Spacerkiem po Strzelnie - cz. 36 Rynek - cz. 33

Największy pod względem kubatury i wysokości dom w Rynku to modernistyczna z elementami eklektyzmu, narożnikowa kamienica, zlokalizowana pod numerem 19, u zbiegu z ulicą Świętego Ducha. Wystawiona na dwóch parcelach ok. 1910 r. przez żydowską rodzinę Lewinów nazywana jest popularnie Biblioteką, a to za sprawą znajdującej się w jej pomieszczeniach Miejskiej Biblioteki Publicznej. Jeszcze do niedawna "zapuszczona" z sypiącymi się tynkami i spadającymi dachówkami, dziś prezentuje się niemniej pysznie, co jej sąsiadka spod numeru 18. Staraniem władz, pod koniec 2014 r. przystąpiono do jej remontu kamienicy. Prace zakończono w 2015 r., realizując je w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionu z uwzględnieniem osi priorytetowej wspierającej przemiany w miastach i w obszarach wymagających odnowy - rewitalizacja zdegradowanych dzielnic miast, przy udziale środków własnych.

Przed 1910 r. w miejscu tym stały typowe dla zabudowy tej części miasta dwa parterowe domy prawdopodobnie wystawione tutaj na przełomie XVIII i XIX w. Oznaczone były kolejnymi numerami policyjnymi 25 i 26. Domostwa te szczytami zwrócone były do Rynku i do połowy XIX w. posiadały jeszcze podcienia wspierające się na trzech filarach. O tym, że onegdaj niemal wszystkie domy w mieście miały podcienia, wspominał mi przed laty pan Edmund Konkiewicz, który z kolei dowiedział się o tym sposobie budowania miejskich domostw od swojego dziadka.

Domy te należały do Polaków. Właścicielem tego pod numerem 25 był prowadzący interes skórzano-szewski niejaki Walenty Nawrocki, a po nim Matuszak do ok. 1910 roku. To po Nawrockim zachowała się łyżka do butów z wygrawerowanym, m.in. napisem: W. Nawrocki Schuh & Stidfellager Lederhandlung Strelno - co w wolnym tłumaczeni z języka niemieckiego znaczy, iż szewc W. Nawrocki wykonuje buty na miarę i prowadzi wszelki handel skórzany w Strzelnie. Na szyldach reklamowych zawieszonych na budynku, a utrwalonych na fotografii z 1898 r. możemy rozczytać pełne imię i nazwisko Walentego Nawrockiego i odnaleźć owe rysunki obuwia z łyżki, a także fragment treści z reklamowej łyżki do butów. Zapewne właściciel owego interesu, odświętnie ubrany wyglądał z okna na poddaszu, przyglądając się uroczystościom związanym z odsłonięciem pomnika cesarza nienieckiego Wilhelma I. Jego domostwo zdobią rozwieszone na szczycie girlandy, zieleń wyciętych w lesie brzózek i pruskie flagi (biała z czarnymi na górze i dole pasami).

Dom pod numerem 26 w II połowie XIX w. przeszedł z rąk polskich w ręce niemieckie i na początku XX w. stał się własnością rodziny Lewinów. Jednym z jej przedstawicieli był członek rady miejskiej, kupiec Zadek Lewin. Ale tym, który wystawił tę wielką kamienicę był kupiec Louis (Ludwik) Lewin urodzony w 1856 r. syn Moritza i Lotte z domu Henoch. Louis w 1884 r. poślubił w Strzelnie 25-letnią Johanne Hirschberg córkę Samuela i Friederiki z domu Cohn. Rodzina Lewinów składał się z siedmiu osób. Rodzice mieli trzech synów i dwie córki. Syn Samuel urodzony 2 stycznia 1888 r. w Strzelnie poślubił 10 czerwca 1912 r. w Środzie (Wielkopolskiej) Hanchen Mendel. Z początkiem XX w. Lewin kupił od sąsiada Nowickiego posesję przylegającą do jego domostwa i mógł wówczas wystawić nową okazałą kamienicę. Stało to się około 1910 r. Kamienica wystawiona została w epoce, określanej w sztuce, jako epoka nowożytna, w stylu zawierającym elementy modernistyczne, wymieszane z elementami różnych stylów schyłku historyzmu i secesji [ozdoby roślinne w kształcie girland na szczycie - a przed remontem również na balkonach - w kształcie pseudo tympanonu wieńczącego czwartą kondygnację (poddasze), wokół eliptycznego okienka]. Dwuskrzydłowa bryła kamienicy, frontalnie ustawiona do Rynku i ulicy Świętego Ducha, ma elewację główną skierowaną ku Rynkowi i posiada parter użytkowy, dwa piętra mieszkalne, z których część pierwszego piętra jest również użytkowa.

Nieco skromniejszą jest elewacja od strony ul. Świętego Ducha - zachodnia, która posiada ogromny leciutko wysunięty ryzalit urozmaicający całą elewację. Zwieńczony on jest trójkątnie z czterema większymi na trzeciej kondygnacji i dwoma mniejszymi strychowymi oknami. Cały parter obu elewacji zajmują wielkie okna wystawowe. Do 1939 r. podobne okna były na w części handlowej pierwszego piętra. Część poddasza pełni również funkcje mieszkalne. Natomiast funkcje użytkowe, to w pierwotnym przeznaczeniu, na parterze część gastronomiczna w postaci kawiarni oraz część handlowa. Wielki, jak na owe czasy, market zajmował dwie kondygnacje skomunikowane ze sobą wewnętrznymi schodami. Do 1939 r. był to w mieście jeden z największych sklepów handlu detalicznego.

Elewację główną zdobią dwa balkony betonowo ceglane niegdyś z ornamentem secesyjnym oraz cztery pseudo pilastry z tynkiem gładkim (przed remontem żłobionym w kształcie podłużnych rowków), w części parteru i piętra boniowane. Po stronie zachodniej fasady frontowej znajduje się na wysokości parteru ścięty narożnik z umieszczoną w nim wtórnie w 1963 r. marmurową tablicą pamiątkową poświęconą nobliście ze Strzelna, Albertowi Abrahamowi Michelsonowi urodzonemu 19 grudnia 1852 r. w Strzelnie. Ufundowało ją w 1965 r. Polskie Towarzystwo Fizyczne. Nad ściętym narożnikiem parteru trzy kondygnacje zajmuje pięcioboczna wieżyczka z oknami, po trzy na każdym piętrze, stwarzająca wrażenie jakby była przypiętą do ścian bocznych budowli - wykusz z wieżyczką. Nakryta jest hełmem zakończonym kulą ze szpicą. Niegdyś hełm pokryty był cynkowymi dachówkami w kształcie rybiej łuski, obecnie zdeformowany i zeszpecony poprzez nakrycie go zwykłą ocynkowaną blachą. Dachy na kamienicy są dwuspadowe, nieregularne pokryte ceramiczną dachówką zwaną karpiówką. Do czasu remontu była to oryginalna, z czasów budowy, ceramiczna, ciemnogranatowa dachówka. Od Rynku w połaci dachowej, po stronie wschodniej znajduje się niewielka, nieco przebudowana po remoncie lukarna.

W 2017 r. Miejska Biblioteka Publiczna obchodziła 70-lecie powstania. Z tej to okazji z inicjatywy członków Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna przy wejściu głównym do miejskiej książnicy ufundowana została tablica pamiątkowa. Poświęcona ona została założycielowi tej instytucji kultury Filipowi Klemińskiemu (1903-1969).

Pysznie musiał prezentować się korytarz i klatka schodowa tejże kamienicy. W parterowej części korytarza znajdujemy silnie zabrudzone malowidło przedstawiające sielski obrazek. Z opowiadań najstarszych mieszkańców Strzelna podobne obrazy znajdowały się na ścianach klatki schodowej, jak również duże kryształowe lustra. Autorem zachowanego obrazu jest Henryk Meyer. Był strzeleńskim rzemieślnikiem i poza rzemiosłem malarskim, malował również obrazy i to zarówno akwarele, jak i obrazy olejne. Wykonywał również dekoracje do sztuk teatralnych wystawianych przez liczne miejscowe stowarzyszenia. Zachowany do dziś obraz z kamienicy Lewinów przedstawia park ze stawem i pływającą po nim parę łabędzi. W tle dwie tulące, całujące i tańczące nimfy. Na wskroś sielankowy zawiera w sobie powiew jarmarcznego kiczu, choć wykonany został w miarę poprawnie. Zapewne obraz ten niósł przesłanie, iż w domu tym znajdują się na wydaniu młode dziewczyny. Przypomnę, że Lewin poza dwoma synami miał również trzy córki.

Pozostałościami dawnej symboliki nawiązującej do wyznania pierwszego jej właściciela, Judaizmu, w tejże kamienicy są ornamenty na jednych z drzwi wewnętrznych, upodobnione do kamiennych tablicy Mojżeszowych. Po remoncie zachowano je i dzisiaj stanowią widomy obraz wyznania mojżeszowego dawnych właścicieli tego budynku.

Niestety nie udało mi się ustalić, kiedy Lewinowie sprzedali kamienicę i wyprowadzili się ze Strzelna. W każdym bądź razie stało się to w latach 30. minionego stulecia, gdy kamienicę nabył od Lewinowej stolarz Stanisław Silski. W 1933 r. uruchomił po markecie odzieżowym skład mebli i trumien.

CDN

Strzelno - Uratujmy nasz skwer!

Generalnie, to brakuje mi czasu na przeglądanie kont facebookowych, gdyż w wolnych chwilach od pisania - chichot przed monitorem - piszę artykuły na bloga i wstawiam różne ciekawostki na fejsa, bu nieco go urozmaicić. Dzisiaj stało się inaczej, gdyż na Messengerze odebrałem wiadomość od Martyny Gradowskiej, która przesłała mi link do apelu Uratujmy nasz skwer, który został zamieszczony na facebookowym koncie "Strzelno Online". Z jego treści dowiadujemy się, że właścicielom zielonego skweru przy kamienicy - bloku z Rossmannem i Bankiem PKO zależy na zachowaniu tego pięknego kawałka zieleni miejskiej, izolującego mieszkańców od hałasu i spalin, a także ułatwiającego komunikację wzdłuż kamienicy. Po prostu, chcą by mieszkańcy i korzystający z usług strzelnianie doznawali komfortu z mieszkań i sieci placówek usługowo-handlowych. I brawo dla ich postawy. Ze swej strony dodam, że przodkom Państwa Gradowskich władze komunistyczne zabrały bez odszkodowania całe zachodnie podwórze i w 1950 r. rozebrały budynki oraz urządziły skwer - park nadając mu imię "1 Maja". Widać, że dzisiaj kontynuowana będzie "grabież". W czyim imieniu?    

Jak czytamy dalej w apelu: Gmina z Panem Dariuszem Chudzińskim na czele chce oddać „lepiankę” za darmo, a nie jak chciał Pan Matczak za 3,5 mln, na co GDDKIA nie mogła się zgodzić. Właściciele kamienicy Państwo Piaseccy zapewnili nas że jeśli GDDKIA wykupi za odpowiednią kwotę ich nieruchomość, to nie będą robić problemu, bo i tak tam już nie można spokojnie żyć. Dodatkowo teraz dostali pismo, że GDDKIA zabiera im ogródek przed domem i będą mieli tam chodnik. (…)

URATUJMY SKWER !!!

Czy jesteście za uratowaniem skweru?
Czy podpiszecie ewentualną petycje do wojewody o uratowanie skweru?
Musimy działać szybko. Czy jeśli się nie uda formalnie zablokować zniszczenia skweru przyjdziecie na blokadę sprzętu ciężkiego?

O budowie obwodnicy Strzelna zaczęto mówić już od 1973 r., czyli 46 lata temu. Przecież to jest już prawie pół wieku! Temat ten jest przysłowiowym kotletem schabowym odgrzewanym przed każdymi wyborami - idą kolejne. Jeżeli już ronda mają być, a budowę obwodnicy przesuwa się o następne dziesiątki lat - chichot, chichot, po stokroć chichot!!! - to obowiązkiem władz jest uczynienie wszystkiego, co zadowoli większość - demokracja! - mieszkańców. Pozwólcie, że za Waszym pośrednictwem skieruję pod adresem władz, decydentów i mniemam ludzi myślących swoje przemyślenia:

Człowiek i natura to jedna wielka przestrzeń wypełniona dziełami tego pierwszego i cudami tego drugiego, za którymi kryje się nie kto inny jak Bóg. Pan Bóg tworząc świat ożywiony dał pierwszeństwo roślinom i zwierzętom, dopiero później zauważył, że czegoś w tym wszystkim brakuje. Tym brakiem, tą niedoróbką był i jest człowiek, istota żywa, do tego myśląca, a że myśląca to i psująca.

Często spotykamy się po jakichś nieszczęściach, katastrofach i tragediach ze stwierdzeniem: a ja myślałem, że jak to zrobię tak, to mi się uda i będzie dobrze. A gówno prawda - z góralskiej teorii trzech prawd - właśnie takie myślenie innych zawsze odczuwamy najboleśniej, zaś inni mają podobne odczucia względem naszych pomysłów. Zatem, co z tym myśleniem, wymyślaniem, pomysłami?

Jak już na wstępie zauważyłem, człowiek jest największym bublem, niedoróbką w Boskim dziele stworzenia świata. Mało tego, przez zadaną możliwość myślenia już od Raju zawodzi swego Stwórcę i pomimo wielu nauczek, nadal myśląc, czyni sobie z reszty tego wszystkiego, co Bóg stworzył część podległą swojej woli. Konkludując, czy warto myśleć i przez to psuć wszystko, co nas otacza?

Na przykład, budowa dwóch rond w Strzelnie zamiast obwodnicy?! A jeżeli już ma do tego dojść - ronda - to nie kosztem ludzkiego dorobku oraz komfortu życia mieszkańców.

Kuźwa, warto pomyśleć, bo co będzie gdy...?

Myślę, więc jestem!

Z Walnego Zgromadzenia Członków TMMS

W czwartek 28 marca 2019 r. członkowie Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna obradowali w murach książnicy miejskiej, odbywając coroczne walne zgromadzenie. Swoją obecnością zaszczycił społeczników działających na rzecz małej ojczyzny wicestarosta Marian Mikołajczak. Obecny był również członek honorowy TMMS Przemysław Majcherkiewicz - wiceprezes Mogileńskiego Towarzystwa Kulturalnego i przyjaciel Strzelna. Niestety, zabrakło przedstawiciela władz miejskich, a szkoda, by była niepowtarzalna okazja spotkania się, porozmawiania o naszym mieście i gminie z doświadczonymi chociażby wiekiem mieszkańcami oraz...

Na samym wstępie obrad podziękowaliśmy naszemu członkowi Leonowi Zienowiczowi za wieloletnie wspieranie Towarzystwa i działalność na niwie samorządowo-społecznej z okazji 70. urodzin. Niewielu już pamięta, że Pan Leon przed 30 laty współtworzył miejscowy Komitet Obywatelski, którego był wiceprzewodniczącym. Swymi działaniami przyczynił się do zainicjowania w naszej małej ojczyźnie przemian ustrojowych po 1989 r. Prezes TMMS-u wygłosił pod adresem Jubilata laudację i wręczył mu grawerton z bukietem kwiatów. Dziękujemy Leonie, że jesteś z nami!

Po przeprowadzeniu procedur programowych i zapoznaniu zebranych ze sprawozdaniami zarządu, skarbnika i komisji rewizyjnej, Walne Zgromadzenie jednogłośnie udzieliło Zarządowi TMMS absolutorium. Dla zobrazowania działalności Towarzystwa za 2018 r. warto przywołać fragmenty sprawozdania zarządu z działalności statutowej:

TMMS jest stowarzyszeniem na trwałe wpisanym w krajobraz organicznikowskiego działania miejscowej społeczności. Członkowie TMMS mają ponad 30. letnie doświadczenie w działalności organizacji pozarządowych, wypełniających obszary nieobjęte działalnością organów samorządowych i państwowych. W swych zadaniach szczególnie realizujemy się na polu szeroko pojętej małej ojczyzny, ochronie dziedzictwa kulturowego i narodowego i związanym z tym niesieniem wsparcia edukacyjnego. Propagując idee małej ojczyzny udostępniamy o niej wszelkie informacje, szczególnie w formie informacji internetowych, publikacji prasowych i prelekcji.

TMMS zarejestrowane zostało 19 czerwca 2008 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym i realizowało zadania wytyczone na ubiegłorocznym Walnym Zebraniu Członków. Obecne Towarzystwo jest spadkobiercą chlubnych tradycji i dzieckiem TMMS-u działającego wcześniej jako Oddziału KPTK (Kujawsko Pomorskiego Towarzystwa Kulturalnego). Na koniec minionego 2018 r. TMMS liczyło 31 członków, w tym członków 2 honorowych. W grupie założycielskiej nowego stowarzyszenia pozostało nas z tego starego 19. W czasie ubiegłorocznego okresu sprawozdawczego, tj. od 1 stycznia do 31 grudnia 2018 r. przeprowadziliśmy szereg przedsięwzięć, które wcześniej zaplanowane zostały przez Zarząd. Były to:

W formie partnerskiej z Parafią p.w. św. Trójcy w Strzelnie dokonaliśmy wielkiego dzieła upamiętnienia 100. lecia Odzyskania Niepodległości i 100. lecia Powstania Wielkopolskiego. Parafia otrzymała z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowanie na renowację Pomnika Powstańców Wielkopolskich, co ze środkami własnymi TMMS-u w kwocie 20 600 zł pozwoliło przeprowadzić renowację Pomnika i wydanie publikacji. W tym miejscu, szczególne podziękowania kierujemy pod adresem ks. kam. Ottona Szymków za podjęcie inicjatywy i sprawowanie patronatu nad realizacją tego zadania oraz Danielowi Konowalikowi za sporządzenie projektu, którego efektem było pozyskanie środków zewnętrznych i sfinalizowanie dzieła odnowy i renowacji pomnika. Oddzielne podziękowania składamy na ręce szefostwa Firmy MUR-MAN, Wojciecha i Mikołaja Rutkowskich oraz Pawła Trzeckiego za fachowe przeprowadzenie prac renowacyjnych.

W kwestii wydawniczej i publicystycznej, wspólnie z Parafią p.w. św. Trójcy w Strzelnie wydaliśmy książkę "Strzelnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym" w nakładzie 700 egz. Książka jest do nabycia w Biurze Parafialnym Parafii p.w. św. Trójcy w Strzelbie. Przy wydawaniu książek ściśle współpracowali z autorem i wydawcami: Heliodor Ruciński, Irena Rymaszewska i Jan Szarek.

Nasza działalność na niwie promocyjno-edukacyjnej w 2018 r. związana była z wieloma przedsięwzięciami, ale szczególnie skupiła się na obchodach 100. lecia Odzyskania Niepodległości i 100. lecia Powstania Wielkopolskiego i to zarówno w Strzelnie jak i w Mogilnie. Oto szczegóły:

• 2 stycznia 2018 r. zawarliśmy umowę partnerską z Parafią Rzymsko-Katolicką w Strzelnie celem wspólnego przygotowania obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości, a szczególnie remontu Pomnika Powstańców Wielkopolskich i wydania książki "Strzelnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym".
• 8 lutego 2018 r. po wieloletnich zabiegach udało się utworzyć w Strzelnie Komitet Obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości i 100-lecia Powstania Wielkopolskiego. W jego składzie znaleźli się m.in.: Zarząd TMMS oraz nasz członek i prezes PTTK Zbigniew Domański. Prezesem KO został nasz członek, wiceprezes TMMS Jan Szarek.
• 15 lutego 2018 r. w Muzeum Ziemi Mogileńskiej w Chabsku miało miejsce ważne wydarzenie z bogatego kalendarza obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości i 100-lecia Powstania Wielkopolskiego na Ziemi Mogileńskiej. W ramach programu prezes TMMS wygłosił wykład zatytułowany "Mogilnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym", będący niejako streszczeniem książki jego autorstwa o tym samym tytule.
• 8 marca 2018 r. we Wronowach gmina Strzelno miała miejsce uroczystość inaugurująca gminne obchody 100. lecia Odzyskania Niepodległości Polski i 100 lecia Powstania Wielkopolskiego, z poświeceniem okolicznościowej tablicy pamiątkowej.
• 28 marca 2018 r. odbyliśmy w Bibliotece Miejskiej w Strzelnie coroczne Walne Zgromadzenie Członków TMMS.
• 31 marca 2018 r., w Wielką Sobotę przypadło 170 lat od dnia, w którym śmierć poniósł z rąk barbarzyńskich Prusaków uczestnik tamtego zrywu, dzierżawca probostwa w Stodołach Piotr Bracki. Z tej to okazji członkowie TMMS Krzysztof Rymaszewski i Heliodor Ruciński - jeszcze przed święconką - udali się pod kościół św. Wojciecha w Stodołach i tam u grobu bohatera z 1848 r. złożyli wieniec i zapalili znicze o kolorach narodowych.
• 12 kwietnia 2018 r. dla uczczenia i na pamiątkę obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości przez Polskę w Nadleśnictwie Miradz odbyła się uroczystość posadzenia dębów, cisów i jarzębów brekini zwanych brzękami. Inauguracją uroczystości był odczyt z pokazem multimedialnym o wyzwoleniu Strzelna i okolic przygotowane przez M. Przybylskiego i H. Rucińskiego. Licznie uczestniczyli oficjele z obszaru terytorialnego Nadleśnictwa Miradz i regionu, m.in.: dyrekcji RDLP w Toruniu, przedstawicieli władz lokalnych, oświaty, straży i służb, organizacji pozarządowych oraz mediów.
• 27 kwietnia 2018 r. członkowie Zarządu TMMS M. Przybylski, J. Szarek, H. Ruciński oraz Józef Drzazgowski prezes Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Przyjezierze uczestniczyliśmy w konferencji Grobowce w Górach na Europejskim Szlaku Megalitów. Co dalej z zabytkowym cmentarzyskiem.
• 11 maja 2018 r. nastąpiło otwarcie wystawy "Strzelnian droga do wolności. W 100-lecie odzyskania niepodległości i 100-lecie Powstania Wielkopolskiego". Patronat nad nią sprawował Społeczny Komitet Obchodów 100-Lecia Odzyskania Niepodległości i 100-Lecia Powstania Wielkopolskiego. Została ona przygotowana w całości przez Towarzystwo Miłośników Miasta Strzelna w pomieszczeniach Muzeum Ottona i Bolesława w Strzelnie.
• 25 lipca 2018 r. M. Przybylski i H. Ruciński przeprowadzili wizytację wykopalisk na grodzisku w Kołudzie Wielkiej podczas obozu naukowego pracowników, doktorantów i studentów UMK w Toruniu z Wydziału Nauk Historycznych.
• 1 września 2018 r. członkowie Zarządu TMMS brali udział w uroczystości z okazji 79. rocznicy wybuchu II wojny światowej, pod pomnikiem ofiar II wojny światowej w Strzelnie.
• 7 września 2018 r. w sali widowiskowej Domu Kultury w Strzelnie odbyła się uroczysta nadzwyczajna sesja Rady Miejskiej w Strzelnie. Uczestniczyli w niej potomkowie powstańców wielkopolskich z 1918-1919 r., młodzież szkolna, mieszkańcy miasta i gminy, zaproszeni goście oraz delegacja TMMS.
• 28 września 2018 r. delegacja TMMS uczestniczyła w uroczystej Sesji Rady Miejskiej, podczas której nadano proboszczowi strzeleńskiemu ks. kan. Ottonowi Szymków tytuł Honorowego Obywatela Miasta Strzelna.
• 5 października 2018 r. miejscowość Wronowy z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości delegacja TMMS uczestniczyła w odsłonięciu obelisku przed Szkołą Podstawową im. Marii Konopnickiej i uroczystościach okolicznościowych.
• W dniach od 30 października do 1 listopada 2018 r. przeprowadzono XIX Kwestę cmentarną. Zebrano rekordową kwotę 5 052,06 zł, na renowację Pomnika Powstańców Wielkopolskich.
• 9 listopada 2018 r. odbyły się gminne uroczystości 100. lecia Odzyskania Niepodległości przez Polskę, z żywą lekcją historii i akademią okolicznościową. Udział w uroczystościach wzięło kilkuset mieszkańców miasta i gminy.
• 11 listopada 2018 r. dokonano poświęcenia po renowacji Pomnika Powstańców Wielkopolskich na starym cmentarzu w Strzelnie. Była to wielka i patriotyczna uroczystość z udziałem kilkuset mieszkańców i gości.
• 2 grudnia 2018 r. trzyosobowa grupa strzelnian (M. Przybylski, H. Ruciński i wicestarosta M. Mikołajczak) uczestniczyła w wielkim wydarzeniu, wielkim święcie miasta Poznania, jakim był Pochód Polski. Sto lat temu w stolicy Wielkopolski obradował Sejm Dzielnicowy, na który zjechali przedstawiciele Polaków mieszkających na ziemiach pozostających w granicach Niemiec. To na pamiątkę tego wydarzenia w grudniową niedzielę przez Poznań przeszedł Pochód Polski, nad którym patronat objął Marszałek Sejmu RP.
• 6 grudnia 2018 r. delegacja TMMS wzięła udział w uroczystości wmurowania aktu erekcyjnego pod budowę pomnika Powstańca Wielkopolskiego w Mogilnie. Powstał on dla uczczenia pamięci wszystkich mieszkańców ziemi mogileńskiej, którzy wzięli udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919.

Rozpoczęta pod koniec 2016 r. akcja ratowania megalitów, grobowców sprzed 5 tys. lat, w związku z planami rozbudowy kopalni węgla brunatnego o element Ościsłowo nabrała tępa. Megality te znajdują się w miejscowości Marianowo k. m. Góry w gminie Wilczyn i TMMS wystąpił do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu w celu wpisania obiektów do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego. 9 lutego 2018 r. WUOZ wydał pozytywną decyzją administracyjną o wpisaniu obiektów do rejestru, lecz Towarzystwo Samorządowe z Konina odwołało się od niej i sprawa została skierowana do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomimo kolejnej pozytywnej decyzji Ministerstwa i odwołaniu się TS do NSA sprawa nadal się toczy.

           

Współpracowaliśmy z instytucjami kultury Strzelna, stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi, a szczególnie z WTG „Gniazdo” z Gniezna, Stowarzyszeniem Przyjaciół Muzeum Ziemi Mogileńskiej z siedzibą w Chabsku, Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym w Strzelnie, Mogileńskim Domem Kultury, Romańskim Ośrodkiem Kultury im. Ottona i Bolesława, Związkiem Kombatantów RP i BWP oraz portalami internetowymi. Trwa permanentna współpraca z nadleśnictwami w Miradzu i Gołąbkach oraz Stowarzyszeniem Ekologicznym „EKO Przyjezierze”. Współpracujemy z miesięcznikiem „Rozmaitości Mogileńskie” zamieszczając w nim artykuły historyczne.

Współpracowaliśmy z osobami prywatnymi, naukowcami i pisarzami w kraju i poza granicami, dziennikarzami oraz wydawnictwami we wspólnym promowaniu Strzelna i pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Współpracowaliśmy z urzędami miejskimi w Strzelnie i Mogilnie oraz z organami przedstawicielskimi obu Gmin; Domem Kultury i Biblioteką Publiczną - instytucjami wiodącymi w zakresie kultury w Strzelnie.

Dodam, że członkowie nasi poza pracą statutową również dokumentują wszystkie ważniejsze wydarzenia w Strzelnie i okolicy, uczestniczą w różnych programach i audycjach, spotkaniach, komitetach, grupach eksperckich. Członkowie zarządu są konsultantami wielu przedsięwzięć, a ich opinie są znaczącymi w podejmowaniu różnych decyzji.

Szereg zadań, które zostały zrealizowane w okresie sprawozdawczym zostały wykonane przy pełnej współpracy i pomocy z ks. kan. Ottonem Szymków, organów samorządowych, szczególnie Burmistrza Strzelna i Starosty Mogileńskiego, przy ogromnym wsparciu strzeleńskiego biznesu: Wojciecha Rutkowskiego, Ryszarda Jaroszewskiego, Leona Zienowicza, Tomasza Gajewskiego i wielu innych, którym tą drogą serdecznie dziękujemy. Oddzielne podziękowanie kieruję pod adresem wszystkich wolontariuszy, którzy wspierają naszą akcję ratowania dziedzictwa kulturowego i uczestniczą w kwestach cmentarnych.

Ale nie byłoby tych wszystkich działań, gdyby nie członkowie. Pozwólcie, że podziękuję: Gwidonowi Trzeckiemu, Małgorzacie Ciabach, Janowi Szarkowi, Heliodorowi Rucińskiemu, Krzysztofowi i Irenie Rymaszewskim, Janowi Harasimowiczowi, Piotrowi Płócienniczakowi, Mirosławowi Trzeckiemu i jeszcze raz Ryszardowi Jaroszewskiemu, Leonowi Zienowiczowi oraz Wam drodzy członkowie, którzy wspieracie nas duchem i finansami w naszych przedsięwzięciach. Oddzielne podziękowania kieruję pod adresem tych, którzy wpłacili na subkonto ratowania pomnika nagrobnego powstańców wielkopolskich.

Zdjęcia wykonał Heliodor Ruciński

Może nieco skromniej, ale równie ambitnie zaplanowane zostały działania w roku bieżącym, które w głównych punktach obejmą m.in.:

1. Uruchomienie i zrealizowanie we współpracy ze środowiskiem parafii Książ projektu upamiętnienia bł. ks. Stanisława Kubskiego we wsi Książ.
2. Kontynuację prac związanych z obchodami 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę.
3. Uczczenie 4 czerwca 1989 r. w 30. rocznicę I tury wyborów czerwcowych - uroczysta sesja RP z udziałem uczestników tamtych wydarzeń.
4. Uczczenie 16 sierpnia 1919 r. w 100. rocznica wybuchu I powstania śląskiego - Rok 2019 Rokiem Powstań Śląskich - strzelnian, powstańców walczących o Śląsk.
5. Uczczenie 1 września 1939 r. w 80. rocznica napaści Niemiec na Polskę (pierwsze wielkie rozstrzelania strzelnian: Kopce, Ciencisko, Jeziorki, Kurzebiela) - uroczysta sesja RM.
6. Zorganizowanie kolejnej XV Kwesty Cmentarnej.

Niekończące się bajanie o Strzelnie

Powyższy widok jest czwartym z kolei znanym obrazem przedstawiającym świątynie strzeleńskie ze wzgórza św. Wojciecha. Prawdopodobnie narysowany przez samego Józefa Łukaszewicza. Przypomnę, że pierwsze dwa wykute w kamieniu to tympanony fundacyjne z kościołami św. Krzyża (św. Prokopa) i św. Trójcy. Trzeci obraz to gwasz Karola Albertiego z ok. lat 1791-1792.     

Na dwa lata przed sekularyzacją strzeleńskiego klasztory sióstr norbertanek w 1835 r. miasto Strzelno odwiedził Józef Łukaszewicz (1799-1873), polski historyk, publicysta, bibliotekarz i wydawca. Celem jego wizyty było opisanie dziejów tutejszego klasztoru oraz przekazanie współczesnym wiedzy o tym starożytnym zabytku. Z tej wyprawy napisał artykuł, który następnie opublikował 9 stycznia 1836 r. w "Przyjacielu Ludu" (1836/28). Łukaszewicz był autorem m.in. pierwszej historii Poznania, która nosi tytuł Obraz historyczny i statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach. W latach 1832–1843 zajmował stanowisko archiwisty miejskiego w Poznaniu i równocześnie w latach 1838–1842 był nauczycielem w tamtejszym gimnazjum Fryderyka Wilhelma. Należał do założycieli i stałych współpracowników „Przyjaciela Ludu”, w którym zamieszczał liczne artykuły o treści historycznej i archeologicznej, a w latach 1839–1845 pełnił ponadto funkcję głównego redaktora.

Po przybyciu w 1835 r. do Strzelna Łukaszewicz spotkał się z miejscowym proboszczem ks. infułatem Franciszkiem Ksawery Salmońskim (1787-1848), ostatnim prepozytem strzeleńskiego klasztoru sióstr norbertanek. Jak wiadomo, najwyższym reskryptem gabinetowym króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w 1837 r., czyli w czasie tej wizyty ks. Salmoński był jeszcze pełnoprawnym prepozytem ograbionego przez rząd pruski klasztoru sióstr norbertanek w Strzelnie. Z przeprowadzonej rozmowy oraz na podstawie udostępnionych źródeł Łukaszewicz napisał obszerny artykuł, w którym poza dziejami klasztoru zawarł dwie stare opowieści - legendy: O św. Wojciechu i O dziewczynie zaklętej w kamień. Są to najstarsze najwcześniej spisane wersje strzeleńskich legend.

Na dziedzińcu klasztornym stoi piękna figura Matki Boskiej, w roku 1635 przez Szymona Kołudzkiego, kanonika gnieźnieńskiego z białego marmuru wystawiona, kilkanaście łokci wysoka. Obok tej figury leżą trzy ogromne kamienie polne. Na jednym z nich widać wklęsłość podobną do śladu, kołem wozowym wytłoczonego. Według powieści miejscowej ślad ten na kamieniu sięga odległych bardzo wieków i pochodzi z następującej przyczyny. Święty Wojciech jechał z Gniezna na Strzelno do Prus w zamiarze nawrócenia mieszkańców pogańskich tego kraju do wiary świętej. Na polach strzelińskich nieostrożny woźnica wjechał kołem jednym na ogromny kamień i wywrócił pojazd. Na pamiątkę tego zdarzenia, wyciśnięty został na kamieniu na zawsze ślad koła. Kamień ten sprowadzono później na miejsce, w którym się dziś znajduje. Dotychczas okoliczny lud wiejski ma kamień ten w największym poszanowaniu i przyznaje mu właściwość lekarską. Pociera go nożami, lub innymi narzędziami żelaznymi, zbiera starannie utarty proch, pije go w wodzie jako lekarstwo na febry, i bywa częstokroć uzdrawianym; albowiem wiara jego uzdrowiła go.

W latach późniejszych legenda została rozbudowana o kolejne wersje, szczegółowo opisane przez ks. prałata Ignacego Czechowskiego w książeczce Historia kościołów strzelińskich. Nie przybliżam ich dla zachowania pierwowzoru ustnie przekazywanego od niepamiętnych czasów. Drugą legendą jest cytowana poniżej opowieść O dziewczynie zaklętej w kamień.

Niedaleko klasztoru strzelińskiego, we wsi zwanej Młyny znajduje się głaz ogromny, wyobrażający w oddaleniu dość dobrze postać człowieka, niosącego wodę w wiadrach. Pospólstwo powiada, że w głaz ten przemieniła się przed laty pewna służebna dziewczyna. Dziewczyna ta miała być bardzo leniwa i gdziekolwiek ją gospodyni wysłała, lubiła się długom dobę zabawić. Jednego razu poszła z wiadrami do pobliskiego źródła czerpać wodę i zwyczajem swoim nie wracała długo do domu. Gospodyni zniecierpliwiona rzekła w uniesieniu:

- Bodaj taka dziewczyna skamieniała.

Po czym upływa jedna i druga godzina, a dziewczyna nie wraca. Nareszcie gospodyni wychodzi z domu szukać jej z obawy, czy w wodę nie wpadła. Lecz jakież było zdziwienie i przestrach gospodyni, gdy nad źródłem zastaje dziewczynę wskutek jej przekleństwa wraz z wiadrami w kamień przemienioną! Czy gospodyni czyniła jakie kroki, aby głazowi przywrócić znowu życie, a z nim postać ludzką, albo czy grzech ten przekleństwa ciężkimi pokutami zmazała, o tym podanie milczy zupełnie. Baśń przecież ta, o której rzeczywistości pospólstwo okoliczne bynajmniej nie wątpi, nie była bez celu rozsiana. Wymyślono ją zapewne na przestrogę leniwej czeladzi, a kształt kamienia naśladujący postać człowieka z wiadrami, posłużył do nadania jej pozoru prawdy w oczach ciemnego gminu.

Późniejsza wersja przedstawiona przez Antoniego Lubika w Geografii powiatu strzelińskiego uszczegółowia miejsce zdarzenia i położenia tego nieistniejącego już dzisiaj głazu. Otóż był to obszar folwarku Młyny, czyli współczesnych Młynic, a miejsce zdarzenia nazywano "Chłopoty".

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 35 Rynek - cz. 32; Rzecz o rozbójniku Dąbku

Rzecz o rozbójniku Dąbku

Z każdą z kamienic przy Rynku w Strzelnie, podobnie jak i w całym mieście, związane są niezwykle ciekawe przekazy i opowieści, których treść mogłaby posłużyć za odrębny materiał do opisania dziejów naszego miasta. Liczne miejsca to wręcz sagi rodowe na wzór chociażby tych opisanych przez XIX-wiecznego pisarza angielskiego Anthony'ego Trollopa. Uwagę przybywających do Strzelna turystów przykuwa ta jedna, wyjątkowa kamienica z naturalnej wielkości metalowym posągiem Herkulesa. Umieszczony on jest na wysokości drugiego piętra, między dwoma oknami wschodniego ryzalitu, na imitującym balkon wysunięciu wymurowanym podobnie jak całość z czerwonej cegły. Postać ta nawiązuje do starej legendy o rozbójniku Dąbku, która ożyła w dobie romantyzmu, a do której odkurzenia przyczynił się miejscowy Żyd Abraham Małachowski. Później jego następca na nieruchomości Niemiec Karol (Carl) Ritter przeniósł legendarny wizerunek, ale już w postaci Herkulesa na swoje wyroby alkoholowe, sygnując nim butelki i zdobne ołowiane nakładki na szyjki tychże butelek. A kiedy wystawił nową kamienicę umieścił na jej frontonie metalową postać Herkulesa, mającą nawiązywać do tej z legendy.  

Karol Ritter przywracając legendarną postać Dąbka uczynił ją znakiem markowym dla swoich wyrobów alkoholowych, które ponoć miały moc zbója. Najsłynniejszymi alkoholami produkowanymi w jego fabryce były, Cognac-Brennerei oraz Dessert-Liköre, czyli likiery deserowe. Wizerunki Dąbka z logo i figury różnią się między sobą. Na logo Dąbek, czy jak kto woli Herkules maczugę ma zawadiacko przerzuconą przez lewe ramię, natomiast na figurze widzimy go podpierającego się lewą ręką na maczudze. W otoku postaci na butelce widnieje napis "Fabrik Marke", a w otoku ołowianej nakładki "Karol Ritter Strzelno". A jakie tej marki były początki? Oto, co udało mi się zebrać o legendarnym rozbójniku Dąbku.

Strzelno, połowa XIX w. W mieście mieszkał Żyd Abraham Małachowski, który parał się kupiectwem i wyszynkiem. Prowadził karczmę, w miejscu, w którym obecnie znajduje się nasza przepiękna eklektyczna kamienica z widniejącą na niej metalową podobizną Herkulesa, podpierającego się maczugą. Postać ta nawiązuje do legendy, o głośnym herszcie zwanym Dąbkiem i jego 12. rozbójnikach, którą co wieczór wysłuchiwali, karczmarz i podochoceni trunkami goście. A płynęła ona z ust starego bajarza, który przesiadywał w Abrahamowym lokalu i zabawiał swymi opowieściami klientelę licznie odwiedzającą ten przybytek Bachusa. Zapłatą za bajanie było, co nieco z pękatej żydowskiej flachy.

Zrazu Bajarzowi zmarło się. Nie miał już, kto opowiadać gościom legend i przypowieści, dlatego też stała klientela rozmyła się gdzieś po sąsiednich lokalach, których w tym czasie w Strzelnie było bez liku. Przebiegły Żyd strasznie się srożył na spadek obrotów i popadł w mizerię. Szukając rady na wyjście z kryzysu posłuchał miejscowego rebe, Sandberga. Mędrzec ów doradził kupcowi by ten zamówił u miejscowego snycerza podobiznę zbója Dąbka i umieścił ją nad wejściem do karczmy. Wnet rozniosło się po mieście, że do karczmy Abrahamowej powrócił, niczym żywy z opowieści bajarza, Dąbek. Gruchnęli wówczas miłośnicy Bachusa i bajań, by podziwiać wyrzeźbioną, wprawną ręką snycerza, sylwetkę zbója, przy okazji wstępując na głębszego. Tak oto Abraham wykpił się kryzysowi, a kiedy i on zmarł do rzeźby tej, bywalcy karczmy, dopisali nowy przydomek, zwąc ją podobizną Dąbka Małachowskiego. Ustami strych mieszkańców Strzelna wypowiadany on był w brzmieniu „Dombek Machałoski". Zapewne legenda ta, jak i utrwalenie jej bohatera w rzeźbie stały się pierwszym znanym strzeleńskim chwytem marketingowym.

Kiedy Karl Ritter senior wystawił w miejscu byłej karczmy okazałą kamienicę, nie zapomniał, by i dla swej pomyślności w prowadzeniu rozległych interesów, na fasadzie domu umieścić, podobnie, jak jego poprzednik, sylwetkę zbója. Zamówił w tym celu u artystów poznańskich, zgodnie z panującą modą podobiznę Herkulesa, która swą atletyczną budową przypominała Dąbka z legendy strzeleńskiego bajarza oraz tej wydłubanej ręką snycerza. Po dziś dzień możemy podziwiać Dąbka na frontonie tegoż domu. Tak, więc przetrwanie starej legendy o Dąbku możemy zawdzięczać pośrednikom: Żydowi, Niemcowi i na końcu Polakowi, kierownikowi Szkoły Katolickiej ze Sławska Dolnego, ale o tym nieco niżej.

I do tej postaci, podobnie jak do Zygmuntowskiej, tej z kolumny warszawskiej, miejscowi dopisali wątki humorystyczne. A mianowicie: Stwarzając wrażenie zatroskanych, opowiadają, iż „Machałoskiego" mają ściągnąć z piedestału. A kiedy zdumiony słuchacz pyta się - dlaczego? Wówczas pada odpowiedź - ponieważ, jak każdy, strzelnianin, tak i on musi załatwić swoją potrzebę fizjologiczną, a że swym wizerunkiem prezentuje kulturę antyczną, dlatego nie „leje" w miejscu publicznym tylko w szalecie, który tuż przed nosem władze miejskie jemu wystawiły (szalet został rozebrany w 2013 r.).

Inna przypowieść od lat służy za straszak przeciwko czyniącym zło miastu i skierowana jest szczególnie ku przestrodze władz miejskich. A kiedy oni takowe zło czynią, wówczas miejscowi mają prawo wysłać w ich kierunku ostrzeżenie następującej treści: - Powstrzymajcie się niecnoty i nie doprowadzajcie „Dąbka" do pasji, gdyż jak on się wkurzy i zejdzie ze swego piedestału, oczywiście w celach porządkowych, to klękajcie narody, przed tym, którego pała zbójecka dosięgnie. Oczywiście, klękamy przed „denatem", wcześniej potraktowanym Dąbkowym narzędziem pracy. Humoreski te, po raz pierwszy, usłyszałem z ust niezwykle pozytywnie nastawionego do życia, zegarmistrza miejscowego, śp. Mariana Wojciechowskiego, rocznik 1907.

Pierwszą wersję legendy o Dąbku poznajemy w połowie XIX w. Kolejną, pełną wersję spisał Antoni Lubik w Geografii powiatu strzelińskiego. Przez wiele lat opowiadał ją turystom i miejscowym ostatni bajarz strzeleński, miejscowy kościelny a zarazem przewodnik po zabytkowych świątyniach, Szczepan Kowalski, który rozbudował ją o wątki biblijne z życia Samsona. Treść samej legendy została opublikowana kilkakrotnie w prasie lokalnej oraz w specjalnym wydawnictwie TMMS-u w 2007 r. O Dąbku rozbójniku, której autorem jest Jacek Sech.

Słynny herszt rozbójników Dąbek znany był niegdyś na Kujawach - pisał Antoni Lubik w Geografii powiatu strzelińskiego. Ta kilkudziesięciostronicowa broszurka została wydana nakładem księgarni Józefa Musiałkiewicza i czcionkami jego Drukarni Strzelińskiej w 1927 r. Z jej kart poznajemy legendarny żywot zbója nad zbójami. A oto i ta opowieść:

Lud nazywał go Małachowski. Na miejscu domu p. Rittera stała dawniej karczma, której to właścicielem był kupiec Abraham Małachowski. ów Małachowski umieścił nad wejściem do swojej karczmy podobiznę głośnego herszta Dąbka. Odtąd więc nazywa się Dąbek Małachowski.

Dąbek był postrachem całej bliższej i dalszej okolicy. Z bandą swoja, a było tych zbójów dwunastu, ukrywał się w gęstych lasach miradzkich. Tuż przy trakcie ze Strzelna do Wilczyna rósł ogromny Dąb, który był wewnątrz wydrążony. Z tego wydrążenia prowadziła drabina z powrozów aż do samej korony. Z tej niejako wieży mieli zbóje baczne oko na całą okolicę. Pod dębem mieściła się dość obszerna kryjówka; wejście do niej zakryte było potężnym kamieniem, którego jednak z jednej strony można było odsuwać. Obok dębu było rumowisko kamieni, resztki po starej zapadłej karczmie. Pod tym rumowiskiem znajdowała się jaskinia, obszerne mieszkanie opryszków. Dąbek na ruinach umieścił krzyż; przechodzień oddając cześć Panu Bogu nie przypuszczał, że za chwilę będzie zamordowany. Sprytnie się urządzili zbóje. Przez drogę przeciągnęli powróz i przysypali go piaskiem. Powróz prowadził do jaskini, gdzie jego końcówka przymocowana była do dzwonka. Na znak dzwonka wybiegali czym prędzej z jaskini i rozdzielali się na dwie grupki. Jedni biegli ku Strzelnu, drudzy w stronę przeciwną ku Wójcinowi. Nikt prawie opryszkom nie uszedł. Zginęło z ich rąk bardzo dużo ludzi. Z początku przypuszczano, że to Żydzi mordują chrześcijan, gdyż potrzebna im jest krew chrześcijańska. Gdy jednak i Żydzi w tajemniczy sposób ginęli, omijano drogę leśną i nawet las miradzki, wybierając drogę okrężną przez Młyny, Wronowy, Nożyczyn, Siedlimowo.

Jednakże bandyci nadal szerzyli postrach, wszystkie starania władzy aby ich dostać, były daremne; nikt bowiem nie wiedział, gdzie się ukrywają. Wieczorem tylko udawali się do pobliskiego jeziora ostrowskiego aby zmyć i wyprać odzież swoją zbroczoną krwią ludzką. Okrucieństwo ich było bez granic. Razu pewnego pochwycili biednego owczarka, który pędził gromadę owiec do Strzelna na targ. Bronił się biedak jak mógł, w końcu uległ przemocy opryszków. Aby się za opór zemścić, skazali go na straszną śmierć. Otóż rozebrali go do naga i wdusili w kopiec mrówczy. Ręce i nogi związali łańcuchami, łańcuchy zaś przytwierdzili do sosny. Wśród okropnych męczarni biedak zmarł, a ciało nieboraka posłużyło mrówkom za żer. Dopiero po kilku latach znaleziono zbielałe kości, splecione łańcuchami przymocowanymi do drzewa.

Innym razem udało im się pochwycić córkę bogatego obywatela strzelińskiego. Dąbek spodziewał się wielkiego okupu. Gdy się w swoich nadziejach zawiódł, rozpoczął się nad biedną dziewczyną mścić. Miała zostać jego kochanką, ale oparła się zakusom. Wściekłość Dąbka nie znała granic. Rozebrano dziewczynę do naga, przywiązano do drzewa, a hołota strzelała do niej ostrymi drzazgami i raniła jej ciało. Następnie sam Dąbek wbijał jej ostre drewniane kliny i kolce w stopy, tak jak kowal podkuwa konie. Na koniec zamordowano ją w ten sposób, że na rozkaz Dąbka kilku opryszków przewierciło jej żywot żerdzią tak, że wnętrzności wyszły na wierzch.

Nie ma jednak zbrodni bez kary. Dąbek tej prawdy doświadczył. Schwycili bowiem bandyci pewną wieśniaczkę z Młynów, która dążyła na jarmark do Wilczyna. Była młoda i ładna, więc darowano jej życie. Musiała jednak złożyć uroczystą przysięgę, że zbójów i ich mieszkanie nie zdradzi. Żyła więc u zbójów, prowadziła im gospodarstwo, prała im krwią przesiąknięte spodnie, chodziła na jarmark do Wilczyna z kiełbasami z ludzkiego mięsa, a do Inowrocławia i Radziejowa ze skórami. Razu pewnego spotkała w Wilczynie swego narzeczonego. Bała się jednak wtajemniczyć go we wszystko, bała się złamania przysięgi. Chłopak spostrzegł od razu jej smutek i nalegał aby mu się zwierzyła. Wtedy poprowadziła go do bożej męki tuż pod Wójcinem. Obok krzyża prowadził mostek przez mały strumyk. Dziewczyna poprosiła swego narzeczonego, aby się pod tym mostkiem ukrył. Gdy uczynił to; rzuciła się na kolana i Ukrzyżowanemu wyznała głośno wszystkie swoje cierpienia i w gorącej modlitwie prosiła Boga o pomoc. Chłopak usłyszał wszystko i każde słowo mocno sobie zapamiętał. Udał się natychmiast do Strzelna i powiadomił o wszystkim władze. Długo nie trwało a Dąbek z bandą swoją, okuty w kajdany zawitał w więzieniu. Krótka była rozprawa sądowa. Dąbek i towarzysze jego zbrodniczych występków zakończyli swe niecne życie na szubienicy.

W wersji przekazywanej przez starego kościelnego Szczepana Kowalskiego, przejęte od zbójów skarby przysłużyć się miały rozwojowi miasta, które grabione przez zbója Dąbka chyliło się ku upadkowi…   

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 34 Rynek - cz. 31

Kolejny dom w Rynku to Nr 18 - strzeleńska perełka architektury eklektycznej z elementami gotyku. Eklektyzm jest stylem, który łączy w sobie w sposób swobodny różne cechy innych historycznych stylów architektonicznych. Często jest tak, że połączone ze sobą różne style historyczne w budowli eklektycznej w ogóle do siebie nie pasują, wręcz nie współgrają. Głównie rozwinął się ten styl w XIX i na początku XX stulecia, zbiegł się w czasie z nurtem secesyjnym, jakże uroczym i niestety w naszym mieście - poza elementami dekoracyjnymi kamienicy przy ul. Kościelnej 10 -  nie występuje.

Solidna kamienica o fasadzie z czerwonej cegły, piętrowa z wysokim częściowo mieszkalnym poddaszem wystawiona została na początku XX w. - około 1900 r. Posiada nieregularną bryłę o zróżnicowanych elewacjach zwieńczoną od frontu wysokim ceramicznym dachem, zaś od podwórza dachem papowym. W 2008 r. dach kamienicy został poddany kompleksowemu remontowi. Prace polegały na przywróceniu dawnej świetności połaci dachowej. Na nowo zaczęła lśnić dachówka okrywająca baśniowe kształty przed opadami atmosferycznymi.

Wschodnia część elewacji frontowej posiada wysunięty, szpiczasto zwieńczony, trójkondygnacyjny ryzalit, na piętrze z dużym zdobnie wymurowanym z czerwonej cegły balkonem, spoczywającym na czterech granitowych wspornikach. Na zachodnim brzegu kamienicy znajduje się przypięty od pierwszego piętra, dwukondygnacyjny, trójkątny wykusz w kształcie wieżyczki, podtrzymywany przez solidny granitowy wspornik i zwieńczony szpiczastym nakryciem, pokrytym blachodachówką o kształcie rybiej łuski. Na wysokości drugiego piętra, w ceramicznym dachu znajduje się siedem lukarn: jedna murowana zwieńczona trójkątnie; dwie drewniane, obite blachą i nakryte trójkątnymi daszkami, pokrytymi blachodachówką w kształcie rybiej łuski oraz wyżej umieszczone Cztery małe w kształcie trójkąta. W bramie wjazdowej, w przyziemiu odbojnice w kształcie starych luf armatnich.

Cechą charakterystyczną tej pięknej budowli jest naturalnej wielkości metalowy posąg Herkulesa, umieszczony na wysokości drugiego piętra, między dwoma oknami wschodniego ryzalitu, na imitującym balkon wysunięciu (pseudobalkonie) wymurowanym również z czerwonej cegły. Na tę figurę została "przeniesiona" - przypomniana w epoce romantyzmu - stara strzeleńska legenda O rozbójniku Dąbku. Co więcej, miejsce to nasycone jest magią tkwiącą w trwającej po dziś mocy trzech kultur: polskiej, żydowskiej i niemieckiej. To one w tym miejscu nawzajem się przenikały, uzupełniały, współżyły, by ponownie eksplodować tą naszą, kulturą polską.

W dawnych wiekach w miejscu kamienicy pod rozbójnikiem Dąbkiem, lub jak kto woli pod Herkulesem znajdowały się dwie, w części zabudowane, parcele i należały do Polaków. W XIX wieku jedną z nich nabył Niemiec Ritter, zaś drugą Żyd Małachowski (piszący się również Malachowski). Później Żyda wykupił Ritter i stał się właścicielem obu zabudowanych parceli. Ritterowie mieli jeszcze (o czym pisałem wcześniej) dużą, nieruchomość po przeciwległej stronie Rynku pod dawnym numerem policyjnym 94, a obecnie oznaczoną numerem 1 (własność Rucińskich). Zachowało się zdjęcie z 1898 r., oraz pocztówka, które pokazują nam stan zabudowy działek Rittera, które wówczas oznaczone były numerami policyjnymi 23/24. Na pierwszej z działek stał piętrowy dom, niemal scalony z kamienicą Baumgardta, jednakże różniący się rozstawem okien i o połowę krótszy. Między parterem a piętrem znajdował się szyld z nazwiskiem "Karl Ritter". Z kolei na działce nr 24 stał dom szczytem zwrócony do Rynku, z trzyokiennym lokalem na parterze i mocno przeszklonym czterema dużymi oknami na I piętrze i dużym oknem na szczycie poddasza (na wysokości II piętra.  

           

Karl (Carl) Ritter senior nosił jeszcze dwa imiona Friedrich Wilhelm i urodził się w 1850 r. Był synem Johana Friedricha i Sophii Marii Henrietty Ulrich. Niestety, nieudało mi się ustalić kiedy i z kim zawarł pierwszy związek małżeński, z którego miał urodzonego w 1877 r. syna Karla juniora (Carla) i syna Fritza. Senior Karl w wieku 48 lat ożenił się po raz drugi. W 1898 r. poślubił stateczną 47-letnią Martę Olgę Emmę Gottschling, córkę Richarda i Anny Karass. Syn Karl junior po zawarciu związku małżeńskiego miał córkę Charlottę (ur. 20 kwietnia 1902 r.) oraz syna Herberta (ur. 14 listopada 1905 r.).   

Kupiec i przemysłowiec Karl Ritter senior był jeden z najbogatszych Niemców w Strzelnie. Od 1886 r., tj. od początku powstania powiatu był radnym Sejmiku Powiatowego w Strzelnie. Pracował w komisji wyboru ławników i sędziów przysięgłych. W 1900 r. był współzałożycielem Ochotniczej Straży Ogniowej w Strzelnie, którą przy zakładaniu wspomógł kwotą 500 marek z przeznaczeniem na zakup pierwszego wyposażenia. Był on również pierwszym mistrzem pożarnictwa, czyli naczelnikiem straży. W 1901 r. został mianowany radcą komisyjnym (Kommissionsrat). W 1928 r. bezowocnie startował z lista Nr 18, z ramienia Bloku Mniejszości Narodowych w Polsce do Senatu. 

W Księdze adresowej z 1895 r. odnotowany został trzykrotnie, a mianowicie jako właściciel: destylarni, sklepu z towarami kolonialnymi i specjalistycznymi oraz fabryki likierów (Destillationen, Kolonial und Spezereiwaren, Liqueurfabrik). Ritterowie byli jedną z najstarszych rodzin niemieckich, które osiedliły się w Strzelnie już przed 1827 r. Wówczas to ewangelik 30-letni, nijaki Christoph Ritter, poślubił w Strzelnie Suzanne Wruck lat 25. Podobnie Wruckowie byli najstarszą osiadłą tutaj przed 1825 r. rodziną niemiecką. Christoph był synem tu osiadłego Jacoba Rittera i Christine Barbary Friedrich. Ostatnim pokoleniem Ritterów w Strzelnie był Karl junior, który w latach 30-tych XX w. sprzedał kamienicę małżonkom Kaczmarkom i z rodziną wyjechał do Niemiec.

Ritterowie swój interes prowadzili niezwykle profesjonalnie. Za logo swojej firmy przybrali postać uwiecznioną w figurze Herkulesa - Dąbka. Produkowane spirytualia rozlewane były do specjalnych flasz z odbitym logo oraz z podobnym wizerunkiem na ołowianych nakładkach nakładanych na szyjkę butelki ze specjałem. Prowadzona przez nich wytwórnia znaną była w regionie o czym świadczą reklamy umieszczane w specjalnych katalogach poznańskich. Jako formę reklamy swych spirytualiów dołączali odbiorcom hurtowym zestawy kieliszków z wygrawerowaną postacią, z frontowej elewacji kamienicy, rozbójnika Dąbka.

Na początku lat 30. XX w. Ritterowie opuścili Strzelno i udali się do Niemiec. Zamieszkali w Prenzlau na Pojezierzu Meklemburskim. Kamienica wraz z fabryką wódek w 1933 r. drogą zakupu konkursowego przeszła w ręce polskie. Jej nowym właściciel został Stanisław Kaczmarek, miejscowy kupiec zbożowy. Prowadził on tutaj również handel ziemiopłodami, paszą i węglem. Urodził się on 18 marca 1901 r. w Rzeszynie i był powstańcem wielkopolskim. Dosłużył się stopnia starszego szeregowego. Od 14 lutego 1936 r. był członkiem Koła Związku Weteranów powstań Narodowych RP w Strzelnie.

W okresie powojennym w podwórzu tejże kamienicy mieścił się punkt usługowy, tzw. śrutownik prowadzony przez pana Franciszka Gutorskiego, kupca zbożowego. Również w podwórzu pan Wojdyła prowadził zakład wulkanizacyjny. Jego synowie Wiesław i Mirosław kontynuują działalność przy Alei Morawskiego 1 - wjazd od Inowrocławia do Strzelna. Nie sposób pominąć największego zakładu podwórkowego, jakim była tutaj placówka centrali ogrodniczej, parającej się skupem i kontraktacją warzyw i owoców. W latach 50-tych i następnych na parterze kamienicy od strony rynku prowadzony był sklep ogrodniczy - warzywa i owoce "Malinka", a już współcześnie niewielki sklepik spożywczy. Obok, do początku lat 90-tych, siedzibę miało PTTK Oddział w Strzelnie, wielce zasłużone dla Strzelna i Okolicy, któremu szefował pan Antoni Słowiński. To tutaj znajdowała się stała ekspozycja poświęcona A. A. Michelsonowi - Nobliście ze Strzelna oraz wystawka folkloru kujawskiego. Do tegoż lokalu, już jako chłopiec, chodziłem na odczyty i spotkania z historykami, podróżnikami, znanymi postaciami świata nauki, by zgłębiać tajniki wiedzy o Strzelnie i regionie. W pewnym sensie to temu miejscu zawdzięczam dużą część mego umiłowania dla dziejów Strzelna i mojej małej ojczyzny. Siedzibę PTTK Przeniesiono na kościelną, a pomieszczenia zamieniono na sklep motoryzacyjny prowadzony przez Piotra Kaczmarka, później sklep z materiałami budowlano-remontowymi, a ostatnie lata sklep odzieżowy.

Od wielu lat kamienica znajduje się w rękach drugiego pokolenia Kaczmarków. Jej właścicielką jest małżonka po zmarłym Antonim Kaczmarku, synu Stanisława. To jej zawdzięczamy obecny stan pięknie odtworzonych dachów.

Ciąg dalszy opowieści o tej kamienicy w następnej części.