaliny jej funkcjonowania. W tym samym roku pałeczkę po nim przejął Józef Pietrzak i dzierżył ją do 1949 roku. Kolejnymi dyrektorami byli: Marian Gawełda (1949-1951), Stefan Fedorowicz (1951-1953), Marian Tabaszewski (1953-1957). Krótko bo zaledwie rok szkolny (1957-1958) szkołą kierował Kazimierz Zdeb -wieloletni nauczyciel matematyki, a po nim nagle zmarły Jan Czarnecki (1958-1963). W latach 1963-1964 dyrektorował szkole i Technikum Ekonomicznemu Jan Thiede Dwóch kolejnych dyrektorów to osoby szczególnie zasłużone w rozwoju bazy dydaktycznej i socjalno-mieszkaniowej Kazimierz Szkatulski (LO - 1964-1988; i TE 1964-1974) oraz Ludwik Zbytniewski (1988-2005), którego biogram znajdziecie na blogu, pod linkiem:

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2019/02/odszed-do-domu-pana-ludwik-zbytniewski.html

Po nauczycielu, dyrektorze i samorządowcu Ludwiku Zbytniewskim w 2005 roku dyrektorem Liceum Ogólnokształcącego został nauczyciel historii Marian Mikołajczak, późniejszy (od 2018 r.) wicestarosta mogileński. Po utworzeniu w 2012 roku przez powiat Zespołu Szkół, w skład którego weszło też LO, został wicedyrektorem ds. liceum. Funkcję wicedyrektora pełnił do 2014 r. Po kolejnej reorganizacji dyrektorem LO został Piotr Cieślik.

Od lewej strony narożnik i brama wjazdowa posesji nr 119, którą ok. 1914 roku rozebrano i w jej miejscu rozbudowano gmach starostwa o segment południowy

Ze swoich murów strzeleńska Alma Mater wydała wielu, którzy sławili i sławią jej imię do dziś. Wśród nich znajdujemy m.in. profesorów zwyczajnych wyższych uczelni: Zygmunta Zielińskiego - matura 1950, Juliana Świerczyńskiego - 1964 i Piotra Konieczkę - 1984. Nadto wielu kapłanów, a pośród nimi abpa Stanisława Gądeckiego Metropolitę Poznańskiego i Przewodniczącego Episkopatu Polski - matura 1967. Mury szkoły opuściły niemniej znane postaci, literat i publicysta Stanisław Kaszyński - matura 1954 czy Antoni Przybylski - matura 1966, wydawca, publicysta i pisarza, wiceprezesa Naczelnej Rady Łowieckiej.

 

O budynku głównym współczesnego LO już wielokrotnie pisałem, a m.in. przedstawiając dzieje powiatu strzeleńskiego. Osoby, które chciałyby zgłębić wiedzę na ten temat oraz poznać biogramy starostów strzeleńskich zachęcam do lektury, którą znajdziecie pod linkami zamieszczonymi na końcu artykułu. A dzisiaj syntetycznie opiszę dzieje i architekturę tego pięknego budynku. Zatem, zacznijmy od początku.

W latach 80 XIX w. miasto Strzelno na tyle okrzepło w gospodarce finansami, że władze miejskie postanowiły wybudować nową siedzibę dla Magistratu Miasta Strzelna. Wybrano niezabudowaną parcelę przy ul. Szerokiej i w 1886 roku rozpoczęto budowę. Prace postępowały w szybkim tempie i już w następnym roku budynek był gotowy. W międzyczasie powołano do życia nową jednostkę administracyjną, o którą zabiegano od kilkunastu lat, a mianowicie Powiat Strzeliński (Strzeleński - MP.). Powstał on z podziału wielkiego powiatu inowrocławskiego, co niosło konsekwencje przejęcia przez nową jednostkę proporcjonalnej części długu jaki ciążył na tym powiecie. Sprawiło to, że w budżetach powiatu strzeleńskiego początkowo nie było środków na inwestycje. To wówczas zapadła decyzja strzelnian, że miasto odstąpi swoją nową siedzibę powiatowi na zasadzie ratalnej spłaty pełnej wartości budynku. Oddanie budynku do użytku nastąpiło w październiku 1887 roku. Jak odnotowano w „Nadgoplaninie”: W środę 26. października odbył się w nowym gmachu naszej landratury (starostwa) pierwszy sejmik powiatowy, na który przybył prezes Regencji Bydgoskiej p. Tiedemann, by w urząd wprowadzić landrata pana Hassenpfluga, który dotychczas tylko jako zastępca tu fungował (pełnił urząd). Na tymże posiedzeniu zawarto ugodę, że landratura będzie udostępniać salę sejmikową do odbywania posiedzeń magistrackich.

Dopiero w roku 1891 w całości spłacono miastu, odkupując ostatecznie budynek od magistratu. Wówczas też przedłużono umowę na korzystanie przez Magistrat z dużej sali posiedzeń, która znajdowała się na parterze budynku (dzisiejsza klasa polonistyczna LO). Tak więc na Sali tej odbywały się posiedzenia Sejmiku Powiatowego oraz Rady Miejskiej. Budynek został prawdopodobnie zaprojektowany przez jednego z bydgoskich lub poznańskich architektów w modnym wówczas historyzmie, z dominującymi cechami nawiązującymi do baroku - neobarok. W założeniach projektowych na czoło wysunęła się jego funkcja jako gmachu użyteczności publicznej z przestronnymi holami i wielką salą obrad. Budynek został wystawiony na planie dwóch prostokątów, z których północny wystaje poza lico prostokąta południowego i w bryle przybiera formę ryzalitu. Całość jest podpiwniczona, jednopiętrowa z użytkową częścią poddasza, a całość nakryta jest dwuspadowymi dachami papowymi. 

Około 1914 roku starostwo wykupiło sąsiednią południową parcelę zabudowaną domem parterowym, należącym do Dionizego Lewandowicza. Posesja ta oznaczona była numerem policyjnym 119 i należała do jednych z najstarszych zlokalizowanych przy tej ulicy. Narożnik tego domostwa i brama wjazdowa na posesję widoczne są na jednej z pocztówek przedstawiających sąsiednią posesję - dom klasztorny sióstr elżbietanek. Po rozbiórce domostwa Lewandowicza rozbudowano gmach o dwupiętrowy, od frontu wysunięty w formie ryzalitu segment starostwa. Całość prezentowała się niezwykle okazale i posiadała dwie silnie zdobione boniowaniem elewacje - północną i zachodnia. Budynek jest dziewięcioosiowy, z oknami w pasie pierwszego piętra, górą zaokrąglonymi. Na plan pierwszy wysuwa się czteroosiowy ryzalit północny, którego charakterystycznymi elementami są międzyokienne półkolumny w porządku toskańskim oraz dwa skrajne pilastru podtrzymujące formę belkowania, z fryzem wypełnionym girlandami. Linię dachu wyznacza murowany gzyms podtrzymywany szesnastoma wspornikami. Ryzalit północny wieńczy potężny fronton z dwoma zamykającymi się półokrągło oknami poddasza. Południowy ryzalit zamyka fronton na kształt klasycystycznego tympanonu. Część środkową gmachu wieńczy gładki fryz podgzymsowy z trzema oculusami doświetlającymi poddasze. Od strony północnej znajdowało się wejście główne do budynku. Nad nim balkon wsparty na trzech zdobnych wspornikach kamiennych, z ozdobną, kłutą balustradą (obecnie przysłonięty przez skrzydło byłego technikum), na który prowadziło dwoje przeszklonych i górą półokrągło zakończonych drzwi. Po lewej stronie od połowy parteru po piętro znajdowało się wielkie okno klatki schodowej. Nadto po obu stronach wejścia głównego, na wysokości pierwszego piętra umieszczone zostały dwa zdobne i zaślepione oculusy.      

Poza pomieszczeniami administracyjnymi starostwa i wydziału powiatowego w budynku mieściła się powołana do życia w 1886 roku Miejska Biblioteka Publiczna. Była to druga oficjalna biblioteka publiczna po powstałej w 1880 roku bibliotece Towarzystwa Czytelni Ludowych. Nadto znajdowały się tutaj, mieszkanie starosty na pierwszym piętrze i dwa urzędnicze na poddaszu (drugim piętrze). W 1910 roku mieszkał tutaj starosta Hausleutner i jego rodzina, łącznie 7 osób. W służbówce na poddaszu mieszkał woźny starostwa Sawicki i jego rodzina, łącznie 8 osób. W podwórzu znajdował się wolnostojący, murowany budynek gospodarczy z powozownią i stajnią. Reasumując dzieje budowlane obiektu, należy pamiętać, że gmach powstał w dwóch etapach. W pierwszym wystawiono korpus główny budynku wraz z wysuniętym północnym ryzalitem - lata 1886-1887. który został w całości sfinansowany z kasy miejskiej oraz drugi etap kiedy to ok. 1914 roku dobudowano dwupiętrowy segment południowy w formie ryzalitu. O późniejszych rozbudowach wspomniałem na samym wstępie.

Z chwilą likwidacji powiatu mieszkanie po staroście stało się mieszkaniem funkcyjnym dla lekarzy miejscowego szpitala. W krótkim też czasie do gmachu zostały przeniesione z ul. Inowrocławskiej Wójtostwa Gmin Strzelno-Północ i Strzelno-Południe. Te dwie jednostki administracyjne urzędowały tutaj do 1947 roku.

 

Dla dopełnienia wiedzy proponuję poznać dzieje powiatu opisane i zamieszczone na tymże blogu oraz biogramy starostów strzeleńskich, które znajdziecie pod linkami:

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-1.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-2.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-3.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-4.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-4_26.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/04/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-6.html

https://strzelnomojemiasto.blogspot.com/2020/05/z-dziejow-powiatu-strzelenskiego-cz-7.html

 

Ostatnie dwa biogramy, starostów Jana Kozłowskiego i Włodzimierza Baranowskiego przybliżę w niedługim czasie - po ich opracowaniu.

Foto.: Heliodor Ruciński    

 

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 126 Ulica Gimnazjalna cz. 2

Wchodząc z ul. Kościelnej w Gimnazjalną mijam okazałą i pięknie odnowioną narożnikową kamienicę Chudzińskich, do której tzw. wjazd gospodarczy w podwórze wiedzie właśnie z Gimnazjalnej. Przechodzimy na drugą stronę, mijamy również narożnikową posesję Pierogów ze sklepem i masarnią. Na chwilę zatrzymujemy się przed piętrowym, jednorodzinnym domem oznaczonym numerem 1. W latach międzywojennych, zgodnie z obowiązującą wówczas nomenklaturą, według, której numery parzyste znajdowały się po lewej stronie ulicy, a nieparzyste po prawej (odwrotność współczesnej numeracji) dom ten nosił numer 2. W tym czasie mieszkał tutaj Nikodem Kasprowicz, o którym wiadomo, że urodził się 11 września 1883 roku w Kcyni. Z zawodu był malarzem. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim i był członkiem Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914-1919.

Współczesny dom to pięknie utrzymany, pięcioosiowy budynek z niewielką liczbą elementów zdobniczych przywołujących dobę eklektyzmu, zdradzając nam swoje wiekowe pochodzenie. Jak tylko sięgam pamięcią dom ten był własnością rodziny Paulusów. W rejestrze z 1910 roku przypisany on był do tzw. Amtzgrundu, czyli jednej z parcel zarządzanych wcześniej przez burgrabiego. Była to część gruntu zamkowego, do którego należała cała lewa strona ulicy od Kościelnej do Ogrodowej. Były to numery: 3a należący do Krolla (obecnie Pierogowie przy ul. Kościelnej 14), 3b - Hilbiga (obecnie Paulusowie przy Gimnazjalnej 1) oraz 4 - pod którym starostwo w 1890 roku wystawiło kamienicę (obecnie Gimnazjalna 3).

Z analizy mapy katastralnej Strzelna z lat 1827/1828 autorstwa Grützmachera wynika, że już wówczas parcela Amtzgrund nr 3b (Gimnazjalna 1) była niezabudowana i razem z parcelą 3a stanowiły jedność. Prawdopodobnie jej podział nastąpił z chwilą pobudowania na niej pierwszego domu. Niestety nie udało mi się ustalić kiedy to nastąpiło i kto był owym pierwszym inwestorem. W każdym bądź razie, z braku śladów nazwiska Hilbig w tutejszych metrykaliach możemy przyjąć, że właściciel posesji z 1910 roku nie był strzelnianinem z urodzenia lecz przybyszem.

Kolejną posesją, pod którą należy się zatrzymać i przypatrzeć się jej architekturze, a także poznać jej dzieje jest kamienica oznaczona numerem 3. Tuż po utworzeniu powiatu strzeleńskiego i stopniowym rozrastaniu się jego struktur zaszła konieczność budowy mieszkań dla sprowadzanych tutaj nowych urzędników. Wychodząc naprzeciw temu zapotrzebowaniu władze powiatowe, a konkretnie powstały w 1889 roku nowy twór organizacyjny w postaci Wydziału Powiatowego zlecił wybudowanie kamienicy mieszkalnej dla niższej rangi urzędników powiatowych. Prace budowlane wykonała firma budowlana radcy powiatowego i członka magistratu Maksymiliana Łowickiego.

Nowy piętrowy budynek z sześcioma mieszkaniami stanął w 1890 roku. Przedstawiał się on dość okazale i do dzisiaj przyciąga swym wyglądem oko przechodnia. Dziewięcioosiowy fronton na osi centralnej posiada wejście główne z korytarzem przelotowym. Nad nim na piętrze znajduje się niewielki balkon. W części parterowej, w narożniku po stronie południowej znajdował się lokal użytkowy, z przeznaczeniem na sklep lub punkt usługowy. Ta część budynku posiada silne międzyokienne boniowanie. Kwartały piętra zdobi sześć pilastrów, a nad oknami znajdują się zdobne frontony - na skrajach cztery w stylu surbaissé i w części centralnej cztery belkowe. Dla doświetlenia skrywającego się pod dwuspadowym dachem ceramicznym strychu w pasie poddasza umieszczonych zostało dziewięć niewielkich kwadratowych nisz - zaślepionych otworów okiennych. W środkowej części dachu znajduje się niewielki, jednospadowy wykusz. W podwórzu wystawiono również piętrowy budynek gospodarczy, do którego wjazd prowadzi od ul. Ogrodowej.

Po likwidacji powiatu budynek stał się kamienicą czynszową. Na zdjęciu, które otrzymałem od nieżyjącego już Klausa Mantheya, a które trafiło do mnie z Niemiec widoczna jest kamienica w niemalże całej okazałości. Charakterystycznym, a dzisiaj już zatartym elementem jest widoczny lokal z witryną i bezpośrednim z ulicy doń wejściem. Na szybie witryny oraz na szyldzie zewnętrznym reklama informuje, że mieścił się tutaj Poznański Zakład Fryzjerski. Widok ten został utrwalony w latach 30. minionego stulecia. W latach powojennych kamienica nadal pełniła funkcję lokatorska. W wyniku rozwoju szkolnictwa zawodowego w roku 1951, po wyprowadzeniu lokatorów powstał w budynku internat dla dojeżdżających spoza Strzelna uczniów Zasadniczej Szkoły Energetycznej - późniejszej Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Pierwszym kierownikiem internatu został Kazimierz Zdeb, który pełnił tę funkcję przez rok. Później funkcję kierownika sprawowali kolejno: Leon Szczepański, Józef Szczurek i Henryk Piechocki. Od 1 stycznia 1957 roku stanowisko kierownika internatu objął Stanisław Łuczak. Ten stan rzeczy trwał do czasu wybudowania nowych obiektów ZSZ przy ul. Kościuszki 10. Od tego czasu, tj. od jesieni 1974 roku kamienicy przywrócono funkcje lokatorskie. Obecnie ten 130-letni budynek znajduje się w zasobach mienia komunalnego.

Przechodzimy dalej, przecinając wlot ul. Ogrodowej do ul. Gimnazjalnej zatrzymujemy się przed niewielką acz schludnie utrzymaną posesją nr 5. Odkurzając pamięć przypominam sobie dawnego właściciela, p. Nowaka. Był on dekarzem, czyli specjalistą rzemieślnikiem od wszelkich dachów i to tych papowych jak i ceramicznych. Pamiętam go przemierzającego ulice miasta z niebagatelnie długimi drabinami, do tego był to wysoki mężczyzna i długo byłoby szukać wśród ówczesnych strzelnian osoby dorównującej mu wzrostem. To, co więcej zapisało się w mej pamięci to, że za czasów ks. proboszcza Józefa Jabłońskiego przekładał on dachówki na potężnych połaciach dachowych strzeleńskiej bazyliki. Z braku, przy ówcześnie panującym deficycie materiałów budowlanych, wymiarowych dachówek, dekarz Nowak korzystał z dachówki rozbiórkowej, co sprawiło, iż dach po naprawie miał różne odcienie czerwieni, a nawet czerni. Ale tym oto sposobem zabezpieczył na kilkadziesiąt lat dachy kościoła.     

Rodzina Nowaków była bardzo znaną w Strzelnie. Głową rodziny był Kazimierz Nowak - dekarz, ojciec ks. kanonika Jerzego Nowaka oraz teść Aleksandra Linetteja, z którym przez blisko 10 lat pracowałem w strzeleńskiej Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska“. Z rodziny tej wywodził się  Jakub Nowak, którego powstańcze zaangażowanie poznałem podczas pisania książki Strzelnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym 1918-1919, z akt pochodzących z Archiwum Prezydenta RP. Pozwólcie, że przytoczę trzy biogramy członków tej rodziny, gdyż warte są one zapamiętania.

Jakub Nowak urodził się 22 lipca 1894 roku w Strzelnie jako syn Jana i Tekli z domu Lewandowska. Będąc uczniem szkoły ludowej w Strzelnie jako jedenastolatek brał udział w strajku szkolnym w 1905 roku. Był żołnierzem armii niemieckiej i brał udział w I wojnie światowej. Po powrocie z frontu, pod koniec grudnia 1918 roku włączył się w działalność niepodległościową. W trakcie walk o Strzelno wstąpił ochotniczo w szeregi powstańcze i wziął czynny udział z bronią w ręku w oswobodzeniu miasta. 3 stycznia 1919 roku w grupie oddziałów dowodzonych przez ppor. Pawła Cymsa uczestniczył w wyprawie na Inowrocław. Po dotarciu przez Kruszwicę do Mątew w dniach 5 i 6 stycznia 1919 roku walczył o oswobodzenie stolicy Kujaw Zachodnich. bierze udział w oswobodzeniu Inowrocławia. Następnie jako ochotnik wstępuje do formującego się Pułku Grenadierów Kujawskich, przemianowanego w połowie lutego na 5. Pułk Strzelców Wielkopolskich. W jego szeregach walczył na odcinku kujawskim frontu północnego, m.in. na kierunku Tarkowo oraz na linii frontu nadnoteckiego. Po zawieszeniu broni przez Niemców pozostał dalej w Wojsku Wielkopolskim. W stopniu wachmistrza służył w pułku ułanów w Wojsku Polskim. Na zew III Postania Śląskiego w 1921 roku wziął udział w walkach powstańczych. Jak czytamy we wniosku o odznaczenie Jakuba Nowaka WKP: organizuje grupę młodych kolegów i bierze czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Śląskim w szeregach 7. Pułku Piechoty 8. batalionie pod dowództwem kpt. Krzysztofa Konwerskiego ps. "Harden". 

W latach międzywojennych mieszkał w Strzelnie przy ul. Szerokiej (obecnie Gimnazjalna 6). Od 19 kwietnia 1934 r. był członkiem Koła Związku Weteranów Powstań narodowych RP 1914-1919 w Strzelnie. Jako powstaniec wielkopolski został zweryfikowany 19 września 1934 r. Otrzymał Dyplom Weterana Powstania Wielkopolskiego o numerze 4534 oraz został zaewidencjonowany pod numerem 11834. Uchwałą Rady Państwa nr: 06.14-0.218 z dnia 14 czerwca 1961 r. został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym 1918-1919 za czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim.

Aleksander Bronisław Linettej (1928-2006)

Drugą postacią, którą przybliżę był zięć Kazimierza Nowaka, Aleksander Bronisław Linettej. Pan Aloś, jak zwykliśmy nazywać go w pracy, był osobą niezwykle lubianą, ciepłą, o cechach charakteru tak niezwykłych, że trudno byłoby ich szukać wśród jemu współczesnych. Skromny człowiek, który za życia dał się poznać jako krzewiciel i wytrwały orędownik przed laty złożonego przyrzeczenia harcerskiego. Znany był z tych ideałów w szerokich kręgach strzelnian. Przez całe swoje dorosłe życie piastował wiele odpowiedzialnych i niezwykle ważnych stanowisk. Przez kilkanaście ostatnich lat pracy zawodowej, przed przejściem na emeryturę, piastował stanowisko  kierownika największego w strukturze organizacyjnej działu skupu GS „SCh“ w Strzelnie.

Na drugiej stronie tego zdjęcia znajduje się taki oto opis, dokonany ręką mojego ojca Ignacego Przybylskiego: - Uroczystości pogrzebowe jakie odbyły się w listopadzie 1945 roku w Strzelnie. Urnę z prochami śp. Szymona Linetteja zamęczonego w O.K. Gusen niosą koledzy obozowi: Szmańda, Przybylski, Lipiński i Rutkowski.

 Urodził się 8 grudnia 1928 roku w Strzelnie, w wielce patriotycznej i religijnej rodzinie. Ojciec, Szymon Jan Linettej był powstańcem wielkopolskim i członkiem strzeleńskiego Koła Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914-1919, pracownikiem pocztowym - tzw. konduktorem, a matka, Irena Oborska zajmowała się domem i wychowaniem dzieci. Mieszkał przy ul. Ogrodowej - niegdyś nr 6. Swoje młodzieńcze życie poświęcił nauce i pasji harcerskiego mundurka. Po latach wspominał obozy i biwaki letnie, zbiórki oraz wierność raz złożonej przysiędze harcerskiej. To on ze szczegółami opowiedział mi historie Krzyża Harcerskiego, wystawionego przed wojną w Przyjezierzu. Podczas II wojny światowej stracił ojca, którego hitlerowcy zamęczyli w obozie koncentracyjnym. Dopiero po zakończeniu działań wojennych rodzina mogła pochować prochy rodzica, a pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną Strzelnian. 

Jego pierwsze zatrudnienie to praca w prywatnej firmie zbożowej Gutorskiego, gdzie poznał technologię obróbki i składowania zbóż. Tam zdobyte doświadczenie zgłębiał od 1949 roku w GS „SCh“ w Strzelnie. W trakcie pracy zawodowej ukończył szkołę średnią i liczne kursy kwalifikacyjne. Dał się poznać jako dobry kolega i nauczyciel licznej rzeszy spółdzielców. Dzięki jego ogromnej wiedzy i niezwykłej pamięci udało mi się zgromadzić obszerny materiał źródłowy dotyczący dziejów najstarszej spółdzielni rolniczo-handlowej w Wielkopolsce, który również przyczynił się do opracowania monografii o strzeleńskiej GS „SCh“. Wielu współpracowników zaraził pasją zbierania znaczków pocztowych, których pokaźny zbiór sam posiadał. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna. Wyróżniony licznymi odznaczeniami resortowymi.

Ożeniony z Rozalią z domu Nowak wychował 2 córki, Halinę i Mirosławę.

Zmarł w wieku 77 lat, 28 stycznia 2006 r. 

Bazylika pw. św. Trójcy w Strzelnie 18 sierpnia 2013 r. Abp Stanisław Gądecki w koncelebrze z ks. kan. Jerzym Nowakiem (z lewej) i ks. kan. Ottonem Szymków.

Trzecią postacią, którą przybliżę jest syn Kazimierza Nowaka, ksiądz kanonik Jerzy Nowak, który do 30 czerwca 2020 roku piastował funkcję proboszcz parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gniewkowie oraz dziekana dekanatu gniewkowskiego. Urodził się 17 grudnia 1943 roku w Strzelnie. Tutaj ukończył Liceum Ogólnokształcące, po czym rozpoczął studia teologiczne w Prymasowskim Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął 24 maja 1967 roku.

Przez kolejne lata był wikariuszem w Czerniejewie, Witaszycach, Witkowie, Pobiedziskach, Solcu Kujawskim, Gniewkowie w parafii pw. św. Mikołaja, Bydgoszczy w parafii pw. NSPJ oraz w parafii pw. św. Józefa. Od 1 lipca 1984 roku piastował funkcję proboszcza w Glinnie Wielkim, którą to pełnił do 30 czerwca 1996 roku. Następnie, od 1 lipca 1996 roku został proboszczem parafii pw. NSPJ w Gniewkowie, gdzie zastąpił ks. radcę Włodzimierza Rabczewskiego. Od 1 kwietnia 1997 roku sprawował funkcję dziekana dekanatu gniewkowskiego. Proboszczem w Gniewkowie był do 30 czerwca 2020 roku, po czy już jako kapłan w stanie spoczynku - senior zamieszkał w Strzelnie i tutaj sprawuje pomocną posługę duszpasterską w parafii pw. św. Trójcy.

Foto.: Heliodor Ruciński