Waldau - Strzelno Klasztorne - cz. 1

Pracownicy przedsiębiorstwa studniarskiego Jakuba Dobrzyńskiego ze Strzelna wiercą studnię głębinową na głębokość 98 m przy gorzelni majętności Waldau - Strzelno Klasztorne. Ok. 1912 r.  

Otrzymane ostatnio (21 lutego) z Gdańska od Pana Janusza Dobrzyńskiego piękne zdjęcie - które jest dzisiejszym zwiastunem części pierwszej opowieści o obszarze dworskim Strzelno Klasztorne - przypomniało mi, że opracowany przed laty obszerny materiał o tej majętności czeka w swojej kolejce na publikację. Dodam, że wiele osób i instytucji prosiło mnie o opracowanie dziejów tego „fyrtla”, co oczywiście pod ich potrzeby uczyniłem. Dzisiaj zaś zapraszam wszystkich miłośników regionu do wczytania się w dzieje i obejrzenia zdjęć.

Majętność ziemska i folwark

Dzieje majętności ziemskiej Waldau, a od 1919 roku Strzelno Klasztorne są nierozerwalnie związane z kujawskim Strzelnem i klasztorem sióstr norbertanek. U zarania swoich dziejów był tutaj Folwark Zamkowy, który po pierwszym rozbiorze Polski i przyłączeniu tzw. Kraju Nadnoteckiego do Prus został zawłaszczony przez zaborcę. Zapewne wykształcenie się dwóch strzeleńskich folwarków, Zamkowego i Naskrętne, które podlegały bezpośrednio klasztorowi nastąpiło już w XIV w. Poza tymi dwoma podmiejskimi folwarkami klasztor posiadał jeszcze 12 podobnych jednostek gospodarczych: Łąkie, Ciencisko, Ostrowo, Bielsko, Zbytowo, Siedluchna, Bronisław, Rzadkwin, Sławsko Małe, Bławatki, Młyny i Łojewo. Folwark Zamkowy zaborca nazwał Strzelno Amt, a od 1873 roku Waldau. Dzisiejszą nazwę wprowadzono w 1919 roku w formie Strzelno Klasztorne. Był to największy pod względem zajmowanej powierzchni i uprawianego areału obszar dworski i po I rozbiorze Polski - ok. 1781 roku - stał się siedzibą zarządcy (naddzierżawcy) całości byłych tutejszych dóbr klasztornych, kościelnych-biskupich i królewskich tzw. Rent-Amtu, czyli domeny królewskiej.

Fragment mapy z 1832 r. z folwarkiem Strzelno Amt. - Strzelno Klasztorne

W latach 1807-1815, w okresie Księstwa Warszawskiego dobra te weszły w skład tzw. ekonomi narodowej i obrębu leśnego. Szczegółowe dane o stanie domeny z około 1830 roku określają jej wielkość na 29 024 ha. Posiadała ona nowy charakter ekonomiczny, a mianowicie była Królewskim Folwarkiem Domenalnym i podlegała Domenalnemu Urzędowi Podatkowemu w Strzelnie. W 1860 roku folwark zamieszkiwało 216 osób. Jak już wspomniałem, w 1873 roku Strzelno Folwark został nazwany Waldau. To samo uczyniono z podległymi mu folwarkami: Bławaty nazwanymi Blumenberg, Gaj - Busch i Młyny Folwark - Mühlgrund (późniejsze Młynice). Tworzyły one jeden okręg dworski, w którym znajdowało się 29 domów zamieszkałych przez 548 osób, z czego 492 było katolikami, a 56 protestantami. Całość liczyła 1 516 ha, z tego 1 224 ha gruntów uprawnych (roli), 183 ha łąk i 3 ha lasu.

Poranek, wjazd od strony miasta na podwórze folwarczne lata 30. XX w.

Obora, a później tuczarnia świń 1992 r.

Już w granicach utworzonego w 1886 roku powiatu strzeleńskiego, własność rządowa (skarbu państwa pruskiego) Waldau ograniczyła się do 1 516 ha roli. W Strzelnie aż do I wojny światowej w skład majątku rządowego wchodziła nadal część zwana Waldau lub Waldau Amt, a także podmiejskie folwarki: Bławatki, Młyny, Gaj i Naskrętne. W 1910 roku jego powierzchnia wynosiła 1 485,85 ha.

Fragmen ocalałej z pożaru stodoły 1992 r.

Rzemieślnicy folwarczni lata 30. XX w.. Z tyłu nieistniejąca stodoła, a po lewej owczarnia.

Fragment byłej owczarni 1992 r.

Była kuźnia 1992 r.

Była stajnia 1992 r.

Cały zespół dworski - dzisiaj jego pozostałości znajdujące się w granicach miasta Strzelna przy ulicy Parkowej - w kształcie obecnym powstał na przełomie XIX i XX wieku. Pod koniec XIX w. powstała murowana obora, w której pomieszczeniach w latach 60. do 90. XX w. zakłady mięsne prowadziły przemysłowy tucz trzody chlewnej. Z tego samego okresu pochodzi trójkondygnacyjny, podpiwniczony spichlerz, w którym działał śrutownik przemysłowy na potrzeby majątku. Koniec XIX w. to również czas powstania trzech ogromnych murowanych stodół. Rozebrano je w latach czterdziestych XX w. Czwarta drewniana została pobudowana w tym samym czasie spłonęła częściowo w 1991 roku, a jej pozostałości zostały rozebrane pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Z końca XIX w. pochodziła nieistniejąca owczarnia częściowo rozebrana na początku lat dziewięćdziesiątych, a częściowo przebudowana na mieszkania. Również na mieszkania przebudowana została pochodząca z końca XIX w. stajnia dla koni. Pomiędzy tymi ostatnimi budynkami mieściła się kuźnia, także przebudowana na mieszkanie.

Gorzelnia 1992 r.

Strzelno Amt Waldau - Strzelno Klasztorne fragment mapy z 1889 r.

Z początku XX w. pochodzi obiekt przemysłowy jakim była gorzelnia funkcjonująca jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych minionego wieku. Wcześniej w miejscu tym znajdował się browar. Dom mieszkalny murowany usytuowany przy murze ogrodu klasztornego po lewej stronie wjazdu do majątku od strony Strzelna został pobudowany na początku XX w. dla urzędników majątkowych oraz służby dworskiej. Do majątku można było dotrzeć od strony miasta przez przepastną murowaną dużą bramę, po której prawej - południowej stronie mieścił się domek ogrodnika, a po lewej - północnej stronie stróżówka. Domek ogrodnika rozebrana w latach 1981-1982, podobnie jak murowany płot oddzielający zabudowania folwarczne od parku krajobrazowego. Zadbano również o mieszkania dla robotników folwarcznych i wybudowano dla nich oraz ich rodzin 7 czworaków. Współcześnie zlokalizowane są one przy ulicach: Topolowej 2 obiekty, Parkowej 2 obiekty, Klasztornej 1 obiekt oraz magazynowej 2 obiekty.

Spichrz - 1992 r.

Pracownicy folwarczni w Strzelnie Klasztornym lata 30. XX w. 

Rządcówka 1992r.

Z końca XIX w. zachowały się dane mówiące o obsadzie urzędniczej w majątku Waldau. Dzierżawcą całości był Niemiec Jürgens, rządcą miejscowym – Koemer, rządcą podfolwarku w Młynach – Gorkow, gorzelanym – Schulz, owczarzem Hedtke. Najbardziej interesującą nas postacią był ogrodnik Schulz, krewny gorzelanego. Był on tzw. urzędnikiem domeny królewskiej i miał pod sobą grupę robotników do sprawowania opieki nad parkiem przydworskim i przyległym do niego ogrodem warzywno-owocowym. Wszyscy wymienieni Niemcy byli członkami miejscowej Hakaty.

Zdjęcia czarno-białe z 1992 r. budynków i planu folwarku pochodzą z Karty ewidencyjnej zabytków architektury i budownictwa oraz wkładek do tychże - foto. M. Felińska przech. MNR Szreniawa. Foto. kolor Google Maps; pozostałe arch. bloga