O. Jan Nawrat, Dzieje Częstochowy Kujawskiej - cz. 1

Minęło 11 lat od napisania i wydania książki o Markowicach, na kartach której opisałem dzieje sanktuarium i wsi. Często wracałem i nadal wracam do tego miejsca, a to za sprawą modlitwy, pisania artykułów o Markowicach, fizycznego pobytu w murach i w obrębie sanktuarium oraz, co rusz to nowych odkryć dziejów tej miejscowości. Dzisiaj przybliżę czytelnikowi pierwszą, a jest ich sześć części Dziejów Częstochowy Kujawskiej, które wyszły spod pióra pierwszego proboszcza markowickiego, Oblata Maryi Niepokalanej ojca Jana Nawrata (1921-1929). Dość powiedzieć, że historię tę świątobliwy oblat opublikował w 1934 r. na łamach dodatku do "Dziennika Kujawskiego", a mianowicie w "Piaście" w 1934 r. Wówczas już go nie było w Markowicach. Przebywał w tym czasie w Obrze, gdzie jako profesor Wyższego Seminarium Duchownego Oblatów Maryi Niepokalanej przygotowywał młodzież do pełnienia misji kapłańskich.

Na początek krótki biogram autora cyklu artykułów o Dziejach Częstochowy Kujawskiej. Ojciec Jan Nawrat był pierwszym proboszczem markowickim. Posługę tę sprawował w nowo erygowanej parafii p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny od objęcia tegoż beneficjum 11 listopada 1921 r. i sprawował ją do 1929 r. Był szczególnie oddanym dla tego świętego, obranego przez Maryję miejsca, jak i tutejszego kujawskiego ludu.

Ojciec Jan Nawrat OMI, proboszcz markowicki w latch 1921-1929

Urodził się na Śląsku 26 kwietnia 1883 r. Juniorat odbył w Valkenburgu w latach 1897-1903, a następnie nowicjat w St-Gerlach i 17 września 1904 r. złożył pierwsze śluby zakonne. Dalej kontynuował studia filozoficzno-teologiczne w Hüfeld, i tam 25 kwietnia 1909 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Po nich pracował w grupie misyjnej zajmującej się polskimi emigrantami w Westfalii, a od 1919 r. powierzona została mu funkcja ekonoma domu polskiego w Höntrop.

W 1920 r. został ekonomem w Krotoszynie, zaś w 1921 r. przełożonym i ekonomem domu markowickiego oraz proboszczem erygowanej tamże parafii. Oprócz pracy duszpasterskiej poświęcił się działalności społecznej, szczególnie na niwie rolniczej. W 1923 r. był inicjatorem powstania Kółka Rolniczego Markowice - Krusza Duchowna, po utworzeniu, którego stanął na jego czele jako prezes. Kierował tą organizacją do czasu przeniesienia go do Obry, tj. do 1929 r.

Po przejściu na nową placówkę był tam profesorem w Wyższym Seminarium Duchownym Misjonarzy Oblatów M.N. Jednocześnie pełnił funkcję proboszcza i superiora. W 1931 r. został mianowany prowincjałem. Nadal był profesorem w Obrze, a przy tym głosił misje i rekolekcje. Po czterech latach sprawowania tej funkcji ciężko zachorował. Od kwietnia 1936 r., po mianowaniu prowincjałem ojca Bronisława Wilkowskiego, pełnił funkcję członka rady prowincjonalnej. W czasie wojny do 1940 r. przebywał w Markowicach, a potem na Śląsku. Po wojnie powrócił do profesury w Obrze i tam zmarł 18 grudnia 1960 r.

Ojciec Leon Głowacki OMI tak wspominał swojego profesora w WSD w Obrze: - Ojciec Jan Nawrat OMI, naj­starszy z grona, zbliżający się do biblijnej pełni wieku ("lat 70"), po­stać przesympatyczna. Pełen uroku w swojej prostocie. W nim nic nie było na pokaz, a wszystko godne uwagi - jednoznaczne i mądre mą­drością Bożą. Profesor teologii moralnej i homiletyki na modlitwie jak dziecko. Miał swój notes z wy­pisanymi modlitwami. W Dzień Zaduszny niestrudzony w zyskiwa­niu odpustów, zgodnie z ówczesną wykładnią Kościoła.

I

Daleko słyną z cudownej figury Najświętszej Maryi Panny nasze urocze Markowice, zwane powszechnie Częstochową Kujaw. W Markowicach przyszedł na świat literat, poeta i bojownik o wolność Polski Gustaw Zieliński (1809-1881), autor „Kirgiza" (1842) i „Stepów". W Markowicach urodził się też światowej sławy uczony, wybitny znawca literatury greckiej i rzymskiej, prof. Ulrich von Wilamowitz-Mdllendorf, Niemiec, którego pradziadowie zwali się Wilamowiczami, pochodzili z Litwy i pieczętowali się herbem Drogosław. Lecz nie o tych mężach będę mówił. Przedstawię dzieje Markowic, klasztoru markowickiego i cudownej figury Matki Boskiej.

Z PRZESZŁOŚCI MARKOWIC

Markowice są małą wioską kujawską, położoną w równej niemal odległości od Kruszwicy, Inowrocławia i Strzelna. Okolica od dawien dawna słynie żyznością ziemi. Tutaj były pierwsze zawiązki państwa polskiego. Kruszwica, Gopło i Mysia Wieża znane są każdemu dziecku polskiemu. Najstarsza wiadomość o Markowicach pochodzi z roku 1420, w którym stanęła ugodą pomiędzy proboszczem z Rękawczyna, (powiat mogileński) a Krystynem, panem Smolska i Markowic, w sprawie dziesięcin. Lecz już roku 1464 Jan, biskup kujawski, te dziesięciny darował klasztorowi Norbertanek w Strzelnie.

Z początkiem siedemnastego wieku pobierał je proboszcz z Ludziska, do którego parafii Markowice należały. Słynne na całą okolicę stały się Markowice w pierwszej połowie siedemnastego wieku z chwilą, kiedy sprowadzono dotąd cudami słynącą figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus. Dla obsługi świętego miejsca założono klasztor OO. Karmelitów. Staraniem zakonników zaś stanęła dzisiejsza świątynia markowicka.

HISTORJA CUDOWNEGO OBRAZU M.B. MARKOWICKIEJ

Cudowna figura M.B. Markowickiej jest popiersiem, rzeźbionym z drzewa, o wysokości 50 cm. Ustawiona jest na drewnianej podstawce nad głównym ołtarzem. Szata z blachy srebrnej zastawia ją z przodku i nadaje całości zewnętrzny wygląd postaci stojącej. Głowy, okryte włosem naturalnym, zdobią srebrne korony.

Według wiarogodnych zapisków w archiwum klasztornym - figura sama pochodzi z klasztoru w Trzebnicy, skąd się dostała do klasztoru Norbertanek w Strzelnie. Około roku 1630-go przechowywała ją w swej celi Siostra Teofila Tomicka. W tymże czasie morowe powietrze nawiedziło całą okolicę. Chroniąc się przed zarazą, Siostry strzelińskie rozjechały się do swoich rodzin lub do dworów okolicznych. Przy tej sposobności Siostra Teofila zamierzała zabrać figurę ze sobą, by ją krewnym podarować. Widział to Ojciec Bernardyn, Michał Widzyński, ówczesny spowiednik Sióstr i uprosił figurę dla siebie.

Jak pisze ówczesna przeorysza, Siostra Anna Kretkowska, figura była uszkodzona i miała utrąconą rękę. O. Michał kazał ją naprawić. Wkrótce potem sam wyjechał ze Strzelna do Markowie, szukając u tutejszego dziedzica, Andrzeja Bardzkiego, schronienia. Z wiedzą Sióstr i za wyraźnym zezwoleniem proboszcza strzelińskiego, Samuela Sierakowskiego, zabrał figurę Matki Boskiej ze sobą.

W samym przybyciu do Markowic okazała się cudowna moc obrazu. Jako pierwsza doznała jej na sobie Marianna, córka Bardzkich, i dwie inne osoby, cudownie uzdrowione za wezwaniem Matki Boskiej. Wieść o tym zdarzeniu szybko rozeszła się po całej okolicy. Kto tylko do tego obrazu się uciekał w zaraźliwej chorobie, wnet powracał do zdrowia. Cuda i łaski tak były liczne, że dla ich zbadania osobna komisja z polecenia biskupa włocławskiego, Macieja Lubieńskiego, do Markowic przybyła. Dnia 31 marca1631 r. odbyło się na miejscu przesłuchanie świadków. W rezultacie w trzydziestudwóch wypadkach uznano wysłuchanie za cudowne. Podobna komisja bawiła w Markowicach w roku 1648 z polecenia nuncjusza papieskiego, Jana de Jorres. Przesłuchani byli przez nią: O. Michał Widzyński i przeorysza Anna Kretkowska, którzy zeznali, że figura Matki Boskiej dobrowolnie i na wieczne czasy była podarowana do Markowic. Widocznie domagano się zwrotu figury w Strzelnie. Po takim zeznaniu komisja stanęła po stronie Markowic. Kronikarz od siebie dodaje, że liczne łaski, jakie lud wierny na tym św. miejscu odbierał, były dowodem, że Najświętsza Panna sama to właśnie miejsce sobie obrała. Stwierdziła to ponownie owa komisja. Wynikiem dochodzeń było orędzie nuncjusza papieskiego zdnia31maja 1649 r., zawierające orzeczenie oficjalne, że nabożeństwo do Matki Boskiej Markowickiej wszystkim wiernym jest dozwolone.

W roku 1816 drukowana była w Bydgoszczy książeczka, zawierająca nabożeństwo do M.B. Markowickiej, oraz streszczenie cudów i łask, których od roku 1639 do 1706 wylicza się 86. Były pomiędzy nimi niektóre bardzo znamienne. W chorobach, za nieuleczalne uznanych, zupełne następowało wyzdrowienie. Najczęściej samo polecenie się Matce Boskie przywracało zdrowie. Wyleczeni licznie przychodzili do Markowic z podziękowaniem Matce Najświętszej i publicznie wielbiąc dobroć Marii, własnoręcznie spisywali odebrane łaski. Inni na miejscu zostali uzdrowieni wobec licznych świadków. Osoby porażone, że członkami ruszać nie mogły, o własnych siłach zupełnie zdrowe wracały do domu. Trzy osoby Odzyskały wzrok, dwie słuch. Złośliwe febry, ból głowy, padaczka, koklusz, nadwyrężenie członków, złamanie ręki tu doznały łaski uzdrowienia. Pewien szlachcic dziękuje Marii, że go wyratowała z wody, w której przeszło godzinę walczył ze śmiercią. Biskup Lubieński z Włocławka osobiście zapisał w księdze w Markowicach, że jego pałac i inne budynki cudownie ocalały z pożaru, gdy tylko pomocy Matki Boskiej Markowickiej zawezwał. W Tucznie murarze nieostrożni podkopali fundament wieży, która się pochyliła i nie było sposobu jej ratować. Nadszedł patron kościoła i w trosce o cenne dzwony, jakie były tam zawieszone, uczynił ślub, że każe odprawić siedem mszy św. przed cudownym obrazem i sam odprawi pielgrzymkę do Markowic. Wieża runęła, ale z siedmiu dzwonów ani jeden nie został uszkodzony.

Inni jeszcze wdzięcznie wychwalają Najświętszą Pannę, że im przywróciła spokój sumienia i w przeróżnych kłopotach przyniosła ratunek niespodziewany. Pewna pani z lekceważeniem mówiła o tych, co do cudownej Matki pielgrzymkę odprawiali, twierdząc, że te same łaski w każdym kościele można otrzymać. Wkrótce po tym zaniemówiła. Przez pół roku daremnie się leczyła. Odzyskała zaś mowę zupełnie, kiedy z namowy spowiednika sama przybyła do Markowic. Nie podobna wyliczyć wszystkich wysłuchań z osobna. Niemożna jednak za takie ich nie uznać. Zapisali je bowiem świadkowie najwiarygodniejsi: biskupi* księża świeccy i zakonni, liczni przedstawiciele szlachty i wysocy dostojnicy państwa.

Czytając te świadectwa, słusznie domyślać się można, że o wiele liczniejsze były łaski, jakie odebrały masy wiernego ludu na tym miejscu. O niektórych tylko się dowiadujemy, które ks. proboszcz strzeliński, Ojciec Michał, a później Ojcowie Karmelici nam przekazali. Potwierdza to także wielki napływ pątników z całych Kujaw i dalszej nawet okolicy, o których wspomina kronika. Dowodem tego także liczne wota, jakie tu ofiarowano. Tylko mała ich część przechowała się do dnia dzisiejszego. Cenniejsze wota, po zniesieniu klasztoru przez rząd pruski, zostały sprzedane.

W roku 1747 miasto Pakość złożyło tu wotum z takim napisem:

„Tu Matki Boskiej sława nigdy nie ustaje,

Więc Jej się miasto Pakość w opiekę oddaje".

Inne wotum nosi napis: „Na pamiątkę cholery panującej w Strzelnie w roku 1849".

Istnieje też miedzioryt Matki Boskiej Markowickiej z końca siedemnastego wieku, dzieło gdańszczanina Samuela Donneta. Pod nim widnieje ten napis:

„Szczyć się Karmelu, oraz szczyć się Polska cała,

Gdy ziemi, nieba Pani, tuć się w moc dostała!

Śpieszcie tu wszyscy ludzie, tu Matka w obrazie

W Markowicach i Kujawach w złym da pomoc razie.“

Po rozbiorach Polski i wypędzeniu zakonników z klasztoru, napływ pątników znacznie się zmniejszył. Lud okoliczny jednak do dziś dnia ma wielkie zaufanie i nabożeństwo do Matki Boskiej Markowickiej. Odpust M.B Szkaplerznej zawsze cieszył się liczną frekwencją pielgrzymów. Liczba ich z każdym rokiem się zwiększa. Objąwszy to miejsce cudowne po OO. Karmelitach, za główne zadanie poczytują sobie Oblaci krzewić cześć i nabożeństwo do Najświętszej Panny. Poczuwają się do tego jako jej Oblaci tj. ofiarowani. W miarę jak się podniesie ufność do Matki Niebieskiej, nie tylko wznowią się łaski i cuda w dolegliwościach tego życia, lecz zakwitnie tak że wiara i obyczaj ludu. Nie ma lepszej rękojmi zbawienia nad tkliwe nabożeństwo do Przenajświętszej Matki Zbawiciela. Krzewiąc Jej cześć i chwałę, żywią Ojcowie także tę mocną nadzieję, że pod Jej macierzyńską opieką wyrobią i uświęcą się liczne zastępy gorliwych misjonarzy.

CDN

Manifestacja w obronie skweru

W najbliższą sobotę, 6 kwietnia w samo południe, bo o godzinie 12:00 w Strzelnie odbędzie się pokojowa manifestacja w obronie skweru kasztanowców. Skwer i drzewa mają zniknąć z krajobrazu miejskiego z chwilą rozpoczęcia budowy rond bliźniaczych w Strzelnie. Przy tej okazji strzelnianie wyrażą dezaprobatę dla swoistej fabryki spalin, która funkcjonuje tuż pod nosem przedszkola, miejsca, które powinno podlegać w tym względzie ochronie szczególnej. Wybudowanie rond spotęguje produkcję spalin i spotęguje zagrożenie zdrowia i życia naszych najmłodszych mieszkańców.

Celem manifestacji jest wyrażenie przez mieszkańców Strzelna i regionu sprzeciwu w sprawie budowy dwóch rond w centrum miasta. Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy wydał już stosowne zezwolenie, by Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Bydgoszczy mogła rozpocząć tę inwestycję. Ponadto mieszkańcy naszego pięknego i zabytkowego grodu przypomną po raz kolejny, że domagają się, a czynią to od wielu lat, budowy obwodnicy Strzelna jako głównego celu krajowych przedsięwzięć drogowych w regionie.

GDDKiA wodzona uporem poprzedniej władzy miejskiej - burmistrza i radnych, zdecydowała, że skoro tutejsi decydenci nie chcieli przekazać innych terenów (budynki pomiędzy ulicami, Raj i Sportowa) o likwidacji skweru u zbiegu ulic, Kolejowej i Michelsona. Wraz z taką decyzją rosnące tam drzewa zostaną wycięte. W obronie skweru z kasztanowcami, walce z rosnącą emisją spalin i o obwodnicę Strzelna przygotowywana jest również petycja i ankieta. Wstępne wyniki ankiety obrazują, że większość mieszkańców jest przeciwna budowie rond.

I już na zakończenie dodam, że budowa bliźniaczych rond to przesunięcie w czasie budowy obwodnicy Strzelna. Przecież nikt nie wyda tak ogromnej kwoty li tylko po to, by w jakimś tam stopniu usprawnić, czy sprawić by ruch w centrum Strzelna był bardziej płynny. Pamiętać należy, że poza ruchem kołowym w obrębie istniejących skrzyżowań odbywa się potężny ruch pieszych i to młodzieży i dzieci szkolnych, przedszkolnych oraz ludności korzystającej ze zlokalizowanych w pobliżu marketów, sklepów, przychodni i punktów usługowych, w tym i bankowych. Po prostu, priorytetem od niemal półwieku jest budowa obwodnicy Strzelna i basta!

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 36 Rynek - cz. 33

Największy pod względem kubatury i wysokości dom w Rynku to modernistyczna z elementami eklektyzmu, narożnikowa kamienica, zlokalizowana pod numerem 19, u zbiegu z ulicą Świętego Ducha. Wystawiona na dwóch parcelach ok. 1910 r. przez żydowską rodzinę Lewinów nazywana jest popularnie Biblioteką, a to za sprawą znajdującej się w jej pomieszczeniach Miejskiej Biblioteki Publicznej. Jeszcze do niedawna "zapuszczona" z sypiącymi się tynkami i spadającymi dachówkami, dziś prezentuje się niemniej pysznie, co jej sąsiadka spod numeru 18. Staraniem władz, pod koniec 2014 r. przystąpiono do jej remontu kamienicy. Prace zakończono w 2015 r., realizując je w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionu z uwzględnieniem osi priorytetowej wspierającej przemiany w miastach i w obszarach wymagających odnowy - rewitalizacja zdegradowanych dzielnic miast, przy udziale środków własnych.

Przed 1910 r. w miejscu tym stały typowe dla zabudowy tej części miasta dwa parterowe domy prawdopodobnie wystawione tutaj na przełomie XVIII i XIX w. Oznaczone były kolejnymi numerami policyjnymi 25 i 26. Domostwa te szczytami zwrócone były do Rynku i do połowy XIX w. posiadały jeszcze podcienia wspierające się na trzech filarach. O tym, że onegdaj niemal wszystkie domy w mieście miały podcienia, wspominał mi przed laty pan Edmund Konkiewicz, który z kolei dowiedział się o tym sposobie budowania miejskich domostw od swojego dziadka.

Domy te należały do Polaków. Właścicielem tego pod numerem 25 był prowadzący interes skórzano-szewski niejaki Walenty Nawrocki, a po nim Matuszak do ok. 1910 roku. To po Nawrockim zachowała się łyżka do butów z wygrawerowanym, m.in. napisem: W. Nawrocki Schuh & Stidfellager Lederhandlung Strelno - co w wolnym tłumaczeni z języka niemieckiego znaczy, iż szewc W. Nawrocki wykonuje buty na miarę i prowadzi wszelki handel skórzany w Strzelnie. Na szyldach reklamowych zawieszonych na budynku, a utrwalonych na fotografii z 1898 r. możemy rozczytać pełne imię i nazwisko Walentego Nawrockiego i odnaleźć owe rysunki obuwia z łyżki, a także fragment treści z reklamowej łyżki do butów. Zapewne właściciel owego interesu, odświętnie ubrany wyglądał z okna na poddaszu, przyglądając się uroczystościom związanym z odsłonięciem pomnika cesarza nienieckiego Wilhelma I. Jego domostwo zdobią rozwieszone na szczycie girlandy, zieleń wyciętych w lesie brzózek i pruskie flagi (biała z czarnymi na górze i dole pasami).

Dom pod numerem 26 w II połowie XIX w. przeszedł z rąk polskich w ręce niemieckie i na początku XX w. stał się własnością rodziny Lewinów. Jednym z jej przedstawicieli był członek rady miejskiej, kupiec Zadek Lewin. Ale tym, który wystawił tę wielką kamienicę był kupiec Louis (Ludwik) Lewin urodzony w 1856 r. syn Moritza i Lotte z domu Henoch. Louis w 1884 r. poślubił w Strzelnie 25-letnią Johanne Hirschberg córkę Samuela i Friederiki z domu Cohn. Rodzina Lewinów składał się z siedmiu osób. Rodzice mieli trzech synów i dwie córki. Syn Samuel urodzony 2 stycznia 1888 r. w Strzelnie poślubił 10 czerwca 1912 r. w Środzie (Wielkopolskiej) Hanchen Mendel. Z początkiem XX w. Lewin kupił od sąsiada Nowickiego posesję przylegającą do jego domostwa i mógł wówczas wystawić nową okazałą kamienicę. Stało to się około 1910 r. Kamienica wystawiona została w epoce, określanej w sztuce, jako epoka nowożytna, w stylu zawierającym elementy modernistyczne, wymieszane z elementami różnych stylów schyłku historyzmu i secesji [ozdoby roślinne w kształcie girland na szczycie - a przed remontem również na balkonach - w kształcie pseudo tympanonu wieńczącego czwartą kondygnację (poddasze), wokół eliptycznego okienka]. Dwuskrzydłowa bryła kamienicy, frontalnie ustawiona do Rynku i ulicy Świętego Ducha, ma elewację główną skierowaną ku Rynkowi i posiada parter użytkowy, dwa piętra mieszkalne, z których część pierwszego piętra jest również użytkowa.

Nieco skromniejszą jest elewacja od strony ul. Świętego Ducha - zachodnia, która posiada ogromny leciutko wysunięty ryzalit urozmaicający całą elewację. Zwieńczony on jest trójkątnie z czterema większymi na trzeciej kondygnacji i dwoma mniejszymi strychowymi oknami. Cały parter obu elewacji zajmują wielkie okna wystawowe. Do 1939 r. podobne okna były na w części handlowej pierwszego piętra. Część poddasza pełni również funkcje mieszkalne. Natomiast funkcje użytkowe, to w pierwotnym przeznaczeniu, na parterze część gastronomiczna w postaci kawiarni oraz część handlowa. Wielki, jak na owe czasy, market zajmował dwie kondygnacje skomunikowane ze sobą wewnętrznymi schodami. Do 1939 r. był to w mieście jeden z największych sklepów handlu detalicznego.

Elewację główną zdobią dwa balkony betonowo ceglane niegdyś z ornamentem secesyjnym oraz cztery pseudo pilastry z tynkiem gładkim (przed remontem żłobionym w kształcie podłużnych rowków), w części parteru i piętra boniowane. Po stronie zachodniej fasady frontowej znajduje się na wysokości parteru ścięty narożnik z umieszczoną w nim wtórnie w 1963 r. marmurową tablicą pamiątkową poświęconą nobliście ze Strzelna, Albertowi Abrahamowi Michelsonowi urodzonemu 19 grudnia 1852 r. w Strzelnie. Ufundowało ją w 1965 r. Polskie Towarzystwo Fizyczne. Nad ściętym narożnikiem parteru trzy kondygnacje zajmuje pięcioboczna wieżyczka z oknami, po trzy na każdym piętrze, stwarzająca wrażenie jakby była przypiętą do ścian bocznych budowli - wykusz z wieżyczką. Nakryta jest hełmem zakończonym kulą ze szpicą. Niegdyś hełm pokryty był cynkowymi dachówkami w kształcie rybiej łuski, obecnie zdeformowany i zeszpecony poprzez nakrycie go zwykłą ocynkowaną blachą. Dachy na kamienicy są dwuspadowe, nieregularne pokryte ceramiczną dachówką zwaną karpiówką. Do czasu remontu była to oryginalna, z czasów budowy, ceramiczna, ciemnogranatowa dachówka. Od Rynku w połaci dachowej, po stronie wschodniej znajduje się niewielka, nieco przebudowana po remoncie lukarna.

W 2017 r. Miejska Biblioteka Publiczna obchodziła 70-lecie powstania. Z tej to okazji z inicjatywy członków Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna przy wejściu głównym do miejskiej książnicy ufundowana została tablica pamiątkowa. Poświęcona ona została założycielowi tej instytucji kultury Filipowi Klemińskiemu (1903-1969).

Pysznie musiał prezentować się korytarz i klatka schodowa tejże kamienicy. W parterowej części korytarza znajdujemy silnie zabrudzone malowidło przedstawiające sielski obrazek. Z opowiadań najstarszych mieszkańców Strzelna podobne obrazy znajdowały się na ścianach klatki schodowej, jak również duże kryształowe lustra. Autorem zachowanego obrazu jest Henryk Meyer. Był strzeleńskim rzemieślnikiem i poza rzemiosłem malarskim, malował również obrazy i to zarówno akwarele, jak i obrazy olejne. Wykonywał również dekoracje do sztuk teatralnych wystawianych przez liczne miejscowe stowarzyszenia. Zachowany do dziś obraz z kamienicy Lewinów przedstawia park ze stawem i pływającą po nim parę łabędzi. W tle dwie tulące, całujące i tańczące nimfy. Na wskroś sielankowy zawiera w sobie powiew jarmarcznego kiczu, choć wykonany został w miarę poprawnie. Zapewne obraz ten niósł przesłanie, iż w domu tym znajdują się na wydaniu młode dziewczyny. Przypomnę, że Lewin poza dwoma synami miał również trzy córki.

Pozostałościami dawnej symboliki nawiązującej do wyznania pierwszego jej właściciela, Judaizmu, w tejże kamienicy są ornamenty na jednych z drzwi wewnętrznych, upodobnione do kamiennych tablicy Mojżeszowych. Po remoncie zachowano je i dzisiaj stanowią widomy obraz wyznania mojżeszowego dawnych właścicieli tego budynku.

Niestety nie udało mi się ustalić, kiedy Lewinowie sprzedali kamienicę i wyprowadzili się ze Strzelna. W każdym bądź razie stało się to w latach 30. minionego stulecia, gdy kamienicę nabył od Lewinowej stolarz Stanisław Silski. W 1933 r. uruchomił po markecie odzieżowym skład mebli i trumien.

CDN

Strzelno - Uratujmy nasz skwer!

Generalnie, to brakuje mi czasu na przeglądanie kont facebookowych, gdyż w wolnych chwilach od pisania - chichot przed monitorem - piszę artykuły na bloga i wstawiam różne ciekawostki na fejsa, bu nieco go urozmaicić. Dzisiaj stało się inaczej, gdyż na Messengerze odebrałem wiadomość od Martyny Gradowskiej, która przesłała mi link do apelu Uratujmy nasz skwer, który został zamieszczony na facebookowym koncie "Strzelno Online". Z jego treści dowiadujemy się, że właścicielom zielonego skweru przy kamienicy - bloku z Rossmannem i Bankiem PKO zależy na zachowaniu tego pięknego kawałka zieleni miejskiej, izolującego mieszkańców od hałasu i spalin, a także ułatwiającego komunikację wzdłuż kamienicy. Po prostu, chcą by mieszkańcy i korzystający z usług strzelnianie doznawali komfortu z mieszkań i sieci placówek usługowo-handlowych. I brawo dla ich postawy. Ze swej strony dodam, że przodkom Państwa Gradowskich władze komunistyczne zabrały bez odszkodowania całe zachodnie podwórze i w 1950 r. rozebrały budynki oraz urządziły skwer - park nadając mu imię "1 Maja". Widać, że dzisiaj kontynuowana będzie "grabież". W czyim imieniu?    

Jak czytamy dalej w apelu: Gmina z Panem Dariuszem Chudzińskim na czele chce oddać „lepiankę” za darmo, a nie jak chciał Pan Matczak za 3,5 mln, na co GDDKIA nie mogła się zgodzić. Właściciele kamienicy Państwo Piaseccy zapewnili nas że jeśli GDDKIA wykupi za odpowiednią kwotę ich nieruchomość, to nie będą robić problemu, bo i tak tam już nie można spokojnie żyć. Dodatkowo teraz dostali pismo, że GDDKIA zabiera im ogródek przed domem i będą mieli tam chodnik. (…)

URATUJMY SKWER !!!

Czy jesteście za uratowaniem skweru?
Czy podpiszecie ewentualną petycje do wojewody o uratowanie skweru?
Musimy działać szybko. Czy jeśli się nie uda formalnie zablokować zniszczenia skweru przyjdziecie na blokadę sprzętu ciężkiego?

O budowie obwodnicy Strzelna zaczęto mówić już od 1973 r., czyli 46 lata temu. Przecież to jest już prawie pół wieku! Temat ten jest przysłowiowym kotletem schabowym odgrzewanym przed każdymi wyborami - idą kolejne. Jeżeli już ronda mają być, a budowę obwodnicy przesuwa się o następne dziesiątki lat - chichot, chichot, po stokroć chichot!!! - to obowiązkiem władz jest uczynienie wszystkiego, co zadowoli większość - demokracja! - mieszkańców. Pozwólcie, że za Waszym pośrednictwem skieruję pod adresem władz, decydentów i mniemam ludzi myślących swoje przemyślenia:

Człowiek i natura to jedna wielka przestrzeń wypełniona dziełami tego pierwszego i cudami tego drugiego, za którymi kryje się nie kto inny jak Bóg. Pan Bóg tworząc świat ożywiony dał pierwszeństwo roślinom i zwierzętom, dopiero później zauważył, że czegoś w tym wszystkim brakuje. Tym brakiem, tą niedoróbką był i jest człowiek, istota żywa, do tego myśląca, a że myśląca to i psująca.

Często spotykamy się po jakichś nieszczęściach, katastrofach i tragediach ze stwierdzeniem: a ja myślałem, że jak to zrobię tak, to mi się uda i będzie dobrze. A gówno prawda - z góralskiej teorii trzech prawd - właśnie takie myślenie innych zawsze odczuwamy najboleśniej, zaś inni mają podobne odczucia względem naszych pomysłów. Zatem, co z tym myśleniem, wymyślaniem, pomysłami?

Jak już na wstępie zauważyłem, człowiek jest największym bublem, niedoróbką w Boskim dziele stworzenia świata. Mało tego, przez zadaną możliwość myślenia już od Raju zawodzi swego Stwórcę i pomimo wielu nauczek, nadal myśląc, czyni sobie z reszty tego wszystkiego, co Bóg stworzył część podległą swojej woli. Konkludując, czy warto myśleć i przez to psuć wszystko, co nas otacza?

Na przykład, budowa dwóch rond w Strzelnie zamiast obwodnicy?! A jeżeli już ma do tego dojść - ronda - to nie kosztem ludzkiego dorobku oraz komfortu życia mieszkańców.

Kuźwa, warto pomyśleć, bo co będzie gdy...?

Myślę, więc jestem!

Z Walnego Zgromadzenia Członków TMMS

W czwartek 28 marca 2019 r. członkowie Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna obradowali w murach książnicy miejskiej, odbywając coroczne walne zgromadzenie. Swoją obecnością zaszczycił społeczników działających na rzecz małej ojczyzny wicestarosta Marian Mikołajczak. Obecny był również członek honorowy TMMS Przemysław Majcherkiewicz - wiceprezes Mogileńskiego Towarzystwa Kulturalnego i przyjaciel Strzelna. Niestety, zabrakło przedstawiciela władz miejskich, a szkoda, by była niepowtarzalna okazja spotkania się, porozmawiania o naszym mieście i gminie z doświadczonymi chociażby wiekiem mieszkańcami oraz...

Na samym wstępie obrad podziękowaliśmy naszemu członkowi Leonowi Zienowiczowi za wieloletnie wspieranie Towarzystwa i działalność na niwie samorządowo-społecznej z okazji 70. urodzin. Niewielu już pamięta, że Pan Leon przed 30 laty współtworzył miejscowy Komitet Obywatelski, którego był wiceprzewodniczącym. Swymi działaniami przyczynił się do zainicjowania w naszej małej ojczyźnie przemian ustrojowych po 1989 r. Prezes TMMS-u wygłosił pod adresem Jubilata laudację i wręczył mu grawerton z bukietem kwiatów. Dziękujemy Leonie, że jesteś z nami!

Po przeprowadzeniu procedur programowych i zapoznaniu zebranych ze sprawozdaniami zarządu, skarbnika i komisji rewizyjnej, Walne Zgromadzenie jednogłośnie udzieliło Zarządowi TMMS absolutorium. Dla zobrazowania działalności Towarzystwa za 2018 r. warto przywołać fragmenty sprawozdania zarządu z działalności statutowej:

TMMS jest stowarzyszeniem na trwałe wpisanym w krajobraz organicznikowskiego działania miejscowej społeczności. Członkowie TMMS mają ponad 30. letnie doświadczenie w działalności organizacji pozarządowych, wypełniających obszary nieobjęte działalnością organów samorządowych i państwowych. W swych zadaniach szczególnie realizujemy się na polu szeroko pojętej małej ojczyzny, ochronie dziedzictwa kulturowego i narodowego i związanym z tym niesieniem wsparcia edukacyjnego. Propagując idee małej ojczyzny udostępniamy o niej wszelkie informacje, szczególnie w formie informacji internetowych, publikacji prasowych i prelekcji.

TMMS zarejestrowane zostało 19 czerwca 2008 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym i realizowało zadania wytyczone na ubiegłorocznym Walnym Zebraniu Członków. Obecne Towarzystwo jest spadkobiercą chlubnych tradycji i dzieckiem TMMS-u działającego wcześniej jako Oddziału KPTK (Kujawsko Pomorskiego Towarzystwa Kulturalnego). Na koniec minionego 2018 r. TMMS liczyło 31 członków, w tym członków 2 honorowych. W grupie założycielskiej nowego stowarzyszenia pozostało nas z tego starego 19. W czasie ubiegłorocznego okresu sprawozdawczego, tj. od 1 stycznia do 31 grudnia 2018 r. przeprowadziliśmy szereg przedsięwzięć, które wcześniej zaplanowane zostały przez Zarząd. Były to:

W formie partnerskiej z Parafią p.w. św. Trójcy w Strzelnie dokonaliśmy wielkiego dzieła upamiętnienia 100. lecia Odzyskania Niepodległości i 100. lecia Powstania Wielkopolskiego. Parafia otrzymała z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowanie na renowację Pomnika Powstańców Wielkopolskich, co ze środkami własnymi TMMS-u w kwocie 20 600 zł pozwoliło przeprowadzić renowację Pomnika i wydanie publikacji. W tym miejscu, szczególne podziękowania kierujemy pod adresem ks. kam. Ottona Szymków za podjęcie inicjatywy i sprawowanie patronatu nad realizacją tego zadania oraz Danielowi Konowalikowi za sporządzenie projektu, którego efektem było pozyskanie środków zewnętrznych i sfinalizowanie dzieła odnowy i renowacji pomnika. Oddzielne podziękowania składamy na ręce szefostwa Firmy MUR-MAN, Wojciecha i Mikołaja Rutkowskich oraz Pawła Trzeckiego za fachowe przeprowadzenie prac renowacyjnych.

W kwestii wydawniczej i publicystycznej, wspólnie z Parafią p.w. św. Trójcy w Strzelnie wydaliśmy książkę "Strzelnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym" w nakładzie 700 egz. Książka jest do nabycia w Biurze Parafialnym Parafii p.w. św. Trójcy w Strzelbie. Przy wydawaniu książek ściśle współpracowali z autorem i wydawcami: Heliodor Ruciński, Irena Rymaszewska i Jan Szarek.

Nasza działalność na niwie promocyjno-edukacyjnej w 2018 r. związana była z wieloma przedsięwzięciami, ale szczególnie skupiła się na obchodach 100. lecia Odzyskania Niepodległości i 100. lecia Powstania Wielkopolskiego i to zarówno w Strzelnie jak i w Mogilnie. Oto szczegóły:

• 2 stycznia 2018 r. zawarliśmy umowę partnerską z Parafią Rzymsko-Katolicką w Strzelnie celem wspólnego przygotowania obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości, a szczególnie remontu Pomnika Powstańców Wielkopolskich i wydania książki "Strzelnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym".
• 8 lutego 2018 r. po wieloletnich zabiegach udało się utworzyć w Strzelnie Komitet Obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości i 100-lecia Powstania Wielkopolskiego. W jego składzie znaleźli się m.in.: Zarząd TMMS oraz nasz członek i prezes PTTK Zbigniew Domański. Prezesem KO został nasz członek, wiceprezes TMMS Jan Szarek.
• 15 lutego 2018 r. w Muzeum Ziemi Mogileńskiej w Chabsku miało miejsce ważne wydarzenie z bogatego kalendarza obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości i 100-lecia Powstania Wielkopolskiego na Ziemi Mogileńskiej. W ramach programu prezes TMMS wygłosił wykład zatytułowany "Mogilnianie odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym", będący niejako streszczeniem książki jego autorstwa o tym samym tytule.
• 8 marca 2018 r. we Wronowach gmina Strzelno miała miejsce uroczystość inaugurująca gminne obchody 100. lecia Odzyskania Niepodległości Polski i 100 lecia Powstania Wielkopolskiego, z poświeceniem okolicznościowej tablicy pamiątkowej.
• 28 marca 2018 r. odbyliśmy w Bibliotece Miejskiej w Strzelnie coroczne Walne Zgromadzenie Członków TMMS.
• 31 marca 2018 r., w Wielką Sobotę przypadło 170 lat od dnia, w którym śmierć poniósł z rąk barbarzyńskich Prusaków uczestnik tamtego zrywu, dzierżawca probostwa w Stodołach Piotr Bracki. Z tej to okazji członkowie TMMS Krzysztof Rymaszewski i Heliodor Ruciński - jeszcze przed święconką - udali się pod kościół św. Wojciecha w Stodołach i tam u grobu bohatera z 1848 r. złożyli wieniec i zapalili znicze o kolorach narodowych.
• 12 kwietnia 2018 r. dla uczczenia i na pamiątkę obchodów 100-lecia Odzyskania Niepodległości przez Polskę w Nadleśnictwie Miradz odbyła się uroczystość posadzenia dębów, cisów i jarzębów brekini zwanych brzękami. Inauguracją uroczystości był odczyt z pokazem multimedialnym o wyzwoleniu Strzelna i okolic przygotowane przez M. Przybylskiego i H. Rucińskiego. Licznie uczestniczyli oficjele z obszaru terytorialnego Nadleśnictwa Miradz i regionu, m.in.: dyrekcji RDLP w Toruniu, przedstawicieli władz lokalnych, oświaty, straży i służb, organizacji pozarządowych oraz mediów.
• 27 kwietnia 2018 r. członkowie Zarządu TMMS M. Przybylski, J. Szarek, H. Ruciński oraz Józef Drzazgowski prezes Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Przyjezierze uczestniczyliśmy w konferencji Grobowce w Górach na Europejskim Szlaku Megalitów. Co dalej z zabytkowym cmentarzyskiem.
• 11 maja 2018 r. nastąpiło otwarcie wystawy "Strzelnian droga do wolności. W 100-lecie odzyskania niepodległości i 100-lecie Powstania Wielkopolskiego". Patronat nad nią sprawował Społeczny Komitet Obchodów 100-Lecia Odzyskania Niepodległości i 100-Lecia Powstania Wielkopolskiego. Została ona przygotowana w całości przez Towarzystwo Miłośników Miasta Strzelna w pomieszczeniach Muzeum Ottona i Bolesława w Strzelnie.
• 25 lipca 2018 r. M. Przybylski i H. Ruciński przeprowadzili wizytację wykopalisk na grodzisku w Kołudzie Wielkiej podczas obozu naukowego pracowników, doktorantów i studentów UMK w Toruniu z Wydziału Nauk Historycznych.
• 1 września 2018 r. członkowie Zarządu TMMS brali udział w uroczystości z okazji 79. rocznicy wybuchu II wojny światowej, pod pomnikiem ofiar II wojny światowej w Strzelnie.
• 7 września 2018 r. w sali widowiskowej Domu Kultury w Strzelnie odbyła się uroczysta nadzwyczajna sesja Rady Miejskiej w Strzelnie. Uczestniczyli w niej potomkowie powstańców wielkopolskich z 1918-1919 r., młodzież szkolna, mieszkańcy miasta i gminy, zaproszeni goście oraz delegacja TMMS.
• 28 września 2018 r. delegacja TMMS uczestniczyła w uroczystej Sesji Rady Miejskiej, podczas której nadano proboszczowi strzeleńskiemu ks. kan. Ottonowi Szymków tytuł Honorowego Obywatela Miasta Strzelna.
• 5 października 2018 r. miejscowość Wronowy z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości delegacja TMMS uczestniczyła w odsłonięciu obelisku przed Szkołą Podstawową im. Marii Konopnickiej i uroczystościach okolicznościowych.
• W dniach od 30 października do 1 listopada 2018 r. przeprowadzono XIX Kwestę cmentarną. Zebrano rekordową kwotę 5 052,06 zł, na renowację Pomnika Powstańców Wielkopolskich.
• 9 listopada 2018 r. odbyły się gminne uroczystości 100. lecia Odzyskania Niepodległości przez Polskę, z żywą lekcją historii i akademią okolicznościową. Udział w uroczystościach wzięło kilkuset mieszkańców miasta i gminy.
• 11 listopada 2018 r. dokonano poświęcenia po renowacji Pomnika Powstańców Wielkopolskich na starym cmentarzu w Strzelnie. Była to wielka i patriotyczna uroczystość z udziałem kilkuset mieszkańców i gości.
• 2 grudnia 2018 r. trzyosobowa grupa strzelnian (M. Przybylski, H. Ruciński i wicestarosta M. Mikołajczak) uczestniczyła w wielkim wydarzeniu, wielkim święcie miasta Poznania, jakim był Pochód Polski. Sto lat temu w stolicy Wielkopolski obradował Sejm Dzielnicowy, na który zjechali przedstawiciele Polaków mieszkających na ziemiach pozostających w granicach Niemiec. To na pamiątkę tego wydarzenia w grudniową niedzielę przez Poznań przeszedł Pochód Polski, nad którym patronat objął Marszałek Sejmu RP.
• 6 grudnia 2018 r. delegacja TMMS wzięła udział w uroczystości wmurowania aktu erekcyjnego pod budowę pomnika Powstańca Wielkopolskiego w Mogilnie. Powstał on dla uczczenia pamięci wszystkich mieszkańców ziemi mogileńskiej, którzy wzięli udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919.

Rozpoczęta pod koniec 2016 r. akcja ratowania megalitów, grobowców sprzed 5 tys. lat, w związku z planami rozbudowy kopalni węgla brunatnego o element Ościsłowo nabrała tępa. Megality te znajdują się w miejscowości Marianowo k. m. Góry w gminie Wilczyn i TMMS wystąpił do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu w celu wpisania obiektów do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego. 9 lutego 2018 r. WUOZ wydał pozytywną decyzją administracyjną o wpisaniu obiektów do rejestru, lecz Towarzystwo Samorządowe z Konina odwołało się od niej i sprawa została skierowana do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomimo kolejnej pozytywnej decyzji Ministerstwa i odwołaniu się TS do NSA sprawa nadal się toczy.

           

Współpracowaliśmy z instytucjami kultury Strzelna, stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi, a szczególnie z WTG „Gniazdo” z Gniezna, Stowarzyszeniem Przyjaciół Muzeum Ziemi Mogileńskiej z siedzibą w Chabsku, Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym w Strzelnie, Mogileńskim Domem Kultury, Romańskim Ośrodkiem Kultury im. Ottona i Bolesława, Związkiem Kombatantów RP i BWP oraz portalami internetowymi. Trwa permanentna współpraca z nadleśnictwami w Miradzu i Gołąbkach oraz Stowarzyszeniem Ekologicznym „EKO Przyjezierze”. Współpracujemy z miesięcznikiem „Rozmaitości Mogileńskie” zamieszczając w nim artykuły historyczne.

Współpracowaliśmy z osobami prywatnymi, naukowcami i pisarzami w kraju i poza granicami, dziennikarzami oraz wydawnictwami we wspólnym promowaniu Strzelna i pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Współpracowaliśmy z urzędami miejskimi w Strzelnie i Mogilnie oraz z organami przedstawicielskimi obu Gmin; Domem Kultury i Biblioteką Publiczną - instytucjami wiodącymi w zakresie kultury w Strzelnie.

Dodam, że członkowie nasi poza pracą statutową również dokumentują wszystkie ważniejsze wydarzenia w Strzelnie i okolicy, uczestniczą w różnych programach i audycjach, spotkaniach, komitetach, grupach eksperckich. Członkowie zarządu są konsultantami wielu przedsięwzięć, a ich opinie są znaczącymi w podejmowaniu różnych decyzji.

Szereg zadań, które zostały zrealizowane w okresie sprawozdawczym zostały wykonane przy pełnej współpracy i pomocy z ks. kan. Ottonem Szymków, organów samorządowych, szczególnie Burmistrza Strzelna i Starosty Mogileńskiego, przy ogromnym wsparciu strzeleńskiego biznesu: Wojciecha Rutkowskiego, Ryszarda Jaroszewskiego, Leona Zienowicza, Tomasza Gajewskiego i wielu innych, którym tą drogą serdecznie dziękujemy. Oddzielne podziękowanie kieruję pod adresem wszystkich wolontariuszy, którzy wspierają naszą akcję ratowania dziedzictwa kulturowego i uczestniczą w kwestach cmentarnych.

Ale nie byłoby tych wszystkich działań, gdyby nie członkowie. Pozwólcie, że podziękuję: Gwidonowi Trzeckiemu, Małgorzacie Ciabach, Janowi Szarkowi, Heliodorowi Rucińskiemu, Krzysztofowi i Irenie Rymaszewskim, Janowi Harasimowiczowi, Piotrowi Płócienniczakowi, Mirosławowi Trzeckiemu i jeszcze raz Ryszardowi Jaroszewskiemu, Leonowi Zienowiczowi oraz Wam drodzy członkowie, którzy wspieracie nas duchem i finansami w naszych przedsięwzięciach. Oddzielne podziękowania kieruję pod adresem tych, którzy wpłacili na subkonto ratowania pomnika nagrobnego powstańców wielkopolskich.

Zdjęcia wykonał Heliodor Ruciński

Może nieco skromniej, ale równie ambitnie zaplanowane zostały działania w roku bieżącym, które w głównych punktach obejmą m.in.:

1. Uruchomienie i zrealizowanie we współpracy ze środowiskiem parafii Książ projektu upamiętnienia bł. ks. Stanisława Kubskiego we wsi Książ.
2. Kontynuację prac związanych z obchodami 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę.
3. Uczczenie 4 czerwca 1989 r. w 30. rocznicę I tury wyborów czerwcowych - uroczysta sesja RP z udziałem uczestników tamtych wydarzeń.
4. Uczczenie 16 sierpnia 1919 r. w 100. rocznica wybuchu I powstania śląskiego - Rok 2019 Rokiem Powstań Śląskich - strzelnian, powstańców walczących o Śląsk.
5. Uczczenie 1 września 1939 r. w 80. rocznica napaści Niemiec na Polskę (pierwsze wielkie rozstrzelania strzelnian: Kopce, Ciencisko, Jeziorki, Kurzebiela) - uroczysta sesja RM.
6. Zorganizowanie kolejnej XV Kwesty Cmentarnej.

Niekończące się bajanie o Strzelnie

Powyższy widok jest czwartym z kolei znanym obrazem przedstawiającym świątynie strzeleńskie ze wzgórza św. Wojciecha. Prawdopodobnie narysowany przez samego Józefa Łukaszewicza. Przypomnę, że pierwsze dwa wykute w kamieniu to tympanony fundacyjne z kościołami św. Krzyża (św. Prokopa) i św. Trójcy. Trzeci obraz to gwasz Karola Albertiego z ok. lat 1791-1792.     

Na dwa lata przed sekularyzacją strzeleńskiego klasztory sióstr norbertanek w 1835 r. miasto Strzelno odwiedził Józef Łukaszewicz (1799-1873), polski historyk, publicysta, bibliotekarz i wydawca. Celem jego wizyty było opisanie dziejów tutejszego klasztoru oraz przekazanie współczesnym wiedzy o tym starożytnym zabytku. Z tej wyprawy napisał artykuł, który następnie opublikował 9 stycznia 1836 r. w "Przyjacielu Ludu" (1836/28). Łukaszewicz był autorem m.in. pierwszej historii Poznania, która nosi tytuł Obraz historyczny i statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach. W latach 1832–1843 zajmował stanowisko archiwisty miejskiego w Poznaniu i równocześnie w latach 1838–1842 był nauczycielem w tamtejszym gimnazjum Fryderyka Wilhelma. Należał do założycieli i stałych współpracowników „Przyjaciela Ludu”, w którym zamieszczał liczne artykuły o treści historycznej i archeologicznej, a w latach 1839–1845 pełnił ponadto funkcję głównego redaktora.

Po przybyciu w 1835 r. do Strzelna Łukaszewicz spotkał się z miejscowym proboszczem ks. infułatem Franciszkiem Ksawery Salmońskim (1787-1848), ostatnim prepozytem strzeleńskiego klasztoru sióstr norbertanek. Jak wiadomo, najwyższym reskryptem gabinetowym króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w 1837 r., czyli w czasie tej wizyty ks. Salmoński był jeszcze pełnoprawnym prepozytem ograbionego przez rząd pruski klasztoru sióstr norbertanek w Strzelnie. Z przeprowadzonej rozmowy oraz na podstawie udostępnionych źródeł Łukaszewicz napisał obszerny artykuł, w którym poza dziejami klasztoru zawarł dwie stare opowieści - legendy: O św. Wojciechu i O dziewczynie zaklętej w kamień. Są to najstarsze najwcześniej spisane wersje strzeleńskich legend.

Na dziedzińcu klasztornym stoi piękna figura Matki Boskiej, w roku 1635 przez Szymona Kołudzkiego, kanonika gnieźnieńskiego z białego marmuru wystawiona, kilkanaście łokci wysoka. Obok tej figury leżą trzy ogromne kamienie polne. Na jednym z nich widać wklęsłość podobną do śladu, kołem wozowym wytłoczonego. Według powieści miejscowej ślad ten na kamieniu sięga odległych bardzo wieków i pochodzi z następującej przyczyny. Święty Wojciech jechał z Gniezna na Strzelno do Prus w zamiarze nawrócenia mieszkańców pogańskich tego kraju do wiary świętej. Na polach strzelińskich nieostrożny woźnica wjechał kołem jednym na ogromny kamień i wywrócił pojazd. Na pamiątkę tego zdarzenia, wyciśnięty został na kamieniu na zawsze ślad koła. Kamień ten sprowadzono później na miejsce, w którym się dziś znajduje. Dotychczas okoliczny lud wiejski ma kamień ten w największym poszanowaniu i przyznaje mu właściwość lekarską. Pociera go nożami, lub innymi narzędziami żelaznymi, zbiera starannie utarty proch, pije go w wodzie jako lekarstwo na febry, i bywa częstokroć uzdrawianym; albowiem wiara jego uzdrowiła go.

W latach późniejszych legenda została rozbudowana o kolejne wersje, szczegółowo opisane przez ks. prałata Ignacego Czechowskiego w książeczce Historia kościołów strzelińskich. Nie przybliżam ich dla zachowania pierwowzoru ustnie przekazywanego od niepamiętnych czasów. Drugą legendą jest cytowana poniżej opowieść O dziewczynie zaklętej w kamień.

Niedaleko klasztoru strzelińskiego, we wsi zwanej Młyny znajduje się głaz ogromny, wyobrażający w oddaleniu dość dobrze postać człowieka, niosącego wodę w wiadrach. Pospólstwo powiada, że w głaz ten przemieniła się przed laty pewna służebna dziewczyna. Dziewczyna ta miała być bardzo leniwa i gdziekolwiek ją gospodyni wysłała, lubiła się długom dobę zabawić. Jednego razu poszła z wiadrami do pobliskiego źródła czerpać wodę i zwyczajem swoim nie wracała długo do domu. Gospodyni zniecierpliwiona rzekła w uniesieniu:

- Bodaj taka dziewczyna skamieniała.

Po czym upływa jedna i druga godzina, a dziewczyna nie wraca. Nareszcie gospodyni wychodzi z domu szukać jej z obawy, czy w wodę nie wpadła. Lecz jakież było zdziwienie i przestrach gospodyni, gdy nad źródłem zastaje dziewczynę wskutek jej przekleństwa wraz z wiadrami w kamień przemienioną! Czy gospodyni czyniła jakie kroki, aby głazowi przywrócić znowu życie, a z nim postać ludzką, albo czy grzech ten przekleństwa ciężkimi pokutami zmazała, o tym podanie milczy zupełnie. Baśń przecież ta, o której rzeczywistości pospólstwo okoliczne bynajmniej nie wątpi, nie była bez celu rozsiana. Wymyślono ją zapewne na przestrogę leniwej czeladzi, a kształt kamienia naśladujący postać człowieka z wiadrami, posłużył do nadania jej pozoru prawdy w oczach ciemnego gminu.

Późniejsza wersja przedstawiona przez Antoniego Lubika w Geografii powiatu strzelińskiego uszczegółowia miejsce zdarzenia i położenia tego nieistniejącego już dzisiaj głazu. Otóż był to obszar folwarku Młyny, czyli współczesnych Młynic, a miejsce zdarzenia nazywano "Chłopoty".

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 35 Rynek - cz. 32; Rzecz o rozbójniku Dąbku

Rzecz o rozbójniku Dąbku

Z każdą z kamienic przy Rynku w Strzelnie, podobnie jak i w całym mieście, związane są niezwykle ciekawe przekazy i opowieści, których treść mogłaby posłużyć za odrębny materiał do opisania dziejów naszego miasta. Liczne miejsca to wręcz sagi rodowe na wzór chociażby tych opisanych przez XIX-wiecznego pisarza angielskiego Anthony'ego Trollopa. Uwagę przybywających do Strzelna turystów przykuwa ta jedna, wyjątkowa kamienica z naturalnej wielkości metalowym posągiem Herkulesa. Umieszczony on jest na wysokości drugiego piętra, między dwoma oknami wschodniego ryzalitu, na imitującym balkon wysunięciu wymurowanym podobnie jak całość z czerwonej cegły. Postać ta nawiązuje do starej legendy o rozbójniku Dąbku, która ożyła w dobie romantyzmu, a do której odkurzenia przyczynił się miejscowy Żyd Abraham Małachowski. Później jego następca na nieruchomości Niemiec Karol (Carl) Ritter przeniósł legendarny wizerunek, ale już w postaci Herkulesa na swoje wyroby alkoholowe, sygnując nim butelki i zdobne ołowiane nakładki na szyjki tychże butelek. A kiedy wystawił nową kamienicę umieścił na jej frontonie metalową postać Herkulesa, mającą nawiązywać do tej z legendy.  

Karol Ritter przywracając legendarną postać Dąbka uczynił ją znakiem markowym dla swoich wyrobów alkoholowych, które ponoć miały moc zbója. Najsłynniejszymi alkoholami produkowanymi w jego fabryce były, Cognac-Brennerei oraz Dessert-Liköre, czyli likiery deserowe. Wizerunki Dąbka z logo i figury różnią się między sobą. Na logo Dąbek, czy jak kto woli Herkules maczugę ma zawadiacko przerzuconą przez lewe ramię, natomiast na figurze widzimy go podpierającego się lewą ręką na maczudze. W otoku postaci na butelce widnieje napis "Fabrik Marke", a w otoku ołowianej nakładki "Karol Ritter Strzelno". A jakie tej marki były początki? Oto, co udało mi się zebrać o legendarnym rozbójniku Dąbku.

Strzelno, połowa XIX w. W mieście mieszkał Żyd Abraham Małachowski, który parał się kupiectwem i wyszynkiem. Prowadził karczmę, w miejscu, w którym obecnie znajduje się nasza przepiękna eklektyczna kamienica z widniejącą na niej metalową podobizną Herkulesa, podpierającego się maczugą. Postać ta nawiązuje do legendy, o głośnym herszcie zwanym Dąbkiem i jego 12. rozbójnikach, którą co wieczór wysłuchiwali, karczmarz i podochoceni trunkami goście. A płynęła ona z ust starego bajarza, który przesiadywał w Abrahamowym lokalu i zabawiał swymi opowieściami klientelę licznie odwiedzającą ten przybytek Bachusa. Zapłatą za bajanie było, co nieco z pękatej żydowskiej flachy.

Zrazu Bajarzowi zmarło się. Nie miał już, kto opowiadać gościom legend i przypowieści, dlatego też stała klientela rozmyła się gdzieś po sąsiednich lokalach, których w tym czasie w Strzelnie było bez liku. Przebiegły Żyd strasznie się srożył na spadek obrotów i popadł w mizerię. Szukając rady na wyjście z kryzysu posłuchał miejscowego rebe, Sandberga. Mędrzec ów doradził kupcowi by ten zamówił u miejscowego snycerza podobiznę zbója Dąbka i umieścił ją nad wejściem do karczmy. Wnet rozniosło się po mieście, że do karczmy Abrahamowej powrócił, niczym żywy z opowieści bajarza, Dąbek. Gruchnęli wówczas miłośnicy Bachusa i bajań, by podziwiać wyrzeźbioną, wprawną ręką snycerza, sylwetkę zbója, przy okazji wstępując na głębszego. Tak oto Abraham wykpił się kryzysowi, a kiedy i on zmarł do rzeźby tej, bywalcy karczmy, dopisali nowy przydomek, zwąc ją podobizną Dąbka Małachowskiego. Ustami strych mieszkańców Strzelna wypowiadany on był w brzmieniu „Dombek Machałoski". Zapewne legenda ta, jak i utrwalenie jej bohatera w rzeźbie stały się pierwszym znanym strzeleńskim chwytem marketingowym.

Kiedy Karl Ritter senior wystawił w miejscu byłej karczmy okazałą kamienicę, nie zapomniał, by i dla swej pomyślności w prowadzeniu rozległych interesów, na fasadzie domu umieścić, podobnie, jak jego poprzednik, sylwetkę zbója. Zamówił w tym celu u artystów poznańskich, zgodnie z panującą modą podobiznę Herkulesa, która swą atletyczną budową przypominała Dąbka z legendy strzeleńskiego bajarza oraz tej wydłubanej ręką snycerza. Po dziś dzień możemy podziwiać Dąbka na frontonie tegoż domu. Tak, więc przetrwanie starej legendy o Dąbku możemy zawdzięczać pośrednikom: Żydowi, Niemcowi i na końcu Polakowi, kierownikowi Szkoły Katolickiej ze Sławska Dolnego, ale o tym nieco niżej.

I do tej postaci, podobnie jak do Zygmuntowskiej, tej z kolumny warszawskiej, miejscowi dopisali wątki humorystyczne. A mianowicie: Stwarzając wrażenie zatroskanych, opowiadają, iż „Machałoskiego" mają ściągnąć z piedestału. A kiedy zdumiony słuchacz pyta się - dlaczego? Wówczas pada odpowiedź - ponieważ, jak każdy, strzelnianin, tak i on musi załatwić swoją potrzebę fizjologiczną, a że swym wizerunkiem prezentuje kulturę antyczną, dlatego nie „leje" w miejscu publicznym tylko w szalecie, który tuż przed nosem władze miejskie jemu wystawiły (szalet został rozebrany w 2013 r.).

Inna przypowieść od lat służy za straszak przeciwko czyniącym zło miastu i skierowana jest szczególnie ku przestrodze władz miejskich. A kiedy oni takowe zło czynią, wówczas miejscowi mają prawo wysłać w ich kierunku ostrzeżenie następującej treści: - Powstrzymajcie się niecnoty i nie doprowadzajcie „Dąbka" do pasji, gdyż jak on się wkurzy i zejdzie ze swego piedestału, oczywiście w celach porządkowych, to klękajcie narody, przed tym, którego pała zbójecka dosięgnie. Oczywiście, klękamy przed „denatem", wcześniej potraktowanym Dąbkowym narzędziem pracy. Humoreski te, po raz pierwszy, usłyszałem z ust niezwykle pozytywnie nastawionego do życia, zegarmistrza miejscowego, śp. Mariana Wojciechowskiego, rocznik 1907.

Pierwszą wersję legendy o Dąbku poznajemy w połowie XIX w. Kolejną, pełną wersję spisał Antoni Lubik w Geografii powiatu strzelińskiego. Przez wiele lat opowiadał ją turystom i miejscowym ostatni bajarz strzeleński, miejscowy kościelny a zarazem przewodnik po zabytkowych świątyniach, Szczepan Kowalski, który rozbudował ją o wątki biblijne z życia Samsona. Treść samej legendy została opublikowana kilkakrotnie w prasie lokalnej oraz w specjalnym wydawnictwie TMMS-u w 2007 r. O Dąbku rozbójniku, której autorem jest Jacek Sech.

Słynny herszt rozbójników Dąbek znany był niegdyś na Kujawach - pisał Antoni Lubik w Geografii powiatu strzelińskiego. Ta kilkudziesięciostronicowa broszurka została wydana nakładem księgarni Józefa Musiałkiewicza i czcionkami jego Drukarni Strzelińskiej w 1927 r. Z jej kart poznajemy legendarny żywot zbója nad zbójami. A oto i ta opowieść:

Lud nazywał go Małachowski. Na miejscu domu p. Rittera stała dawniej karczma, której to właścicielem był kupiec Abraham Małachowski. ów Małachowski umieścił nad wejściem do swojej karczmy podobiznę głośnego herszta Dąbka. Odtąd więc nazywa się Dąbek Małachowski.

Dąbek był postrachem całej bliższej i dalszej okolicy. Z bandą swoja, a było tych zbójów dwunastu, ukrywał się w gęstych lasach miradzkich. Tuż przy trakcie ze Strzelna do Wilczyna rósł ogromny Dąb, który był wewnątrz wydrążony. Z tego wydrążenia prowadziła drabina z powrozów aż do samej korony. Z tej niejako wieży mieli zbóje baczne oko na całą okolicę. Pod dębem mieściła się dość obszerna kryjówka; wejście do niej zakryte było potężnym kamieniem, którego jednak z jednej strony można było odsuwać. Obok dębu było rumowisko kamieni, resztki po starej zapadłej karczmie. Pod tym rumowiskiem znajdowała się jaskinia, obszerne mieszkanie opryszków. Dąbek na ruinach umieścił krzyż; przechodzień oddając cześć Panu Bogu nie przypuszczał, że za chwilę będzie zamordowany. Sprytnie się urządzili zbóje. Przez drogę przeciągnęli powróz i przysypali go piaskiem. Powróz prowadził do jaskini, gdzie jego końcówka przymocowana była do dzwonka. Na znak dzwonka wybiegali czym prędzej z jaskini i rozdzielali się na dwie grupki. Jedni biegli ku Strzelnu, drudzy w stronę przeciwną ku Wójcinowi. Nikt prawie opryszkom nie uszedł. Zginęło z ich rąk bardzo dużo ludzi. Z początku przypuszczano, że to Żydzi mordują chrześcijan, gdyż potrzebna im jest krew chrześcijańska. Gdy jednak i Żydzi w tajemniczy sposób ginęli, omijano drogę leśną i nawet las miradzki, wybierając drogę okrężną przez Młyny, Wronowy, Nożyczyn, Siedlimowo.

Jednakże bandyci nadal szerzyli postrach, wszystkie starania władzy aby ich dostać, były daremne; nikt bowiem nie wiedział, gdzie się ukrywają. Wieczorem tylko udawali się do pobliskiego jeziora ostrowskiego aby zmyć i wyprać odzież swoją zbroczoną krwią ludzką. Okrucieństwo ich było bez granic. Razu pewnego pochwycili biednego owczarka, który pędził gromadę owiec do Strzelna na targ. Bronił się biedak jak mógł, w końcu uległ przemocy opryszków. Aby się za opór zemścić, skazali go na straszną śmierć. Otóż rozebrali go do naga i wdusili w kopiec mrówczy. Ręce i nogi związali łańcuchami, łańcuchy zaś przytwierdzili do sosny. Wśród okropnych męczarni biedak zmarł, a ciało nieboraka posłużyło mrówkom za żer. Dopiero po kilku latach znaleziono zbielałe kości, splecione łańcuchami przymocowanymi do drzewa.

Innym razem udało im się pochwycić córkę bogatego obywatela strzelińskiego. Dąbek spodziewał się wielkiego okupu. Gdy się w swoich nadziejach zawiódł, rozpoczął się nad biedną dziewczyną mścić. Miała zostać jego kochanką, ale oparła się zakusom. Wściekłość Dąbka nie znała granic. Rozebrano dziewczynę do naga, przywiązano do drzewa, a hołota strzelała do niej ostrymi drzazgami i raniła jej ciało. Następnie sam Dąbek wbijał jej ostre drewniane kliny i kolce w stopy, tak jak kowal podkuwa konie. Na koniec zamordowano ją w ten sposób, że na rozkaz Dąbka kilku opryszków przewierciło jej żywot żerdzią tak, że wnętrzności wyszły na wierzch.

Nie ma jednak zbrodni bez kary. Dąbek tej prawdy doświadczył. Schwycili bowiem bandyci pewną wieśniaczkę z Młynów, która dążyła na jarmark do Wilczyna. Była młoda i ładna, więc darowano jej życie. Musiała jednak złożyć uroczystą przysięgę, że zbójów i ich mieszkanie nie zdradzi. Żyła więc u zbójów, prowadziła im gospodarstwo, prała im krwią przesiąknięte spodnie, chodziła na jarmark do Wilczyna z kiełbasami z ludzkiego mięsa, a do Inowrocławia i Radziejowa ze skórami. Razu pewnego spotkała w Wilczynie swego narzeczonego. Bała się jednak wtajemniczyć go we wszystko, bała się złamania przysięgi. Chłopak spostrzegł od razu jej smutek i nalegał aby mu się zwierzyła. Wtedy poprowadziła go do bożej męki tuż pod Wójcinem. Obok krzyża prowadził mostek przez mały strumyk. Dziewczyna poprosiła swego narzeczonego, aby się pod tym mostkiem ukrył. Gdy uczynił to; rzuciła się na kolana i Ukrzyżowanemu wyznała głośno wszystkie swoje cierpienia i w gorącej modlitwie prosiła Boga o pomoc. Chłopak usłyszał wszystko i każde słowo mocno sobie zapamiętał. Udał się natychmiast do Strzelna i powiadomił o wszystkim władze. Długo nie trwało a Dąbek z bandą swoją, okuty w kajdany zawitał w więzieniu. Krótka była rozprawa sądowa. Dąbek i towarzysze jego zbrodniczych występków zakończyli swe niecne życie na szubienicy.

W wersji przekazywanej przez starego kościelnego Szczepana Kowalskiego, przejęte od zbójów skarby przysłużyć się miały rozwojowi miasta, które grabione przez zbója Dąbka chyliło się ku upadkowi…