Wczesnośredniowieczne grodzisko w Baranowie

Regionalistom, przewodnikom turystycznym, archeologom znane są wczesnośredniowieczne grodziska Kujaw Zachodnich w Mietlicy nad Gopłem, w Kołudzie Wielkiej i Gębicach nad Notecią. Zaledwie garstka z wymienionych słyszała o grodzisku na pograniczu Stodólna i Żegotek nad rzeczką Sławką, a niestety nie wiem, czy ktoś słyszał o grodzisku w Baranowie. O grodzie w Kołudzie pisałem przed kilku laty na blogu, w kilku innych artykułach wspominałem o Mietlicy i Gębicach, a o grodzie nad Sławką napisałem w rysie monograficznym o Stodołach i Stodólnie, który niebawem ukaże się drukiem. Dzisiaj kilka zdań poświęcę tajemniczemu grodzisku w Baranowie. Ale zanim do tego przejdę wspomnę jeszcze o ukształtowaniu terenu przypominającym wczesnośredniowieczne grodzisko, na które trafił, analizując obrazy lidarowe dr Łukasz Oliwkowski z Inowrocławia. Znajduje się ono w lesie zwanym Kobylarz (Gaj Wymysłowicki), w pobliżu nekropolii Wilamowitz-Möellendorffów. Może to być bardzo ciekawe odkrycie, które pogłębi wiedzę o naszej małej ojczyźnie. Czekamy za Jego wynikami penetracji w terenie - powodzenia!   

W prostej linii, około 10 km na wschód od Strzelna, z lekkim odchyleniem ku południowi leży wieś Baranowo. Stąd do Gopła są niespełna 2 km. Obecnie jest to obszar gminy Kruszwica, a dawniej, przed 1932 rokiem wieś leżała w granicach powiatu strzeleńskiego. W odległych czasach, określanych jako wczesne średniowiecze, w tej niewielkiej miejscowości funkcjonował gród, o którego istnieniu dowiadujemy się ze starej mapy przechowywanej w Bibliotece Państwowej w Berlinie. Wykonana ona została w 1832 roku i zaznaczono na niej, kilkaset metrów na wschód od ówczesnej zwartej zabudowy dominium, grodzisko. To miejsce opisane zostało jako Schanze - szaniec. 

Przewertowałem kilkanaście książek, w których spodziewałem się jakiejś informacji, ale niestety na nic nie trafiłem, co by słowem wspomniała o grodzisku w Baranowie lub okolicy. Sięgnąłem do Geografa Bawarskiego, czyli do pierwszej wzmianki o rzekomej nadgoplańskiej organizacji sięgającej do połowy IX wieku. W niej mowa jest o słynnym dokumencie nazwanym Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii, a w polskiej literaturze określanej Geografem Bawarskim. Jest to anonim spisany prawdopodobnie przez mnicha w klasztorze św. Emmerama w Ratyzbonie w formie informacji - relacji dla króla bawarskiego Ludwika II. Znajduje się w nim jakże lakoniczna informacja, o treści: Glopeani, in qua civitates CCCC aut eo amplius, która po przetłumaczeniu informuje, że Glopeani mieli 400 lub więcej grodów. Owi Glopeani to mityczni Goplanie, czyli mieszkańcy wczesnośredniowiecznych obszarów wokół Jeziora Gopła.

Czy pośród tymi grodami mogło znajdować się miejsce nazwane później Baranowem? Zapewne tak, jeśli wierzyć autentyczności zapisu: Glopeani, in qua civitates CCCC aut eo amplius. Zlokalizowanie owego grodziska nastręcza mi trudności, a to za sprawą jedynego śladu na owej wspomnianej mapie z 1832 roku. W terenie, nie ma widocznych śladów, które wskazywałyby na istnienie grodziska. Nic konkretnego nie znajduję odwzorowując teren za pośrednictwem obrazów lidarowych. Zatem pozostało hipotetyczne przeanalizowanie terenu, co natychmiast też uczyniłem. Moją uwagę przykuła kępa drzew porastająca wyniesienie o polu trapezu i wymiarach boków: 51,23 x 52,60 x 49,27 x 54,02 = ok. 25 arów. Współcześnie jest to obszar byłego cmentarza ewangelickiego zlokalizowany na wyniesieniu o wysokości 82,5 m npm. Teren wokół owego wyniesienia to wysokości 77-80 m npm.

Cmentarz ewangelicki w Baranowie. Domniemane miejsce lokalizacji grodziska. Obraz lidarowy.

Według mojej teorii owe wyniesienie to najprawdopodobniej pozostałości po wczesnośredniowiecznym obiekcie warownym - grodzisku Baranowo. Ale czy tak jest, możemy kategorycznie stwierdzić dopiero po badaniach archeologicznych. Najprawdopodobniej owe pochówki ewangelików zatarły większość śladów po warowni. Mało tego, wcześniejsza intensywna uprawa gruntów w II połowie XIX w. doprowadziła - podobnie jak w wypadku grodziska nad Sławką - do rozsypania wałów zewnętrznych, zarówno wypełniając nią fosy, jak również zapełniając wnętrze grodziska.

Rekonstrukcja grodziska w Dobromierzu. Czy tak mogło wyglądać grodzisko w Baranowie? 

A że warte są przeprowadzenia badania archeologiczne świadczy chociażby fakt, że najstarsza wzmianka pisana o Baranowie pochodzi z 1288 roku. W niej znajdujemy Marcina, syna Baranka z Baranowa, gniazda rodzinnego Baranowskich Jastrzębców. Znane są również dzieje późniejsze, aż po współczesność tejże miejscowości. Zatem, warto byłoby dopełnić dzieje Baranowa, a przy okazji za pewnym kolejnym lidarowym śladem przypominającym megalit dowiedzieć się coś więcej o przeszłości okolic Baranowa, Racic i Lachmirowic.

Fragmenty mapy: SBB_IIIC_Kart_N 729_Blatt 1794 von 1832

Rekonstrukcja ze strony internetowej Świdnica 24.pl