Glinica, Szmańdowo i Sybila

Nazwy miejscowe w obrębie miasta Strzelna: Glinica, Szmańdowo i Sybila wypadły całkowicie z obiegu przed wieloma już laty. Dzisiaj jedynie najstarsi mieszkańcy wskażą gdzie leży Sybila, a o pozostałych miejscach mało kto, cokolwiek wie. O ile znajdujemy wytłumaczenie na dwie pierwsze nazwy, o tyle tą trzecią - Sybila, możemy jedynie odnieść do przepowiedni: - co cię będzie czekać, jak utracisz wszystko i staniesz się bezdomnym? Ale o tym i księgach Sybilli będzie niżej.

Glinica

Już chyba nikt ze strzelnian nie potrafiłby wskazać miejsca niegdyś zwanego Glinica. Przyznam się, że i ja nie znałem tej nazwy, jak i lokalizacji. Aż tu nagle w jednym z przedwojennych dzienników trafiłem na informację, która rozjaśniła mi wszystko.

Glinica to południowa część miasta w obrębie współczesnej ulicy Sportowej, niegdyś Targowiska. Obejmowała obszar po gliniankach, czyli dołach pokopalnianych - wyrobiskach po wybranej glinie do produkcji cegieł. W połowie XIX w. funkcjonowała tutaj cegielnia, a widomymi śladami po wyrobiskach jest zrekultywowany teren strzelnicy Bractwa Kurkowego, czyli dojście do stadionu miejskiego od torów kolejowych przy ul. Sportowej. Cały plac, niegdyś zwany Targowiskiem to również zrekultywowany obszar pokopalnianych dołów. Niemcy nazywali to miejsce Zehen-Gruben, czyli Plac i Doły, a miejscowi potocznie nazywali ten obszar Glinicą. Po północnej stronie dołów, na tzw. placu wybudowano w 1925 r. Remizę OSP, a po stronie Zachodniej w latach 1928-1929 piętrową kamienicę dla urzędników Powiatowej Kasy Chorych.

Po wschodniej stronie współczesnej ulicy Sportowej, od Placu Daszyńskiego po tory kolejowe, czyli do ulicy Klonowej rozciągał się teren hotelowo-restauracyjny z ogrodem zwanym Parkiem Miejskim i ogrodnictwo Piątkowskiego. Doły pokopalniane zajmowały również współczesny obszar parkingów i marketu Mila przy ul. Raj. Rekultywowano je jeszcze w latach międzywojennych, zasypując doły pokopalniane gruzem, popiołem i tzw. szlaką wielkopiecową oraz śmieciami stałymi. Budując na przełomie lat 80. i 90. XX w. nową remizę popełniono błąd stawiając w części obszaru pokopalnianego południową część budynku. Pamiętam, że po kilku latach ściana południowa tąpnęła o kilka centymetrów.

Od czasów międzywojennych, aż do końca lat 80. XX w. na Glinicy - Targowisku rozkładały się tzw. wesołe miasteczka: karuzele, beczki śmierci i strzelnice. Tutaj do początku lat 70 funkcjonował popularny Spęd - Punkt Skupu Żywca GS „SCh“. Również tutaj znajdowało się targowisko, na którym po przeniesieniu z Rynku odbywały się dwa razy w tygodniu targi. Tu znajdowała się również drewniana „buda“, w której handlowano rąbanką, czyli mięsem - wieprzowiną pochodzącą z własnego chowu i uboju.

Szmańdowo

Po raz pierwszy z tą nazwą spotkałem się podczas kwerendy archiwalnej szukając materiałów do dziejów Klubu Sportowego „Kujawianka“ Strzelno. Było to kilka lat temu. Ponownie trafiłem na informację o Szmańdowie pod koniec tego roku. Tym razem przy kwerendzie do dziejów klubów „Pogoń“ Mogilno i „Noteć“ Gębice. O tyle mnie te informacje zainteresowały, że w latach 1929-1934 kilkakrotnie wzmiankowano, że na Szmańdowie Magistrat strzeleński planuje założyć ogród jordanowski i wybudować boisko do piłki nożnej.

Szmańdowo to obszar leżący u zbiegu ulic Powstania Wielkopolskiego i Topolowej. Obecnie zajmowany jest przez budynki Enea S.A., Lecznicę Zwierząt, halę widowiskowo-sportową i boisko Orlik. Była to jedna wielka parcela ciągnąca się na południe od zabudowań folwarku proboszczowskiego po ówczesną ulicę Młyńską (od 13 września 1930 r. zmieniono nazwę na ul. Powstania Wielkopolskiego) i stanowiła własność miasta. Prawdopodobnie nazwa tego obszaru wzięła się od nazwiska ostatniego właściciela tej parceli. Na jej części zabudowanej mieściły się dwa domy dla ubogich mieszkańców Strzelna oraz zabudowania gospodarcze.

Szmańdowo - fragment Ogrodu Jordanowskiego od strony ul. Powstania Wielkopolskiego w 1939 r.

 W 1928 r. władze miejskie postanowiły cały teren Szmańdowa sprzedać, dzieląc go na parcele budowlane. Komisja Ubogich przy Radzie Miejskiej wyceniła poszczególne parcele i zgłosiła je do przetargu. Część północna, czyli ta od strony folwarku proboszczowskiego, składająca się z dwóch niezabudowanych parceli znalazła nabywców, a na pozostałe działki, niestety nie było chętnych. W następnym 1929 r. kierownictwo strzeleńskiej placówki Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego ujęło w planach na lata 1929-1930 budowę stadionu sportowego i urządzanie na nim  szeregu zawodów lekkoatletycznych oraz założenie ogrodu jordanowskiego. W maju tegoż roku burmistrz Radomski przedstawił tę propozycję Radzie Miejskiej. Wówczas też radni podjęli uchwałę o rozbiórce zabudowań miejskich na Szmańdowie, by w ich miejscu założyć ów ogród jordanowski. Jednocześnie zaplanowano na jednej z wolnych parceli Szmańdowa pobudować nowy dom dla ubogich.

W marcu 1930 r. stare gospodarcze budynki miejskie na Szmańdowie rozebrano i Magistrat ogłosił publiczną licytację na sprzedaż za gotówkę najwięcej dającemu gruzu i cegły z tej rozbiórki. Sprawa zagospodarowania parcel zaczęła się przeciągać, a to z powodu wielkiego kryzysu ekonomicznego, jaki wówczas dotknął świat, w tym i nasze prowincjonalne miasteczko. Podczas posiedzenia Rady Miejskiej w Strzelnie, 13 września 1930 r. radny Jan Zieliński Jan poruszył sprawę Szmańdowa. Rada wówczas uchwaliła, aby Magistrat miejsce to uporządkował. Na tej samej sesji podjęto również uchwałę o przemianowaniu ul. Młyńskiej na ul. Powstania Wielkopolskiego.

Boisko piłkarskie na Szmańdowie - około 1946 r.

 W międzyczasie zaszła pilna potrzeba zbudowania nowego większego boiska sportowego, z którego mogłaby korzystać szersza rzesza miejscowych sportowców. Poza Strzeleńskim Klubem Sportowym w mieście futbol uprawiała również młodzież ze Związku Młodzieży Polskiej, z Chrześcijańskiego Zjednoczenia Zawodowego (tworząc w 1929 r. Klub Sportowy pod nazwą ,,Kujawia“) oraz Klub Sportowy „Polonia“. Nowe boisko miało służyć także lekkoatletom z OSP oraz licznym organizacjom paramilitarnym zgrupowanym w strukturach miejskich i powiatowych PWiWF. Małe boisko piłkarskie przy ul. Stodolnej nie mieściło już dużych imprez PWiWF, a płyta nie odpowiadała ówczesnym standardom.

Boisko piłkarskie na Szmańdowie - druga połowa lat 40. XX w.

 W 1931 r. Rada postanowiła, by nie budować nowego domu dla ubogich na Szmańdowie, a dobudować kilka mieszkań do wybudowanego na przełomie 1928/1929 r. domu dla ubogich na Sybili. Ostatecznie projekt ten zrealizowano w 1932 r. Ciągły brak środków odsuwał w czasie zagospodarowania Szmańdowa. Ostatecznie udało się to dokonać dopiero w 1934 r. Jak czytamy w marcowym numerze gnieźnieńskiego dziennika „Lech“: - Dotychczasowe boisko przy ul. Stodolnej zostało przez Zarząd Miejski zniesione. Na jego miejsce zostanie oddane do użytku boisko przy ul. Powstania Wielkopolskiego w tak zwanym Ogrodzie Jordanowskim. Strzeleński Ogród Jordanowski był terenem ogrodzonym, a na nim boisko, staw, piaskownice, przyrządy sportowe, grządki do uprawy roślin, wystawki dla ptaków, zimą tor saneczkowy i ślizgawka, ławeczki i wiele innych atrakcji oraz budynek w postaci dużej werandy. W późniejszych relacjach prasowych co raz częściej zaczęła pojawiać się oficjalna nazwa Boisko na Szmańdowie.

Sybila

Nazwa miejsca znajdującego się w obrębie granic miasta Strzelna - Sybila zapisywana prze jedno 'l', to niewielki obszar gruntów zlokalizowanych w obrębie Bławatek przy drodze polnej łączącej Strzelno - Plac Świętokrzyski z Bronisławiem. Były to parcele należące do Miasta. Dwie z nich oznaczone numerami 9 i 10 wydzierżawiane były na cele rolnicze i tuż przy nich znajdowała się Cegielnia Miejska. Obecnie w pobliżu tego miejsca znajdują się pozostałości zabudowań niewielkiego gospodarstwa rolnego oraz nieczynne wysypisko śmieci, które urządzone zostało na tzw. gliniankach, dołach pokopalnianych tejże cegielni.

W latach międzywojennych Sybila przypisana była do III Miejskiego Okręgu Wyborczego obejmującego ulice: Klasztorną, Plac Świętego Wojciecha, Magazynową, Spichrzową, Ślusarską, Cegiełkę, Kościelną, Świętego Ducha oraz Bławaty i Sybila.  Na przełomie lat 1928/1929 na jednej z parcel przy polnej drodze do Bronisławia, Magistrat wybudował parterowy, wielomieszkaniowy dom dla bezdomnych, później powiększony o kilka mieszkań, o czym pisałem przy okazji Szmańdowa. W tym samym czasie w pobliżu tego domu wybudowana została Cegielnia Miejska - nazywana Cegielnią na Sybili.

W kwietniu 1929 r. Magistrat wydzierżawił niezabudowane parcele miejskie Nr 9 i 10 o areale 3. mórg na cele rolnicze, jako pola uprawne. Po wojnie w latach 50. i 60., kiedy cegielnia była już nieczynna i obiekt stał w ruinie, miejsce to nadal zwano Sybilą. Jako dzieciaki zażywaliśmy w tamtejszych stawach pokopalnianych letnich kąpieli.

Skąd wzięło się określenie Sybila dla tych parceli miejskich? Niestety, nie trafiłem na żadne źródła, które naprowadziłoby na logiczne wytłumaczenie tej nazwy. Ale zapewne wielu słyszało o przepowiedniach królowej Saby, nazywanej również Sybillą lub Michaldą. W starożytności sybillami nazywano wieszczki, które w ekstazie przepowiadały niemal zawsze tragiczne wydarzenia. Nie było to, więc początkowo imię własne lecz nazwa profesji. Sybille wśród słuchaczy budziły lęk i respekt. Najbardziej znanymi wyroczniami był zbiór ksiąg pergaminowych przechowywany w Rzymie, który otrzymał ostatni król rzymski. Księgi sybilijskie spłonęły w 83 r. p.n.e.

Znane obecnie przepowiednie Sybilli oparte są na amsterdamskim wydaniu z 1689 r. Jedna z tych wróżb przepowiada zepsucie moralne i ogólną demoralizację ludzkości. Być może ta wizja odnosiła się do strzeleńskich bezdomnych i ich odosobnienia - oddzielenia od reszty społeczeństwa.

Nazwa ta pisana prze jedno 'l' odnosiła się do dwóch miejsc. Pierwszym z nich były trzy parcele przy gazowni miejskiej. Jedna z parcel była zabudowana parterowym budynkiem wielomieszkaniowym i leżała przy drodze do Bławat i Ciechrza. Dwie kolejne parcele oznaczone numerami 9 i 10 o łącznym areale trzech mórg magdeburskich przylegały do tej zabudowanej i północnej, tylnej krawędzi parceli Gazowni, pomiędzy drogą na Pakość i drogą do Ciechrza. Drugim miejscem była Cegielnia Miejska leżąca w obrębie wsi Bławatki przy drodze polnej od Placu Świętokrzyskiego do Bronisławia. Zlokalizowana ona była w pobliżu starego wysypiska, które urządzone zostało na tzw. gliniankach, dołach pokopalnianych.

Bławatki - Sybila. Pozostałości dołów - glinianki. Tutaj znajdowała się Cegielnia Miejska zwana Sybilą

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 71. Wspomnienie o lek. med. Ryszardzie Cybie (1939-2012)

W poprzedniej części Spacerku po Strzelnie wspomniałem, że w byłym budynku Kasy Chorych, na II piętrze mieszkał od 1972 r. wraz z rodziną lek. med. Ryszard Cyba, ordynator oddziału laryngologicznego szpitala w Strzelnie. Dzisiejszą część Spacerku poświęcę właśnie jemu.

Był postacią szczególną, która nigdy nie oczekiwała zaszczytów, a która mozolnie przez kilkadziesiąt lat pracowała dla dobra Strzelna i Ziemi Strzeleńskiej, dla dobra mieszkających tu obywateli. Kiedy przyszedł rok przełomu, rok 1989, potrafił w sposób niezwykle wyważony i mądry wprowadzić nas strzelnian, z kończącego się PRL-u, w progi rodzącej się III Rzeczypospolitej. Mało tego, nie będąc nigdy członkiem żadnej partii politycznej, podobnie jak ojciec, w sposób godny, sprawiedliwy i mądry działał w organizacjach pozarządowych, skupiając wokół siebie tych, którzy nową Polskę mieli budować. Jego autorytet spowodował niekonfliktowe przejęcie zarządu nad miastem i gminą.

Doktor Ryszard Cyba, był jednym z najbardziej znanych strzelnian, którego zasługi doceniane są nie tylko w naszej małej ojczyźnie, ale również w województwie kujawsko-pomorskim i pograniczu Kujaw i Wielkopolski. Jego oddanie dla Strzelna było ogromne, tutaj przepracował swoje całe dorosłe życie zawodowe, niosąc pomoc jako lekarz bliźnim. Społecznik o wielkim sercu.

Ogromna liczba dzieł, którym patronował stała się przyczynkiem w uhonorowaniu go zaszczytnym tytułem „Strzelnianina 2008 roku” oraz tytułem „Honorowego Obywatela Miasta Strzelna” nadanym w 2010 r.

Ryszard Cyba z urodzenia był Wielkopolaninem, z zamieszkania Kujawiakiem, z racji wykonywanego zawodu Judymem niosącym pomoc wszystkim potrzebującym, zarówno tym chorym, jak i niezaradnym życiowo. Urodził się 29 października 1939 r. w Ostrowie Wielkopolskim, jako syn Józefa i Leokadii z Perskich. Na chrzcie otrzymał dwa imiona, Ryszard Józef. To drugie imię zwyczajem rodzinnym przeszło z ojca, oficera Wojska Polskiego, nauczyciela i dyrektora liceum ostrowskiego, więźnia obozu jenieckiego, niezłomnego patrioty.

Kiedy przyszedł na świat, nie było mu pisane czuć ciepłego oddechu ojcowskiego. Rodzic w tym czasie przebywał w oflagu w Woldenbergu – niemieckim obozie jenieckim dla oficerów. Pojony od najmłodszych lat umiłowaniem Ojczyzny, rósł na patriotę. Codziennie wpatrywał się w portret ojcowski w mundurze ułana wielkopolskiego i szablę oficerską, biorąc z tych jakże bliskich całej rodzinie pamiątek, bodźce dla godnego postępowania.

Po skończonych studiach medycznych, nigdy nie wiążąc się z żadną partią polityczną, podjął praktykę lekarską. W 1964 r. zawarł związek małżeński z Hanną Ostojską. W 1972 r. przybywa z żoną, lekarzem pediatrą i rodziną do Strzelna. Z miastem tym związał się do końca, przeżywając w nim ponad połowę życia. Tutaj na strzeleńskiej nekropolii złożył ciało swego przedwcześnie zmarłego ukochanego syna Macieja. Przez ten okres, blisko 37 lat, dał się poznać, jako znakomity obywatel, wybitny lekarz oraz społecznik.

Tuż po przybyciu do miasta, w trudnych warunkach lokalowych, zorganizował Oddział Laryngologiczny w Szpitalu Rejonowym w Strzelnie, który wzorowo prowadzony w krótkim czasie zdobył sobie rozgłos i renomę. Leczył pacjentów z Kujaw i pogranicza wielkopolskiego. Wśród wyższego personelu medycznego cieszył się ogromnym szacunkiem i poważaniem. Przez wszystkich uważany był za niezwykle wymagającego, wręcz orędującego porządkowi wojskowemu. Niosąc pomocną dłoń wszystkim potrzebującym, stał się niezwykle popularnym lekarzem.

W tym czasie, nie ograniczył się tylko do wykonywania swego zawodu, bycia z rodziną, wychowania trzech córek, ale poświęca się również działalności społecznej, aktywnie udzielając się w: Międzyzakładowym Ludowym Klubie Sportowym „Kujawianka” Strzelno, Towarzystwie Miłośników Miasta Strzelna, Radzie Parafialnej Parafii św. Trójcy w Strzelnie, Polskim Towarzystwie Turystyczno Krajoznawczym Oddział w Strzelnie, Kujawsko-Pomorskiej Izbie Lekarskiej w Bydgoszczy, Stowarzyszeniu Miłośników Muzeum Ziemi Mogileńskiej, Stowarzyszeniu Przyjaciół Niepełnosprawnych „Samarytanin” w Strzelnie, a także sympatyzując wielu organizacjom i stowarzyszeniom pozarządowym w samym mieście oraz regionie. We wszystkich tych organizacjach przez szereg lat znajdował się w ścisłym kierownictwie, będąc uznanym ich patronem. Postawa moralna i duchowa doktora Ryszarda Cyby wpływała na znakomity klimat wewnętrzny organizacji społecznych, w których uczestniczył i mobilizował członków do aktywnego uczestnictwa w życiu stowarzyszeń, jak i w oddawaniu się dobru naszej małej i tej wielkiej Ojczyźnie.

Jego ciągłe uczestnictwo w wielu stowarzyszeniach nobilitowało je same, jak i członków z nim współpracujących. Utarło się powiedzenie, że być z doktorem Cybą, to tak, jakby było się z kimś bardzo ważnym dla tegoż środowiska. Niejednokrotnie jego autorytet wpływał na korzystne dla miasta czy powiatu, podejmowanie ważnych i strategicznych, a jakże pomyślnych decyzji.

W swej pracy samorządowej, jako radny miejski, członek zarządu miasta i społeczny wiceburmistrz, działając przez kilkadziesiąt lat w zespole ludzi, przyczynił się do rozkwitu naszego miasta i gminy. Gdyby przyszło wyliczać jego wkład osobisty w dzieła służące dobru naszej małej ojczyzny to niewątpliwie należałoby na pierwszym miejscu wyliczyć liczne inwestycje: Dom Strażaka i Dom Kultury w Strzelnie, Chłodnia Składowa, zwodociągowanie całej gminy, Oczyszczalnia Ścieków z siecią kolektorów, świetlice wiejskie, Środowiskowy Dom Samopomocowy, indywidualne, spółdzielcze i komunalne budownictwo mieszkaniowe, rozbudowa szpitala, sieć drogowa wraz z infrastrukturą, Hala Widowiskowo-Sportowa oraz liczne remonty kapitalne i bieżące zabezpieczające i poprawiające stan mienia gminnego.

Jako radny powiatowy i członek pierwszego odrodzonego zarządu powiatowego, swym doświadczeniem i dobrą radą budował fundamenty nowych struktur powiatowych. Będąc przewodniczącym komisji zdrowia i oświaty Rady Powiatu Mogileńskiego w kadencji 1999-2002 wypracował metody pozwalające na poprawę stanu służby zdrowia oraz oświaty szczebla średniego. Zainicjował swymi działaniami kompleksowy remont oddziału wewnętrznego szpitala w Strzelnie.

Ale szczególnym polem jego działania było poświęcenie się na rzecz miejscowego sportu amatorskiego. Aktywność w tym zakresie nie znajduje sobie równych w dziejach strzeleńskiego sportu. Uczestniczenie przez szereg lat w pracach nad wychowaniem utalentowanej sportowo młodzieży, to swoista dominacja jego aktywności społecznej. By móc się na tym polu realizować zdobywał rzesze sponsorów, którzy współfinansowali działalność statutową MLKS „Kujawianka” Strzelno. Organizował obozy kondycyjne, wycieczki i turnieje, a nader wszystko nieodpłatnie prowadził opiekę lekarską nad sportowcami, dbał o ich zdrowie. Ufundował wspólnie z członkami rodziny ogrom sprzętu sportowego. Jako wytrwały kibic dopingował drużynom sportowym z rejonu miasta i gminy oraz uczestniczy w życiu klubów. Na dowód jego sportowych pasji spośród wszystkich dotychczasowych wyróżnień najbardziej dumny był ze Złotej Odznaki Honorowej PZPN.

Dziełem, które na wieki wpisało się w krajobraz miejski jest pomnik św. Wojciecha. Zniszczony w 1939 r. przez okupanta hitlerowskiego doczekał się w milenijnym roku męczeńskiej śmierci biskupa w 1997 r. odbudowy. Na czele Społecznego Komitetu Odbudowy Pomnika św. Wojciecha w Strzelnie, obok ks. kanonika Alojzego Święciochowskiego, stanął doktor Ryszard Cyba.

Przez szereg lat uczestniczył z ramienia Rady Parafialnej w przedsięwzięciu na miarę wszechczasów, noszącym tytuł „Polonia Romanica”. Był to program, nad którym patronat objął Sejm i Senat RP oraz ówczesna głowa Kościoła gnieźnieńskiego, abp Henryk Muszyński. Programem tym objęto kompleksową rewitalizację wzgórza klasztornego z perłami naszymi, zabytkami sztuki romańskiej. W tym dziele wspierał głównego realizatora strzeleńskiego programu, proboszcza i dziekana strzeleńskiego ks. kan. Ottona Szymków.

Innym polem działania było przewodniczenie licznym przedsięwzięciom organizowanym przez organizacje społeczne i stowarzyszenia, których doktor Cyba był członkiem. W tym miejscu należy przypomnieć, choć kilka tych wydarzeń, a mianowicie: fundację sztandaru dla MLKS „Kujawianka” Strzelno, czy obchody 80-lecia tego jakże zasłużonego dla sportu miejscowego Klubu i udział doktora w przygotowaniach do tych uroczystości.

Innym ponadczasowym wydarzeniem było upamiętnienie tytana pracy organicznej w okresie zaboru pruskiego, dra Jakuba Cieślewicza. Komitetowi organizacyjnemu przewodził nie, kto inny, jak doktor Ryszard Cyba, który odsłonił, wykonaną z brązu tablicę upamiętniającą Judyma ze Strzelna.

A kiedy przyszedł w 2008 r. kres działalności Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna, jako jeden z pierwszych podniósł temat kontynuacji działalności tej zasłużonej dla środowiska organizacji społecznej, w nowych, prawem uregulowanych warunkach. I stało się, że działalność tego stowarzyszenia jest kontynuowana, a doktor Cyba pełnił w niej funkcję wiceprezesa.

Ostatnim cyklem uroczystości, którym patronował doktor Ryszard Cyba były: 90. Rocznica Odzyskania Niepodległości i 90. Rocznica Powstania Wielkopolskiego. Ich wymiary pozytywnie przerosły oczekiwania organizatorów, a to dzięki dopingowi, jaki za sprawą tego niezłomnego działacza i patrioty towarzyszył wszystkim naszym poczynaniom. Już wówczas zabrakło wśród nas Doktora, który w tym dniu przechodził kolejny ratujący jego życie, zabieg medyczny.

Jeszcze przez kilka lat pracował, będąc emerytem, jako lekarz w Przychodni Rejonowej w Strzelnie. W tym czasie zamieszkał w Inowrocławiu i nie było to żadną przeszkodą do brania udziału w życiu społeczno-organizacyjnym naszej małej ojczyzny. Ciągle mobilizował młodych do aktywnego działania, podpowiadał, ale również przestrzegał. Całym swym autorytetem uczestniczy w renowacji strzeleńskiej nekropolii, na której również spoczął. Zmarł w piątek 8 czerwca 2012 r. w strzeleńskim szpitalu. Jego pogrzeb odbył się w środę 13 czerwca. Ogromne tłumy, mimo ulewnego deszczu, uczestniczyły w ostatniej ziemskiej drodze Doktora. Pochowany został na starej strzeleńskiej nekropolii, obok syna Macieja. Całej ceremonii pogrzebowej przewodniczył abp Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański.

Strzelnianie uczcili 157-rocznicę Powstania Styczniowego

W niedzielę 26 stycznia 2020 r. po uroczystej mszy św., w 157-rocznicę Powstania Styczniowego strzelnianie oddali hołd pamięci uczestnikom zrywu z lat 1863-1864. Młodzi i starsi, harcerze, władze samorządowe, duchowieństwo, delegacje organizacji pozarządowych, szkół, przedszkola i instytucji z orkiestrą dętą i pocztami sztandarowymi, niemalże cały przekrój społeczeństwa stanął pod tablicą upamiętniającą strzeleński lazaret powstańczy. Po odegraniu i odśpiewaniu hymnu państwowego zebranych powitał burmistrz Dariusz Chudziński. Witając zebranych podziękował proboszczowi i dziekanowi strzeleńskiemu ks. kan. Ottonowi Szymków za inicjatywę uczczenia rocznicy powstania. Rys historyczny wygłosił wicestarosta Marian Mikołajczak, a wspólną z wiernymi modlitwę za poległych i zmarłych bohaterów tamtych dni poprowadził ks. proboszcz. Przy odgłosie werbla liczne delegacje złożyły pod tablicą wiązanki kwiatów i zapalone znicze pamięci. Uroczysty wiec patriotyczny zakończyło odegranie i wspólne odśpiewanie polskiej pieśni religijno-patriotycznej Boże coś Polskę.

Warto przypomnieć, że na strzeleńskim starym cmentarzu są groby - pomniki powstańców styczniowych: dra Jakuba Cieślewicza, Aleksandra Jacoba, Ludwika Jasińskiego, Michaliny z Rygiewiczów i Mikołaja Siemianowskich, Nikodema Modrzejewskiego oraz lekarza lazaretu powstańczego dra Ferdynanda Gorczycy.

Wróćmy jeszcze do historii, do niedzieli 27 stycznia 2013 r. W tym dniu miały miejsce w Strzelnie uroczystości upamiętniające 150-rocznicę Powstania Styczniowego. Głównym punktem obchodów rocznicowych było odsłonięcie i poświęcenie tablicy pamiątkowej na budynku byłego lazaretu powstańczego, który został zorganizowany przez grupę patriotów polskich, a którym przewodziła Emilia Sczaniecka.

O godz. 11:30 odprawiona została uroczysta msza św., której przewodniczył dziekan i proboszcz strzeleński ks. kan. Otton Szymków, w koncelebrze ks. kan. Andrzeja Trzemżalskiego i ks. kan. Jana Trojanowskiego. W bazylice św. Trójcy zgromadzili się mieszkańcy miasta i gminy, poczty sztandarowe szkół, Ochotniczych Straży Pożarnych, bractw kościelnych i PSL. Mszę św. uświetnił śpiewami Chór „Harmonia” pod dyr. Eweliny Boesche-Kopczyńskiej.

Swą obecnością zaszczycili uroczystość zaproszeni goście w osobach starosty mogileńskiego Tomasza Barczaka, przewodniczącej Rady Miasta Mogilna Teresy Kujawy i honorowego członka TMMS Przemysława Majcherkiewicza. Władze Strzelna reprezentowali: burmistrz Ewaryst Matczak, przewodniczący Rady Miejskiej Piotr Pieszak wraz z liczną grupą radnych miejskich. Radę Powiatu Mogileńskiego reprezentował wiceprzewodniczący Rady i prezes KM-G PSL Krzysztof Mleczko, zaś miejscową strukturę Platformy Obywatelskiej Dariusz Chudziński i Przemysław Zowczak. Pośród gośćmi byli również prezesi organizacji pozarządowych: Gwidon Trzecki prezes ZK i BWP RP, Włodzimierz Jopek prezez ZM-G ZOSP RP w Strzelnie, Zbigniew Domański prezes Oddziału PTTK w Strzelnie, Jacek Sech prezes koła PTH w Strzelnie, Zbigniew Jasiński prezes Koła Łowieckiego „Dzik” w Jeziorach Wielkich oraz Cecylia Skonieczna przewodnicząca Gminnej Rady Kobiet. Dużą grupę stanowili dyrektorzy: szkół, instytucji i zakładów pracy.

  

Po mszy św. uczestnicy obchodów rocznicowych przeszli pod były klasztor i wikariat, gdzie w dalszą część uroczystości, krótkim rysem historycznym wprowadził prezes TMMS Marian Przybylski. Po odegraniu hymnu państwowego ceremonii odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonali: starosta Tomasz Barczak i honorowy prezes TMMS, honorowy obywatel miasta Strzelna Kazimierz Chudziński. Zaś aktu poświęcenia z modlitwą okolicznościową dokonał ks. kan. Otton Szymków. Liczne delegacje złożyły pod tablicą symbolem wiązanki kwiatów.

Ostatnim punktem tego uroczystego dnia był program okolicznościowy, w którym wystąpiła młodzież z LO w Strzelnie, przygotowana przez Dorotę Czarnecką, prezentując okolicznościowe wiersze, pieśni i prozę. Dopełnieniem programu były wystąpienia historyków: Mariana Mikołajczaka i Kazimierza Chudzińskiego oraz regionalisty Mariana Przybylskiego, którzy w zarysie omówili tematykę powstania styczniowego w odniesieniu do wydarzeń ogólnonarodowych oraz prowincjonalnych z naciskiem na Strzelno i okolicę.

Wówczas organizatorami uroczystości byli: Towarzystwo Miłośników Miasta Strzelna, Parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Trójcy w Strzelnie oraz Urząd Miejski w Strzelnie.

Obietnica

W jednej z rozmów o naszej małej ojczyźnie gronu dyskutantów zadałem pytanie: - Czy my strzelnianie potrafimy dotrzymywać raz złożonej obietnicy? - Po chwili jeden z nas próbował coś więcej w tej materii obietnicowej wrzucić i dodał: - Cholernie trudne pytanie i aby na nie odpowiedzieć musimy się dowiedzieć o jaką obietnicę chodzi?

- Acha, czyli wymyk - pomyślałem i szybko dodałem - czyżbyśmy nie musieli każdej raz złożonej obietnicy dotrzymywać i to niezależnie od tego, kto komu i w czyim imieniu ją złożył?

- Skoro na raz zadane pytanie rzucamy kolejne, to znaczy, że wszyscy jak jeden mąż mamy problem z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi - dodał kolejny dyskutant.

- No tak - padło z boku - ale jednak musimy znać treść tej obietnicy.

I już ten fragment rozmowy pokazuje nam, jak trudno w naszym życiu dotrzymywać słowa, że nie powiem o politykach i ich obietnicach, zarówno tych przedwyborczych, jak i tych rzucanych publicznie. Ale jak to zwykł mawiać jeden ze strzeleńskich polityków, ad rem - czyli do rzeczy.

Otóż, w tym roku obchodzić będziemy 90. rocznicę śmierci największego ze strzelnian, dra Jakuba Cieślewicza. Był on pierwszym z obywateli naszego miasta, któremu 4 stycznia 1926 r. za owocne i pełne poświęcenia 50. lat pracy w samorządzie strzeleńskim ówczesny burmistrz Tadeusz Busza wręczył Dyplom Honorowego Obywatela Miasta Strzelna. Po kolejnych czterech latach, za ogrom zasług na wielu polach - o których napiszę przy najbliższej okazji - sprawiły, że z okazji 60. rocznicy służby lekarskiej i niesienia ofiarnej pomocy ówczesnemu społeczeństwu ponownie został wyróżniony. Jednym z tych wyróżnień było odsłonięcie podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej w Strzelnie wcześniej zawieszonego portretu zacnego Jubilata. Ta wielka uroczystość miała miejsce we wtorek 29 lipca 1930 r. Przy tej okazji zostało złożone przyrzeczenie - obietnica, że portret ten będzie wisieć po wieczne czasy… Wypowiadający te słowa dr Kazimierz Truszczyński, przewodniczący Rady Miejskiej w Strzelnie, wskazał na historyczną chwilę zebrania, po czym wśród niemilknących oklasków odsłonił portret Jubilata, który - jak się wyraził - ma patronować wszelkim obradom strzeleńskiej Rady Miejskiej w tym celu, aby stały one zawsze na wysokim poziomie, aby zadaniem ich było służenie wyłącznie dobru miasta i obywatelstwa i aby każdej chwili przyświecała obradom tym świetlana i nieskazitelna postać p. dra Cieślewicza. Wkrótce, 20 sierpnia 1930 r. dr Jakub Cieślewicz zmarł…

Przyszła wojna i portret dra Cieślewicza przepadł. Najprawdopodobniej, po prostu, został przez Niemców spalony. Po wojnie zapomniano o portrecie i o słowach obietnicy onegdaj wypowiedzianych a tyczących przyświecania obradom świetlanej i nieskazitelnej postać dra Cieślewicza. Zawieszony na sali obrad portretu miał po wieczne czasy przypominać… I co? Po latach zapomniano i obietnicy nie dotrzymano. Od pierwszych powojennych obrad debaty sesyjne toczono bez udziału niemego acz ważnego uczestnika - portretu dra Cieślewicza.

Przypominam tę historię i przywołuję prawne skutki tzw. ciągłości władzy, które winny zobligować powojennych włodarzy miasta do przywrócenia i zachowania raz danej obietnicy, że portret ten będzie wisieć po wieczne czasy… Jeśli tak się nie stało, bo zapomniano o tym fakcie, zmienił się ustrój etc., to czyż nie zachodzi moralny obowiązek, wynikający z gwarancji ciągłości władzy? Uważam, że należy odtworzyć ów portret i uroczyście powrócić do 29 lipca 1930 r., zawieszając go ponownie, już w nowych warunkach, na współczesnej naszym czasom sali obrad Rady Miejskiej w Strzelnie. Apeluję do wszystkich tych, którzy przeczytają artykuł, a którzy są zębami trybu zwanego władzą, by podjęli stosowne w tym względzie decyzje i godnie uczcili 90 rocznicę śmierci Wielkiego Strzelnianina - dra Jakuba Cieślewicza.  

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 70 Ulica Świętego Ducha - cz. 24

Z Placu Daszyńskiego wracamy w ulicę Świętego Ducha i kontynuujemy spacerek, tym razem prawą stroną. Stajemy przed wczesno modernistycznym budynkiem byłej Kasy Chorych, który w swoich późniejszych dziejach był siedzibą władz miejskich, Przychodnią Zdrowia, a obecnie pełni w części funkcje mieszkalne i handlowe - apteka. Już we wstępie do spacerku ulicą Świętego Ducha omówiłem dość szczegółowo dzieje tego miejsca do końca XVIII w. Dodam, że cała parcela po kościele i szpitalu św. Ducha Oznaczona była numerem policyjnym 49, z podziałem na części A, B i C. Dzisiejszy obiekt naszego zainteresowania został wystawiony na połowie części C, parceli poszpitalno-kościelnej. Po rozebraniu w 1815 r. gotyckiego kościółka Św. Ducha pozostał szpital dla ubogich oraz cmentarz, na którym dokonywano pochówków do końca lat 20-tych XIX w., to jest do czasu powstania cmentarza przy ul. Kolejowej, wówczas zwanej drogą ku Kwieciszewu. Pozostałe parcele były tzw. ogrodami szpitalnymi. Wraz z rozbudową miasta parcele ogrodowe zostały w połowie XIX w. zabudowane domami parterowymi, które przetrwały po dzień dzisiejszy - są to posesje nr 29 i 31. W miejscu, w którym stał kościół prepozyt Bielecki wystawił krzyż, a teren wokół niego spełniał rolę skweru. O drugim krzyżu wystawionym w 1889 r. donosił „Nadgoplanin”, a jego fundatorem był miejscowy restaurator i kupiec, radny miejski Józef Bartoszewski.

Szpital Świętego Ducha zwany z niemieckiego Heiligengeist Hospital spełniał rolę przytułku dla biednych. Od 1844 r. zarządzała nim Deputacja dla Spraw Ubogich, składająca się z przedstawicieli: magistratu, rady miejskiej, dwóch radnych miejskich, dwóch naczelników obwodowych i dwóch mieszczan, z których jeden winien być wyznania mojżeszowego. Nadto samą administracją zajmowali się proboszczowie, którzy również wchodzili w skład deputacji. Nadzór mad szpitalem sprawował inowrocławski lekarz powiatowy. Dochodami na utrzymanie szpitala były: dobrowolne datki, czynsze z wynajmu okresowego pomieszczeń, prowizje od kapitałów oraz dochody ze sprzedaży zboża z gruntów szpitalnych, przypisanych jemu starymi prawami fundacyjnymi. Szpital utrzymywał 5 ubogich stałych (etatowych) i 13 sezonowych. Po powstaniu powiatu strzeleńskiego zaczęto organizować nowy szpital. Ostatecznie wystawiono go w 1894 r. przy ul. Młyńskiej. Jego pozostałością jest skrzydło obecnego szpitala, które zajmuje oddział dziecięcy.

W I połowie XIX w. drewniany budynek szpitala dla ubogich został zastąpiony, nowym murowanym. Po przejęciu funkcji opieki medycznej przez nowo wystawiony szpital powiatowy w budynku zamieszkały osoby funkcyjne z parafii. Ludność miejscowa nazywała ich „dziadami kościelnymi”, o czym nie omieszkał wspomnieć śp. Ryszard Fiebig, nauczyciel. Oficjalnie tego określenia użył podczas jednej z prelekcji w PTTK, kiedy dla opisu tegoż szpitala przytoczył takie zdanie:

- Budynek dobrze pamiętam, mieszkały tam same dziady kościelne, tj. kościelny i jego pomocnik, a także grabarz i praczka.  

Na przełomie XIX i XX w. w budynku szpitalnym zamieszkiwało 9 osób. Były to rodziny: Józefa Słowińskiego, Józefa Nowakowskiego, Michała Witczaka i Michaliny Kinskiej. W tym stanie parcela przetrwała do połowy lat 20-tych XX w. W latach 1928-1929 w miejscu skweru u zbiegu ulic: Młyńskiej i Świętego Ducha Powiatowa Kasa Chorych w Strzelnie wystawiła nowoczesny, modernistyczny budynek, w którym ulokowała swą siedzibę. Zaś dla swoich pracowników, dom mieszkalny, tuż za strażnicą OSP, przy tzw. placu targowym, przy obecnej ulicy Sportowej. Krzyż dotychczas stojący w miejscu wystawionego budynku został zgodnie z umową wystawiony przed siedzibę Kasy Chorych, u samego zbiegu krzyżujących się ulic.

1940-1944

A teraz, co nieco o historii tego obiektu. Otóż, powstał on u zbiegu ulic Świętego Ducha i Młyńskiej (później nazwanej Powstania Wielkopolskiego) na byłym gruncie kościelnym w latach 1928-1929, jako siedziba Powiatowej Kasy Chorych w Strzelnie. Jego budowę planowano długo wcześniej i kiedy nastały sprzyjające ku temu okoliczności zlecono wykonanie dokumentacji, ogłoszono przetargi budowlane i z wiosną 1928 roku przystąpiono do budowy. 

Projektantem tego charakterystycznego dla Strzelna budynku był znany poznański architekt Leonard Mendelski s. Ryszarda - architekta i budowniczego wielu okazałych kamienic na Wildzie w Poznaniu - i Marii z Kaliszaków. Urodził się 2 lutego 1890 roku w Poznaniu. Był absolwentem Państwowej Szkoły Budowlanej w Poznaniu (1910), inspektorem budownictwa w Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu, a od 1924 r. właścicielem Biura Projektowego. Zaprojektował wiele budynków dla Poznania i województwa. Jednym z jego licznych projektów był zrealizowanych we współautorstwie okazały gmach Cechów Rzemieślniczych w Poznaniu, który do dzisiaj budzi podziw znawców tematu.

Dla Strzelna zaprojektował gmach jednopiętrowy o wysokim parterze. Wewnątrz miały znaleźć się pomieszczenia biurowe Powiatowej Kasy Chorych, gabinety lekarskie i dentystyczne, ambulatorium itp. pomieszczenia. Przestronne korytarze oraz betonowa i przeszklona klatka schodowa, nadawały wnętrzu przyjazny klimat. Z początkiem kwietnia 1928 r. zwożono już materiały budowlane, o czym informowała prasa regionalna. Przy okazji podano, że podczas kopania dołu do gaszenia wapna natrafili robotnicy na sporą ilość czaszek oraz kości ludzkich, które złożono na cmentarzu. Znalezienie tychże należy przypisać temu, ze w miejscu tym dawniej był cmentarz.

Już w sierpniu 1928 r. ukończono więźb dachową i prace budowlane były na tyle zaawansowane, że uroczyście zawieszono wieniec. Przewidywano, że oddanie gmachu do użytku nastąpi na początku 1929 r. 16 sierpnia wieczorem w Sali Piątkowskiego wyprawiono wieńcowe. Jak donosiła ówczesna prasa: Do zastawionych stołów zasiedli: architekt p. Mendelski z Poznania, który wykonał plany i kosztorys budowy gmachu, dyrektor Kasy Chorych z Mogilna, dalej przewodniczący Komisji Budowlanej p. Budzyński, budowniczy powiatowy p. Müller, burmistrz p. Radomski, wykonujący budowę p. Pankowski ze swoim technikiem budowlanym p. Koperskim, inspektor skarbowy p. Szklarski, naczelny lekarz Kasy Chorych p. dr Schittek, członek Zarządu kasy Chorych p. Paternoga, dyrektor Kasy Chorych p. Kubski wraz z personelem Kasy Chorych oraz kilkudziesięciu rzemieślników i robotników. Podczas kolacji wygłoszono kilka przemówień. W miłym nastroju bawiono się około 3 godziny.

W sierpniu 1929 roku znajdujemy informację, że budynek został już wybudowany i prowadzi się prace związane z jego podłączeniem do nowo budowanego, pierwszego kolektora kanalizacji podziemnej. Gmach swoje pierwotnie założone funkcje spełniał zaledwie 4 lata. Po likwidacji w 1932 r. powiatu strzeleńskiego, działalność Kasy Chorych przeniesiono do Mogilna. Budynek zmienił swoją funkcję i stał się siedzibą władz miejskich - Magistratu.

1940-1944

W czasie okupacji niemieckiej nadal był tu ratusz i siedziba policji. Po wojnie jeszcze przez kilka lat znajdowały się w nim władze miejskie, a następnie zorganizowana została w budynku przychodnia lekarska i stacja opieki nad matką i dzieckiem. Następnie miało tu siedzibę, obok Przychodni Rejonowej, Pogotowie Ratunkowe, z garażami w podwórzu. W latach 60. XX w. w części piwnicznej, która miała niezależne wejście urządzono klubokawiarnię „Eskulap” dla personelu medycznego przychodni i szpitala. Jej szefem i mentorem był kierownik przychodni lek. med. Ewaryst Rutkowski. W części parterowej w latach 60-80. XX w. mieściły się również prysznice publiczne, gdzie za niewielką opłatą można było wziąć kąpiel. Z początkiem lat 70. dokonano nadbudowy dodatkowego piętra na skrzydle od ul. Powstania Wielkopolskiego. Tam znalazły się pomieszczenia hotelowe dla pielęgniarek. Wówczas architektura obiektu uległa częściowej zmianie.

W części frontowej na II piętrze zamieszkał wraz z rodziną od 1972 r. lek. med. Ryszard Cyba, ordynator oddziału laryngologicznego szpitala w Strzelnie. Był znaną postacią, działaczem społecznym, społecznym wiceburmistrzem Strzelna oraz honorowym obywatelem miasta. Tutaj mieszkał do 2003 r., po czym przeniósł się wraz z rodziną do Inowrocławia. Zmarł w 2012 r. i został pochowany na strzeleńskim cmentarzu, na którym wcześniej spoczął przedwcześnie zmarły syn Maciej.

W 2013 r. SPZOZ zaprzestał eksploatować budynek przychodni, przenosząc jej działalność do wyremontowanych pomieszczeń po byłym oddziale pulmonologicznym przy filii szpitala powiatowego. Całość, jako własność Powiatu wystawiono na sprzedaż. Dzisiaj w części budynku znajdują się mieszkania i apteka o dziwnie brzmiącej nazwie „Apteka Magazynowa“. Funkcjonuje ona w części parterowej, od strony ul. Powstania Wielkopolskiego. W części poziomu piwnicznego prowadzony jest sklep branży metalowo-narzędziowej. Elewacja budynku, jak i jego otoczenie niezbyt korzystnie się prezentuje. Sypiące się tynki, zapuszczony zieleniec przy murze od strony południowej oraz wyrastające badyle z otworów przypiwnicznych nie wystawia zbyt dobrego świadectwa właścicielowi budynku - Powiatowi.