Czy w Strzelnie był zamek?

Dziwne to pytanie, niemniej jednak w annałach strzeleńskich nazwa zamek wielokrotnie przewija się na gęsto zapisanych kartach. Od co najmniej 1436 roku mamy w Strzelnie do czynienia z zamkiem. Początkowo pojęcie to znajdujemy pod postacią sądu klasztornego, zwanego sądem zamkowym. Wkrótce poznajemy pierwszych burgrabiów (1451 r.), a następnie w zapiskach metrykalnych konkretne opisanie przy nazwisku funkcji administratora folwarku zamkowego. 

W dobie Rzeczypospolitej Szlacheckiej znajdujemy pełne potwierdzenie na funkcjonowanie w naszym Strzelnie burgrabstwa z burgrabią stojącego na jego czele. Czymże owa instytucja była? Otóż burgrabią był urzędnik, który sprawował nadzór nad miastem i jego organami oraz pełnił funkcje sądownicze i wojskowe. Wszystko to wynikało z prawa niemieckiego, które czyniło zeń pośrednika między właścicielem Strzelna, czyli klasztorem, a burmistrzem i radą miejską oraz wójtem i ławą miejską. Burgrabia pełnił rolę władczą nad tymi organami i bez jego zgody nie mogła zapaść żadna strategiczna decyzja dla miasta. Burgrabstwo, czyli zamek strzeleński, a dokładniej burgrabia stanowił instancję odwoławczą dla mieszczan tutejszych, chcących złożyć apelację od wyroku sądu wójtowskiego. Poza kompetencjami miejskimi burgrabia zarządzał również klasztornymi lasami.

Burgrabiowie byli urzędnikami prepozytów zaangażowanymi przez niech z tytułu wykonywania funkcji w rozstrzyganiu różnych kwestii codziennych, praktycznych dotyczących życia miejskiego i wsi podległych klasztorowi. Najczęściej byli to ludzie pochodzenia szlacheckiego - nobilis. Funkcję burgrabich pełnili zazwyczaj bliscy krewni prepozytów. Z przekazów źródłowych znamy kilku burgrabiów strzeleńskich, a mianowicie: Bartłomieja Skarżyńskiego (1452 r.), Mikołaja Bronisławskiego (1483 r.), Adama Raszewskiego (przed 1543 r.), Feliksa Baranowskiego (1554 r.), nobilis Jana Raczkowskiego (5 marca 1680 r.; 24 lutego 1681 r.), nobilis Józefa Wiktora (23 grudnia 1744 r.), nobilis Michała Grykowskiego (26 maja 1750 r.; 27 czerwca 1751 r.; 11 maja 1752 r.), który nadto był wymieniony jako administrator strzeleńskiego folwarku zamkowego, Jana Rakowskiego (1757 r.) - również administratora folwarku zamkowego (prepozytem norbertańskim był wówczas ks. Jan Chryzostom Rakowski).

Fragment mapy z 1832 r. Prawdopodobne usutuowanie zamku w latach 1436-1775

Siedzibą burgrabiego był zamek, czyli miejsce stanowiące wydzieloną z obszaru miasta i klasztoru enklawę ufortyfikowaną za pomocą wysokiego i masywnego płotu - później zapewne muru, poprzedzonych rowem - fosą. Wewnątrz znajdowała się siedziba urzędnika - burgrabiego: dwór, budynek dla czeladzi, stajnie i inne budynki gospodarcze. Nadto przy zamku znajdował się folwark zamkowy, który każdorazowo dzierżawili od klasztoru burgrabiowie. Miejsce to nazywane było Burgrabstwem.

Zatem, gdyby ktokolwiek dociekał czy w Strzelnie był zamek, to możemy śmiało powiedzieć, że i owszem. Co prawda nie była to budowla na wzór zamków współcześnie nam znanych, ale zapewnie już od XVIII w. murowana w formie dworu obronnego. Zamek znajdował się na wschód od wzgórza klasztornego w obrębie późniejszego podwórza domenalnego czyli Strzelna Amt - później Waldau - Strzelna Klasztornego. Obecnie jest to wschodni fragment ul. Parkowej, obręb dworu, czyli budynku szkolnego (OSW), Parku im. 750-Lecia i podwórza pomajątkowego. Zapewne w miejscu obecnego dworu (budynku szkoły) znajdował się ów dwór obronny - zamek, w którym rezydowali burgrabiowie strzeleńscy, a od czasów rozbiorów naddzierżawcy i dzierżawcy domeny strzeleńskiej. Potwierdzenie takie znajdujemy na mapie z 1832 roku, na której zaznaczono już wówczas istniejące budowle murowane, folwark i park przydworski.