Dzień Przewodnika - zwiedzanie i wykłady o powstaniu i sarmatach

W niedzielę 25 lutego strzelnianie, a także goście z Gniezna, Kruszwicy i szeroko pojętego regionu w ramach Międzynarodowego Dnia Przewodnika Turystycznego mieli okazję do darmowego zwiedzania naszych zabytków i wysłuchania dwóch prelekcji. Organizatorami tego przedsięwzięcia były miejscowe: PTTK, Parafia, Muzeum, Biblioteka Miejska i TMMS.

Pomimo, że był to dzień święty i pora obiadu, który zapewne zatrzymał wielu oficjeli przy niedzielnym rosole, frekwencja dopisała wprost znakomicie. Na początek, tuż po południowej mszy św. bazylikę strzeleńską wypełnili miłośnicy historii i tajemnic skrywanych w murach ponorbertańskich budowli sakralnych i poklasztornych. Nasz strzeleński przewodnik i kustosz Damian Rybak w barwnej opowieści przybliżył dzieje strzeleńskie "prowadząc" wsłuchaną widownię przez romańskie średniowiecze i unikatowe rzeźby z epoki, po barwny i bogaty barok.

Po ponad godzinnym zwiedzaniu uczestnicy "wycieczki" przybyli do Biblioteki Miejskiej, wypełniając jej mury po brzegi. Tutaj przy cieście, gorącej herbacie i kawie, rozgrzewając swoje nieco przemarznięte ciała, wysłuchano dwóch prelekcji. Pierwszą wygłosiłem ja, mówiąc o Powstaniu Wielkopolskim w Strzelnie i okolicy, o Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym, o strzelnianach tym zaszczytnym odznaczeniem wyróżnionych, a także o przygotowaniach do obchodów 100. lecia odzyskania niepodległości i 100. lecia Powstania Wielkopolskiego. Przedstawiłem również listę powstańców wielkopolskich ze strzeleńskiego Koła ZWPN RP, którą publikuję poniżej.

Z ogromnym zainteresowaniem wysłuchano również prelekcji o sarmackich zwyczajach pogrzebowych zwanych pompa funebris. Opowiadali o o nich przewodnicy turystyczni z Gniezna Mirosława i Mirosław Dudko. A były to ceremonie przepełnione ówczesną symboliką, przy tym pełne przepychu. W ówczesnych kręgach elit rodzina i krewni zmarłego byli bardzo zaangażowani w pochówek nie szczędząc kosztów i czasu, a głównym wzorem do naśladowania były pogrzeby królewskie. W roku 1614 wydano Rituale Romanum, w którym zostało zapisane jak powinien wyglądać ceremoniał pogrzebowy.

Poniżej podaję listę członków Koła Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polski 1914-1919 w Strzelnie. Jest to pierwsza tak pełna lista uczestników Powstania Wielkopolskiego i walk niepodległościowych ze Strzelna i okolicy skompletowana przeze mnie. Dane pochodzą z Archiwum Państwowego  w Poznaniu.

1. Adamski Jan, ur. 31 maja 1895 r., kowal-maszynista, stopień wojskowy kapral, zamieszkały Strzelno Wybudowanie, członek Koła SWPN RP 1914-1919 od 15 lutego 1935 r.
2. Anielak Wacław, ur. 22 września 1996 r. w Stachocinie, urzędnik, starszy sierżant, Stodolna 18, od 1 maja 1934 r.
3. Baranowski Norbert, ur. 6 maja 1877 r., budowniczy, plutonowy, Raj 2, od 2 marca 1934 r.
4. Boesche Edmund, ur. 2 lipca 1877 r. w Gębicach, emeryt, sierżant, Inowrocławska 19, od 11 stycznia 1934 r., od 2 marca 1934 r.
5. Bruk Wacław, ur. 27. sierpnia 1888 r., urzędnik, kapral. Miradzka 11, od 2 marca 1934 r.
6. Brzezicha Marcin, ur. 22 października 1887 r. w Gorzycach, inkasent, szeregowy, Spichrzowa 5, od 2 marca 1934 r.
7. Budziszak Stanisław, ur. 15 lipca 1896 r. w Ostrowie, robotnik, kapral, Inowrocławska 18, od 20 grudnia 1934 r.
8. Bukowski Jan, ur. 5 marca 1897 r. w Pomianach, emeryt straży granicznej, starszy szeregowy, Inowrocławska 5 od 10 maja 1935 r.
9. Cieślewicz Wacław, ur. 27 września 1904 r. w Strzelnie, kupiec, starszy szeregowy, Strzelno, od 16 marca 1935 r.
10. Czubachowski Marcin, ur. 14 września 1889 r. w Mirosławicach, chorąży, Lipowa 8 (Leszno), od 2 marca 1934 r.
11. Dałkowski Jan, ur. 20 maja 1899 w Wielichowie, kierownik szkoły, kapra; podchorąży, Strzelno, 18 marca 1935 r.
12. Dembiński Roman, ur. 11 lutego 1894 r. inkasent miejski, szeregowy, Powstania Wielkopolskiego 11, od 14 sierpnia 1934 r.
13. Drożdzyński Franciszek, ur. 9 października 1882 r. w Kołodziejewku, robotnik, szeregowy, Ciencisko, od 15 lutego 1936 r.
14. Dymel Stanisław, ur. 10 kwietnia 1884 r. w Strzelnie, zdun, Szeroka 16, od 18 kwietnia 1934 r.
15. Dziminiak Antoni, ur. 11 lutego 1870 r. w Strzelnie, murarz, starszy szeregowy, Strzelno, od 27 grudnia 1934 r.
16. Filipiak Leon, ur. 14 września 1890 r. w Cieślinie, rolnik, Bronisław, od 19 kwietnia 1934 r.
17. Gałęzewski Adolf, ur. 14 kwietnia 1860 r. w Wylatowie, robotnik, szeregowy, Sibila, od 28 kwietnia 1934 r.
18. Gałęzewski Józef, ur. 13 lutego 1900 r. w Strzelnie, drukarz, chorąży, Inowrocław 59 Pułk Piechoty, od 15 października 1935 r.
19. Glasner Franciszek, ur. 4 września 1889 r. w Strzelnie, cieśla, Powstania Wielkopolskiego, od 18 kwietnia 1934 r.
20. Glasner Karol, ur. 15 grudnia 1865 r. w Mogilnie, dyplomowany mistrz ślusarski-mechanik, starszy szeregowy, Inowrocławska 21, od 25 stycznia 1934 r.
21. Głowacki Apolinary, ur. 2 lipca 1883 r. w Kamieńcu, kupiec, sierżant, św. Ducha, od 1 marca 1934 r.
22. Głuszek Józef, ur. 15 stycznia 1878 r. w Młynach, rolnik, szeregowy, Powstania Wielkopolskiego, od 16 kwietnia 1934 r.
23. Gołach Kazimierz, ur. 28 lutego 1899 r. w Młynach, robotnik, starszy szeregowy, Szeroka 3, od 19 kwietnia 1934 r.
24. Gręzicki Franciszek, ur. 7 sierpnia 1898 r., inwalida wojenny, szeregowy, Stodolna 12, od 23 października 1934 r.
25. Górecki Władysław, ur. 25 maja 1897 r. w Ludzisku, woźny, starszy szeregowy, Lipowa 4, od 19 kwietnia 1934 r.
26. Hanasz Stanisław, ur. 19 kwietnia 1898r., inspektor, szeregowy, św. Ducha 1, od 2 marca 1934 r.
27. Hoffmann Jan, ur. 2 lutego 1865 r. w Strzelnie, drogerzysta, Szeroka 12, od 15 kwietnia 1934 r.
28. Jankowski Jan, ur. 4 stycznia 1887 r. w Strzelnie, pomocnik kancelaryjny Sądu Grodzkiego w Strzelnie, starszy szeregowy, Strzelno, od 18 marca 1935 r.
29. Janowski Józef, ur. 1 sierpnia 1890 r. w Młynach, emeryt szeregowy, Jadowniki od 8 marca 1835 r.
30. Jaworski Józef, ur. 26 lutego 1899 r. w Młynicach, robotnik, szeregowy, Młynice, od 15 lutego 1936 r.
31. Kaczmarek Stanisław, 18 marca 1901 r. w Rzeszynie, starszy szeregowy, Rynek 18, od 14 lutego 1936 r.
32. Kasprowicz Nikodem, ur. 11 września 1883 r. w Kcyni, malarz, Szeroka 2, od 2 marca 1934 r.
33. Klein Kazimierz, ur. 25 lutego 1878 r., robotnik, starszy szeregowy, Szeroka 7, od 20 grudnia 1934 r.
34. Kolczyński Michał, ur. 20 sierpnia 1884 r. w Strzelnie, rolnik, sierżant, Strzelno, od 27 grudnia 1934 r.
35. Koncikowski Jan, ur. 26 czerwca 1894 r. w Strzelnie, listonosz, starszy strzelec, Targowisko 1, od 19 kwietnia 1934 r.
36. Kościelny Sylwester, ur. 22 maja 1895 r. w Wielowsi, rzeźnik, starszy szeregowy, Bronisław, od 21 sierpnia 1934 r.
37. Kotecki Jakub, ur. 18 maja 1893 r. w Strzelnie, robotnik, szeregowy, Cestryjewska 11, od 2 marca 1934 r.
38. Kozłowski Franciszek, 16 lipca 1889 r. w Kostrzynie, emeryt, kapral, Stodolna 14, od 19 kwietnia 1934 r.
39. Kozłowski Stanisław, ur. 4 kwietnia 1872 r. w Polanowicach, pracownik kolejowy, Polna 3, od 18 kwietnia 1934 r.
40. Królak Józef, zam. 19 lutego 1898 r. w Żegotkach, plutonowy, Rzadkwin, od 16 marca 1935 r.
41. Krzemionka Józef, ur. 3 kwietnia 1868 r. w Dziennicach, robotnik, szeregowy, Cegiełka, 2 grudnia1934 r.
42. Kulasik Ignacy, ur. 18 września 1899 r. w Młynach, robotnik, szeregowy, Powstania Wielkopolskiego 18, od 15 stycznia 1935 r.
43. Lechowski Czesław, ur. (?), pomocnik zegarmistrza, szeregowy, św. Ducha, od 14 kwietnia 1936 r.
44. Lewandowski Tomasz, ur. 27 listopada 1881 r. w Nowej Wsi, robotnik, szeregowy, Miradzka 9, od 15 maja 1934 r.
45. Linettej Szymon Jan, ur. 9 października 1998 r. w Kcyni, ekspedient pocztowy, kapral, Ogrodowa 6, od 16 kwietnia 1934 r.
46. Łyczyński Tadeusz, ur. 17 września 1901 r. w Grodzisku, lekarz dr medycyny, starszy szeregowy, Rynek, od 19 października 1934 r.
47. Malicki Józef, ur. 15 grudnia 1885 r. robotnik, starszy szeregowy, Stodolna 3, od 5 marca 1934 r.
48. Malicki Karol, ur. 31 sierpnia 1892 r. w Rzadkwinie, kołodziej, starszy szeregowy, Strzelce, od 16 marca 1935 r.
49. Matuszewski Ludwik, 24 sierpnia 1876 r. w Żegotkach, ziemianin, szeregowy, Żegotki, od 10 lutego 1935 r.
50. Mazurkiewicz Szczepan, ur. 4 grudnia 1894 r., cieśla, plutonowy, Kościelna 12, od 2 marca 1934 r.
51. Meyer Hieronim, ur. 18 stycznia 1891 r. w Bydgoszczy, mistrz malarski starszy szeregowy, Rynek 97, od 23 października 1934 r.
52. Mikołajczak Tomasz, ur. 3 grudnia 1886 r. w Janowcu, robotnik, szeregowy, Sibila, od 17 stycznia 1935 r.
53. Milak Stanisław, ur. 8 kwietnia 1895 r. w Strzelnie, listonosz, starszy szeregowy, Polna 9, od 18 kwietnia 1934 r.
54. Młynek Józef, ur. 20 października 1900 r. w Bielsku, robotnik, Stodolna, od 20 kwietnia 1934 r.
55. Murlik Kazimierz, ur. 27 października 1893 r. w Bielsku, mechanik, Szeroka 5, od 2 marca 1934 r.
56. Musiałkiewicz Józef, ur. 14 stycznia 1899 r. w Strzelnie, kupiec, sierżant, św. Ducha 2, od 20 kwietnia 1935 r.
57. Nadolny Wojciech, ur. 17 kwietnia 1891 r. w Młynach, krawiec, kapral, Młyny od 27 lipca 1934 r.
58. Nowak Jakub, ur. 22 lipca 1894 r. w Strzelnie, dekarz, wachmistrz, Szeroka 5, od 19 kwietnia 1934 r.
59. Nowak Jan, ur. 19 czerwca 1889 r. w Strzelnie, robotnik, plutonowy, Strzelno, od 23 lutego 1935 r.
60. Nowak Szczepan, ur. 12 grudnia 1893 r. w Ciechrzu, ślusarz, kapral, Targowisko 1, od 2 marca 1934 r.
61. Nowakowski Jan, ur. 23 kwietnia 1885 r. w Młynach, robotnik, szeregowy, Młyny, od 4 lutego 1935 r.
62. Orchowski Walenty, ur. 27 stycznia 1888 r. w Gaju, emeryt, Inowrocławska 28, od 18 kwietnia 1934 r.
63. Osiński Franciszek, ur. 10 października 1885 r. w Strzelnie, kupiec, podoficer, Strzelno, od 1 lutego 1935 r.
64. Paczkowski Sylwester, ur. 18 listopada 1895 r. w Turzanach, kupiec, kapral, Rynek 21, od 18 lutego 1934 r.
65. Pankowski Aleksy, ur. 17 lipca 1894 r. w Pakości, kierownik tartaku w Miradzu, Miradz, od 1 lipca 1934 r.
66. Parada Paweł, ur. 5 listopada 1877 r. w Łęgu, woźnica, szeregowy, Lipowa 4, od 1 czerwca 1934 r.
67. Paternoga Antoni, 14 stycznia 1877 r. w Chełmcach, rolnik, szeregowy, Strzelno, od 2 listopada 1935 r.
68. Piątkowski Wiktor, ur. 30 lipca 1887 r. w Kiszewie, kupiec, sierżant sztabowy, Plac Marszałka Piłsudskiego 2, od 1 lipca 1934 r.
69. Przybysz Jan, ur. 26 maja 1891 r. w Inowrocławiu, zawiadowca stacji, sierżant, Strzelno, od 16 stycznia 1935 r.
70. Józef Rutkowski, ur. 22 lutego 1896 r. w Ostrowie w powiecie strzeleńskim, chorąży, ul. Inowrocławska 5, od 5 maja 1936 r.
71. Skibski Michał, ur. 23 września 1870 r. w Nowej Wsi, budowniczy miejski, starszy szeregowy, Spichrzowa 8, od 19 kwietnia 1934 r.
72. Skowron Stanisław, ur. 22 września 1898 r. w Sławsku, sekretarz, sierżant, Lipowa 3, od 19 kwietnia 1934 r.
73. Skowroński Józef, ur. 19 kwietnia 1873 r. w Głogowej, robotnik, sanitariusz, Cegiełka, od 6 maja 1934 r.
74. Sobociński Michał, ur. 16 września 1898 r. w Lenartowie, robotnik, Berlinek, od 1 maja 1834 r.
75. Stachuła Stanisław, ur. 29 września 1898 r. w Kiełkowie, cukiernik, plutonowy, św. Ducha 11, od 15 lutego 1936 r.
76. Strzelecki Jan, ur. 24 kwietnia 1899 r.  kapral, Stodolna 5, od 2 marca 1934 r.
77. Strzelecki Szczepan, ur. 4 grudnia 1868 r. w Ciencisku, dekarz, Strzelno, od 4 marca 1935 r.
78. Szafrański Jan, ur. 15 września 1891 r. w Płonkówku, rządca rolny, chorąży, Szeroka 20, od 1 marca 1934 r.
79. Szczepański Jan, ur. 25 grudnia 1865 r. w Dąbrowie Biskupiej, mistrz blacharski, szeregowy, św. Ducha 13, od 16 kwietnia 1934 r.
80. Świątkiewicz Ignacy, ur. 3 lipca 1871 r. w Strzelnie, mistrz siodlarski, szeregowy, Rynek, od 16 lutego 1936 r.
81. Świątkowski Jan, ur. 5 maja 1885 r. w Jeziorkach, palacz, kapral, Cestryjewska 25, od 8 lutego 1936 r.
82. Tarczewski Stanisław, ur. 5 września 1895 r. w Strzelnie, robotnik, szeregowy, Olac Świętokrzyski 3, od 19 kwietnia 1934 r.
83. Tobolewski Zygmunt, ur. 1 kwietnia 1896 r. w Jankowie, urzędnik skarbowy, Mogilno ul. Ogrodowa 4, od 26 lutego 1934 r.
84. Trzecki Stanisław, ur. 3 maja 1880 r. w Strzelnie, dekarz, kapral, Ślusarska 4, od 15 lutego 1936 r.
85. Trzoska Roman, ur. 25 lutego 1878 r. w Strzelnie, urzędnik państwowy, kapral, (mieszkał w Starogardzie ul Hallera 38), od 1 lipca 1934 r.
86. Tylkowski Ignacy, ur. 6 lipca 1900 r. w Zbytowie, księgowy, podchorąży, Magazynowa 7, od 18 maja 1934 r.
87. Wieliński Andrzej, ur. 1 listopada 1893 r. w Strzelnie, cieśla, plutonowy, Cestryjewska 16, od 4 listopada 1934 r.
88. Witkowski Jakub, ur. 11 lipca 1875 r. w Biskupicach, robotnik, szeregowy, Stodolna 17, od 15 marca 1934 r.
89. Witkowski Jan, ur. 5 września 1872 r. w Kwiatkowie, robotnik, szeregowy, Cestryjewska 13, od 2 marca 1934 r.
90. Wiśniewski Jan, ur. 29 kwietnia 1892 r. w Strzelnie, robotnik, plutonowy, Magazynowa 7, od 20 kwietnia 1934 r.
91. Wojciechowski Kazimierz, ur. 10 sierpnia 1863 r. kupiec, Strzelno, od 3 lutego 1936 r.
92. Ziętara Franciszek, ur. 9 sierpnia 1890 r. w Janikowie, emeryt, plutonowy, Gębice Rynek 105, od 4 listopada 1934 r.

Nie jest to lista wszystkich powstańców, a określenie jej jako kompletna dotyczy tych osób, które były członkami Związku Weteranów Powstań Narodowych RP. W Strzelnie były jeszcze dwa stowarzyszenie powstańcze. Pierwszą organizacją kombatancką skupiającą strzelnian walczących w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919 był powstały w 1920 r. Związek Uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Drugą organizacją założoną w 1928 r. był  Związek Powstańców Wielkopolskich.

Niestety nie zachowały się archiwa tych dwóch organizacji, dlatego pracuję nad skompletowanie ich składów. Dodam, że wielu wojskowych nie mogło należeć do związków powstańczych, dlatego na listach tych wielu powstańców nie zostało wymienionych. Dopiero mogli wstępować do organizacji kombatanckich po przejściu w stan spoczynku.

Około 170 strzelnian zostało odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Właśnie pracuję nad książką im poświęconą, obok książki o mogilnianach, których było około 280. Proszę o cierpliwość, a wszystkie zasłużone osoby znajdą swoje godne wyróżnienie na kartach książki. 

Powstańcy wielkopolscy z Wójcina

Wójcin - widok od strony dworu Skrzydlewskich.

Poszukują źródeł do dziejów Powstania Wielkopolskiego w Strzelnie i okolicy trafiłem dawno temu na przedwojenny artykuł mówiący o kultywowaniu tradycji powstańczej we wsi Wójcin w byłym powiecie strzeleńskim. Jego waga jest na tyle cenna, że wymieniono w nim szereg mieszkańców, którzy polegli na frontach I wojny światowej, a także powstaniec, który brał udział w tym zwycięskim, wielkim zrywie Wielkopolan. Po niewielkich, językowo-stylistycznych poprawkach pragnę zacytować artykuł w całości.

Na szlaku byłej granicy zaborców.

(Od naszego specjalnego sprawozdawcy.)

Niezwykłą uroczystość przeżyli mieszkańcy Wójcina, położonego w powiecie strzeleńskim, niedaleko byłej granicy niemiecko-rosyjskiej. W niedzielę, 14 sierpnia 1927 r. odbyło się tam uroczyste poświęcenie sztandaru miejscowego Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz odsłonięcie pomnika poległych w latach 1914-1920 r. i powstańcowi z 1919 r., który zginął w walce o niepodległość naszej Ojczyzny.

Bramy tryumfalne przystrojone w zieleń i domy udekorowane chorągwiami narodowymi nadawały Wójcinowi szatę odświętną. Już z samego rana przybywały delegacje różnych organizacji z sąsiednich miejscowości, ze sztandarami i przedstawiciele władz oraz ze sfer obywatelskich. Przy dźwiękach orkiestry 59. Pułku Piechoty z Inowrocławia uformowany w czwórki pochód, ruszył marszem wojskowych do kościoła parafialnego. W świątyni ks. proboszcz [Romuald] Sołtysiński z Siedlimowa odprawił mszę św. i poświęcił nowo ufundowany sztandar. W trakcie, do braci powstańców wygłosił wzruszające do łez okolicznościowe kazanie, wskazując na symboliczne znaczenie sztandaru. Pienia kościelne w tym czasie wykonał chór kościelny pod batutą miejscowego organisty p. Szuberta.

Rodzicami chrzestnymi sztandaru byli pp.: kpt. rez. [Włodzimierz] Skrzydlewski z Wójcina, [Zofia Bronisława] Pętkowska z Kuśnierza, [Tadeusz] Pętkowski z Woli [Kożuszkowej], hr. [Maria] Kwilecka z Góry [z Gosławic folwark Góry], [Kazimierz] Taczanowski z Wilczyna, [Halina] Skrzydlewska z Wójcina, [Walenty] Gąsiorowski ze Strzelna, [Zofia] Maringe z Lenartowa, Kaźmierczak z Wójcina, Zbytniewska z Wójcina, Nawrocki z Nowej Wsi, Prykówna z Gaju. Po ceremoniach kościelnych pochód udał się z wieńcami na miejscowy cmentarz. Las sztandarów kościelnych i delegacji czynił wrażenie wielkiej procesji rozmodlonego tłumu. Po odśpiewaniu egzekwii, ks. prob. Sołtysiń­ski zdjął czarną zasłonę z pomnika, poświęcił go, poczym za duszę poległych w wojnach od 1914 do 1920 r. i powstańca z 1919 r. wspólnie z ludem odmówił modły. Orkiestra zaś odegrała ,,W mogile ciemnej", a chór kościelny odśpiewał ,,Na groby bracia na groby". Cicha łza z niejednej twarzy spływała, bo w tłumie tym znajdowali się bliscy krewni poległych. Oczom zgromadzonych przedstawił się pomnik skromny, lecz pięknie wykonany. Na płycie kamiennej złotymi zgłoskami wyryte są nazwiska poległych mieszkańców Wójcina i okolicy.

Jest to litania dość długa. W wojnach od 1914-1920 r. zginęli: Michał Wojdyński, Jan Wojdyński, Franciszek Nawrocki, Kazimierz i Wincenty Piechowscy, Andrzej i Bolesław Olszakowie, Leon i Bronisław Gąsiorowscy, Stanisław Molęda, Czesław Olszak, Marcin i Tomasz Morawscy, Szczepan Januszak, Jan Mielcarek, Wojciech Jakóbowski, Jan Szymański, Stanisław Puchała, Tomasz Nawrocki, Michał Kowalewski, Franciszek Ledzianowski, Jan Smól, Walenty Lewandowski, Franciszek Ptaszyński, Józef Kubiak, Tomasz Bukowski, Tomasz Barczak, Franciszek Janowski, Jó­zef Lewandowski, Józef Wawrzyniak, Stanisław Fołda. Stanisław Nawrocki, Jan Gabryszak i powstaniec, który poległ 8 lutego 1919 r. Michał Wojdyński [ur. 5 września 1900 r. w Wójcinie, szeregowy w 1 kompanii Pułku Grenadierów Kujawskich].

Pomnik na wójcińskim cmentarzu na mogile poległego powstańca Michała Wojdyńskiego i ku czci poległych wójcinian w latach 1914-1920. Foto. Marcin Kruszka. 

Złożone wieńce pokryły zielenią cały grobowiec. Pomnik ten został wykonany w pracowni rzeźbiarsko-kamieniarskiej p. B. Witkowskiego w Inowrocławiu. Około godziny 3 po południu w sali p. Janowskiego po wspólnym obiedzie odbyło się uroczyste posiedzenie, marszałkiem którego wybrano red. Kobierskiego. Pierwszy złożył życzenia ks. prob. Sołtysiński w imieniu Kółek Rolniczych pow. strzeleńskiego i ks. dziekana Szwarca ze Sławska, potem p. [Leonard Witold] Maringe z Lenartowa im. Kółka Rolniczego w Siedlimowie, p. kpt. rez. [Władysław] Skrzydlewski im. Kółka Rolniczego w Wójcinie i ofic. rez. ziem zachodnich, p. Puchałowa im. Towarzystwa Włościanek, p. Chyży im. Towarzystwa Powstańców i Wojaków z Woli kożuszkowej, prezes okr. dr Czapla z Inowrocławia, p. Wiśniewski im. Ochotniczej Straży Pożarnej z Wójcina, delegat Ochotniczej Straży Pożarnej z Wronowych, p. [Władysław] Trzecki im. Towarzystwa Powstańców i Wojaków ze Strzelna, delegat Hufca Wiejskiego z Kuśnierza i inni.

Marszałek jak i prezes miejscowy p. [Michał] Wągrowski podziękowali wszystkim za życzenia, poczym pod kierownictwem nauczyciela p. [Walerian] Prusa wystąpiły dzieci z deklamacjami i ze śpiewami, za Co obdarzono je rzęsistymi oklaskami. Dobre Wrażenie wywołała deklamacja ,,Reduty Ordona" p. Trzeckiego i śpiew Chóru Kościelnego pod batutą organisty p. Szuberta. Życzenia nadesłali: kierownik poczty z Mogilna p. Hoffman i ks. Dziennicki z Wilczyna oraz p. Taczanowska z Wilczyna. Po wyczerpaniu programu złożył życzenia red. Kobierski, który jako marszałek zamknął posiedzenie wspólnym odśpiewaniem ,,Roty" Konopnickiej. Następnie w ogrodzie p. Janowskiego odbył się koncert muzyczny, a wieczorem zabawa taneczna na sali, która trwała w miłym nastroju aż do białego rana.

Należy dodać jeszcze to, że podczas wrę­czania poświęconego sztandaru orderem Towarzystwa Powstańców i Wojaków zostali udekorowani ks. prob. Sołtysiński i p. Pętkowski z Woli [Kożuszkowej] za zasługi położone na polu przysposobienia wojskowego i podczas powstania w 1919 r. Tak oto wszystkie stany razem w uroczystości tej brały udział, wspólnie się popierając - byle tylko ku dobru państwa i narodu.

W nawiasach kwadratowych zamieściłem uzupełnienia własne. 

Poniżej podaję listę członków Koła Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polski 1914-1919 w Wójcinie. Jest to pierwsza tak pełna lista uczestników Powstania Wielkopolskiego i walk niepodległościowych z Wójcina i okolicy skompletowana przeze mnie. Dane pochodzą z Archiwum Państwowego  w Poznaniu.

1. Barczak Jan, ur. 10 maja 1898 r. w Gaju, rolnik, stopień wojskowy szeregowy, zamieszkały Wójcin,  członek Koła od 2 lutego 1935 r.
2. Bąk Wojciech, ur. 15 kwietnia 1895 r. w Gaju, cieśla, starszy szeregowy, Gaj, od 1 czerwca 1934 r.
3. Bidziński Konstanty, ur 26 lutego 1898 r. w Wilczogórze, malarz, plutonowy, Wilczyn, od 2 lutego 1935 r.
4. Bronka Jan, ur. 15 grudnia 1883 r. w Wilczogórze, robotnik, szeregowy, Wilczogóra, od 2 lutego 1935 r.
5. Cichowlas Józef, ur. 21 lutego 1896 r. w Bachorcach, urzędnik Gospodarczy, strzelec, Jeziora Wielkie, od 1 lutego 1935 r.
6. Ćwikliński Stefan, ur. 13 listopada 1899 r. w Kopydłowie, rolnik. szeregowy, Kopydłowo, od 2 lutego 1935 r.
7. Dąbrowski Stefan, ur. 14 kwietnia 1898 r. w Wilczynie, muzyk, plutonowy, Wilczyn, od 2 lutego 1935 r.
8. Draliński Wacław, ur. 8 października 1901 r., rolnik, ułan, (zam. Świętne pow. koniński), od 22 września 1934 r.
9. Drzazgowski Antoni, ur. 13 kwietni 1896 r. w Gaju, rolnik, szeregowiec, Gaj od 10 czerwca 1934 r.
10. Drzazgowski Józef, 30 grudnia 1881 r. w Gaju, rolnik, Gaj, od 15 stycznia 1935 r.
11. Figurski Józef, ur. 10 lutego 1885 r. w Złurku, robotnik rolny, kapral, Karolkowo, od 1 grudnia 1934 r.
12. Dzomiński Jan, ur. 20 kwietnia 1879 r. w Kolonii Kownaty, rolnik, szeregowy, Kolonia Kownaty, od 31 grudnia 1934 r.
13. Foterek Ludwik, ur. 10 sierpnia 1892 r., rolnik, kapral, Jeziora Wielkie, od 1 lipca 1934 r.
14. Hyży Franciszek, ur. 15 stycznia 1887 r. w Woli Kożuszkowej, robotnik, szeregowy, Wola Kożuszkowa, od 1 czerwca 1934 r.
15. Hyży Jan, ur. 13 maja 1881 r. w Woli Kożuszkowej, zagrodnik, Wola Kożuszkowa, od 1 czerwca 1934 r.
16. Jakubowski Ignacy, ur. 1 lipca 1898 r., robotnik, szeregowiec, Jeziora Wielkie, od 1 czerwca 1934 r.
17. Janicki Józef, ur. 27 lutego 1897 r. w Karolkowie, robotnik, kapral, Karolkowo, od 30 grudnia 1934 r.
18. Janicki Wacław, ur. 23 września 1891 r. w Czarkowie, kupiec, szeregowy, Wilczyn, od 1 lutego 1935 r.
19. Janowski Wojciech, ur. 13 marca 1876 r. w Gaju, restaurator, Wójcin, od 1 czerwca 1934 r.
20. Jędraszak Antoni, ur. 6 stycznia 1897 r. w Jeziorach Wielkich, rolnik, szeregowiec, Jeziora Wielkie, od 1 czerwca 1934 r.
21. Jędraszczak Kazimierz, ur. 22 lutego 1895 r. w Woli Kożuszkowej, rolnik, szeregowy, Wola Kożuszkowa, od 1 lipca 1934 r.
22. Jędrusiak Ludwik, ur. 3 sierpnia 1891 r., oglądacz mięsa, kapral, Wójcin od 1 czerwca 1934 r.
23. Kaczmarek Stefan, ur. 26 listopada 1881 r. w Witowiczkach, robotnik, kapral, Wójcin od 1 czerwca 1934 r.
24. Kamiński Józef, ur. 13 października 1897 r. w Jeziorach Wielkich, robotnik, starszy szeregowy, Jeziora Wielkie, od 1 czerwca 1934 r.
25. Kaźmierczak Piotr, ur. 20 czerwca 1894 r., rolnik, szeregowiec, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.
26. Konieczka Jan, ur. 1860 r. w Kownatach w powiecie konińskim, rolnik Kownaty, od 1 czerwca 1934 r.
27. Konieczka Marcin, ur. 1860 r. w Karolkowie, rolnik, strzelec, Karolkowo, od 1 grudnia 1934 r.
28. Konieczka Stanisław, ur. 23 października 1896 r. w Wilczynie, robotnik, szeregowy, Wilczyn, od 1 lutego 1935 r.
29. Korzeniewski Stanisław, ur. 7 grudnia 1885 r. w Grzępach, mistrz kołodziej, sierżant, Wójcin od 1 lipca 1934 r. 
30. Kosiński Władysław, ur. 7 lutego 1902 r. w Słabencinie,  robotnik, szeregowy, Lenartowo, od 22 września 1934 r.
31. Kozłowski Józef, ur. 3 marca 1902 r. w Jeziorach Wielkich, piekarz, szeregowiec, Wójcin od 1 czerwca 1934 r.
32. Kubacki Michał, ur. 17 sierpnia 1878 r. w Pomianach, rolnik, szeregowy, Wójcin od 15 stycznia 1935 r.
33. Kubiak Michał, ur. 17 sierpnia 1878 r. Pomiany, zagrodnik, szeregowy, Wójcin, od 30 października 1934 r.
34. Kubiak Ignacy, ur. 25 czerwca 1895 r. w Nowej Wsi, zagrodnik, starszy szeregowy, Pomiany, od 1 lipca 1934 r.
35. Kulczak Leon, ur. 26 marca 1897 r. w Dankowie, rolnik, szeregowy, Wilczyn od 1 lutego 1935 r.
36. Laska Józef, ur. 31 grudnia 1895 r. w Pabianicach, ślusarz, szeregowy, Wilczyn, od 31 grudnia 1934 r.
37. Leszczyński Władysław, ur. 26 lipca 1901 r. w Nowej Wsi, zagrodnik, szeregowy, Nowa Wieś, od 1 lipca 1934 r.
38. Liskowski Stanisław, ur. 14 lutego 1880 r. w Kopydłówku, rolnik, szeregowy, Wilczyn, 1 grudnia 1934 r.
39. Ławniczak Piotr, ur. 28 czerwca 1900 r. w Zegrowku, listonosz, szeregowy, Włostowo, od 1 lipca 1934 r.
40. Maciejewski Wojciech, ur. 11 lutego 1886 r. w Strzelnie murarz, szeregowy. Wola Kożuszkowa, od 1 lipca 1834 r.
41. Malinowski Wojciech, ur. 9 sierpnia 1888 r. w Gaju, kupiec rolny, szeregowiec, od 1 czerwca 1934 r.
42. Matczak Czesław, ur. 11 stycznia 1901 r., robotnik, szeregowy, Jeziora Wielkie, od 1 lipca 1934 r.
43. Matczak Kazimierz, ur. 14 lutego 1901 r. w Kożuszkowie, rolnik, szeregowy, Wola Kożuszkowa, od 22 września 1934 r.
44. Mocek Antoni, ur. 29 grudnia 1884 r. W Srocku Wielkim, emeryt, starszy szeregowy, Jeziora Wielkie, od 1 lipca 1934 r.
45. Myśliński Wincenty, ur. 9 maja 1898 r., robotnik, szeregowiec, Nowa Wieś, od 1 lipca 1934 r.
46. Nawrocki Władysław, ur. 17 stycznia 1899 r. w Karolkowie, rolnik, strzelec, Karolkowo, od 1 grudnia 1934 r.
47. Nowakowski Andrzej, ur. 22 listopada 1879 r. w Kościeszkach, restaurator, Siedlimowo, od 1 lipca 1934 r.
48. Nowakowski Wojciech, ur. 18 kwietnia 1883 r. zagrodnik. Wola Kożuszkowa, od 1 czerwca 1934 r.
49. Orlikowski Stanisław, ur. 15 kwietnia 1886 r. w Łęgu, rzeźnik, szeregowiec, Wójcin, od 1 czerwca 1934 r.
50. Orlikowski Władysław, ur. 17 kwietnia 1884 r., młynarz, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.
51. Otulakowski Stanisław, ur. 3 maja 1893 r. w Bochliwie, robotnik, szeregowy, Gogolino, od 28 listopada 1934 r.
52. Piasecki Wojciech, ur. 30 marca 1898 r. w Budach, robotnik, starszy szeregowy, Wilczyn, od 30 grudnia 1934 r.
53. Przybylski Adam, ur. 18 listopada 1891 r. w Wilczogórze, kupiec. kanonier, Wilczyn, od 15 grudnia 1934 r.
54. Rapalski Bolesław, ur. 22 stycznia 1896 r. w Wilczynie, rolnik, szeregowy, Wilczyn, od 1 lutego 1935 r.
55. Rewers Marcin, ur. 17 października 1886 r. w Ostrowie (Ostrów), rolnik, plutonowy, Wójcin, od 15 stycznia 1935 r.
56. Różewicz Stanisław, ur. 27 sierpnia 1889 r. w Wójcinie, cieśla szeregowiec, Gaj, 1 czerwca 1934 r.
57. Saja Józef, ur. 4 marca 1885 r. w Bielsku, kowal maszynista, starszy szeregowy, Wójcin, od 2 lutego 1935 r.
58. Sarnowski Bolesław, ur. 28 sierpnia 1892 r. w Wójcinie, rolnik, szeregowy, Wójcin (Ciencisko), od 25 czerwca 1934 r.                                                           
59. Sarnowski Franciszek, ur. 8 grudnia 1889 r., kowal, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.
60. Sarnowski Stefan, ur. 7 kwietnia 1896 r. w Wójcinie, rolnik, szeregowy, Gębice od 25 stycznia 1934 r.
61. Sawicki Andrzej, ur. 17 kwietnia 1897 r. w Nowej Wsi, rolnik, kapral, Nowa Wieś, od 15 grudnia 1934 r.
62. Semmler Henryk, ur. 4 stycznia 1897 r. w Hartowie, fryzjer, kapral, Wilczyn, od 7 listopada 1934 r.
63. Smól Walenty 4 lutego 1890 r. w Wójcinie, rolnik, starszy szeregowy, Wójcin, od 1 czerwca 1934 r.
64. Sosiński Stefan, ur. 2 września 1874 r. w Tarnówku, kierownik poczty, starszy szeregowy, Włostowo, od 1 lipca 1934 r.
65. Staszak Franciszek, ur. 14 listopada 1906 r. w Wilczynie, kowal, starszy szeregowy, Wilczyn, od 2 lutego 1935 r.
66. Staszak Władysław, ur. 29 maja 1895 r. w Wilczynie, piekarz, starszy szeregowy, Wójcin, od 1 czerwca 1934 r.
67. Staśkowiak Władysław, ur. 28 grudnia 1901 r., rolnik, starszy szeregowy, Wójcin, od 1 czerwca 1934 r.
68. Szelewski Stanisław, ur. 7 listopada 1896 r. w Anielewie, rolnik, szeregowy, Anielewo, od 15 stycznia 1935 r.
69. Tadeusiak Michał, ur. 10 sierpnia 1896 r. w Żyrardowie, fryzjer, kapral, Wilczyn, od 15 grudnia 1934 r.
70. Wągrowski Michał, ur. 31 sierpnia 1898 r., urzędnik pocztowy, plutonowy, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.
71. Wojciechowski Lucjan, ur. 16 lutego 1879 r. w Wilczynie, kołodziej, Wilczyn od 31 grudnia 1934 r.
72. Wojdyła Antoni, ur. 24 kwietnia 1895 r. w Siedlimowie, robotnik, starszy szeregowy, Gaj, od 1 czerwca 1934 r.
73. Wojewoda Ludwik, ur. 7 lipca 1892 r. w Jeziorach Wielkich, mleczarz, plutonowy, Jeziora Wielkie, od 10 czerwca 1934 r.
74. Woźniewicz Bronisław, ur. 16 kwietnia 1897 r., rolnik, szeregowy, Góry pow. poniecki, od 21 wrzesnia 1935 r. 
75. Woźniewicz Stanisław, ur. 3 grudnia 1900 r. w Jeziorach Wielkich, rolnik, starszy szeregowy, Jeziora Wielkie, od 1 lipca 1934 r.
76. Zwoliński Antoni, ur. 6 stycznia 1903 r. w Wójcinie, organista starszy szeregowy, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.
77. Zwoliński Jan, ur. 25 września 1874 r. w Wójcinie, zagrodnik, plutonowy, Wójcin, od 1 lipca 1934 r.

Styczniowy opłatek u genealogów

 Luty dobiega końca, a ja tu o spotkaniu styczniowym, czyli corocznym spotkaniu opłatkowym genealogów spot znaku WTG "Gniazdo". W międzyczasie odbyło się spotkanie lutowe w poznańskim zamku cesarskim, na którym niestety nas strzelnian nie było. Skąd to opóźnienie? Wiele czynników i okoliczności... i tyle czasu upłynęło, że nie warto do nich wracać jeno wspominać.

Miejsce spotkania ze wszech miar dostojne: Poznań, ul. Mielżyńskiego 27, Mała Sala w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk - która jest świadectwem XIX i XX wiecznej historii Poznania i Wielkopolski - sobota, 13 stycznia 2018 r. Wśród obecnych m.in. trójka strzelnian, Marzena Jasińska, Heliodor Ruciński i moja skromna osoba. Klimat spotkania opłatkowego był wspaniały, po prostu było jak w rodzinie - przy stole wigilijnym, choć karpia, zupy z suszonych owoców i kapusty z grzybami nie doświadczyliśmy. Jak tradycja niesie, rozpoczęliśmy od łamania się opłatkiem i składania życzeń. A było ich co niemiara, w każdym bądź razie, nie powtarzałem ich składni przelewając je na ręce koleżanek i kolegów, choć o zdrowiu w każdym z nich było...

Kiedy już zasiedliśmy do kawy i ciasta, rozpoczęły się dysputy i opowieści, wspomnienia i przywoływanie ciekawostek z ubiegłorocznych spotkań. Zapanowała mała wrzawa, jak to przy takich spotkaniach bywa, którą dopiero opanował nieco spóźniony Andrzej, mówiąc o propozycjach spotkań, jakie Zarząd zaplanował na 2018 r. Z ciekawostek czekających nas w tym roku - choć wszystkie propozycje są bardzo ciekawe - jest ta jedna szczególna. Otóż, od tego roku spotkania rocznicowe będą odbywały się w czerwcu, generalnie w plenerze, na świeżym powietrzu, przy grillu, i w ogóle i w szczególe i pod każdym innym względem...

Przybyła na spotkanie z dalekiej Francji nasza - genealogów wielkopolskich - sympatyczka, którą przedstawił nam prezes Wojciech Jędraszewski, dodają, że jest wśród nas również nowy członek. Jest nim Krzysztof Szwarc z Poznania (od października 2017 r.), którego wirtualnie poznałem przed kilkoma laty. A swoją drogą coś Piotrowi obiecałem - muszę to jak najszybciej zrealizować... Po miłej pierwszej części miało miejsce spotkanie w naszym ulubionym lokalu - obiad i genealogiczne pogaduchy.

Fotografie autorstwa Heliodora Rucińskiego      

SSB - cz. 1 Ppłk dr Ludwik Tobolewicz - cz. 1

Ppłk dr Ludwik Tobolewicz.

Skrót SSB to Strzeleński Słownik Biograficzny. Nim sygnował będę opowieści biograficzne o nietuzinkowych strzelnianach. 

Wstęp

W Strzelnie i okolicy zamieszkiwało onegdaj wielu znakomitych obywateli, którzy swym życiem dali świadectwo umiłowania Ojczyzny. Wielu z nich osiadło tutaj po spełnieniu się w służbie Polsce. Byli to ludzie czynu, pracy i walki, których ścieżka życiowa na trwałe zapisała się w annałach naszych narodowych i regionalnych dziejów. Wielu tutaj się urodziło i z tą ziemią związało swoje całe żucie. Byli i tacy, którzy tutaj tylko się urodzili i stąd wyemigrowali w daleki świat. Zapewne każdy regionalista powie, że w jego małej ojczyźnie - regionie mieszkało i nadal mieszka wiele postaci, które godne są przywołania i pamięci. I ja też tak uważam. Nasze Strzelno i szeroko pojęta okolica, to skarbnica taki postaci. Ich poczet otwiera Beatrycze, pierwsza ksieni strzeleńskiego klasztoru sióstr od św. Norberta. Po niej byłoby można wyliczyć dziesiątki, a nawet setki nietuzinkowych osób i skończyć na tych, którzy "wczoraj" zakończyli swą chlubną ziemską wędrówkę. Ale i wśród żywych są tacy, o których następne pokolenia będą się rozpisywały.

Onegdaj pisałem o kap. pilocie Edmundzie Norwidzie-Kudło, bohaterze z czasów wojny polsko-bolszewickiej, który z Kresów Wschodnich trafił do Strzelna. I tę sylwetkę niebawem przybliżę. Dziś pragnę ponownie wydobyć na światło dzienne i przybliżyć współczesnym sylwetkę podpułkownika artylerii doktora nauk prawniczych Ludwika Tobolewicza, uczestnika walk o Lwów i wojny polsko-bolszewickiej oraz dowódcę jednostek Wojska Polskiego. 

Było to 9 maja 2012 r. kiedy zgromadzone wówczas informacje o mieszkańcu Bławat ppłk. dr. Ludwiku Tobolewiczu, w postaci biogramu zamieściłem na blogu. Dzisiaj tę czynność ponawiam. Na nazwisko Tobolewicz trafiłem już w latach osiemdziesiątych minionego stulecia. Padło ono w rozmowie z Pawłem Scholzem ze Strzelna, rolnikiem, który posiada ziemię w Bławatach. Wówczas dowiedziałem się, iż przed wojną właścicielem resztówki w Bławatach był podpułkownik Wojska Polskiego Ludwik Tobolewicz. Mniej więcej w tym samym czasie, pracując w „geesach” spotkałem się z młodym Piotrem Salmonowiczem z Gdańska oraz z jego mamą Ireną z Tobolewiczów Salmonowicz. Przyjeżdżali oni kilka razy do roku i załatwiali sprawy zaopatrzeniowe, kupując węgiel, nawozy, środki ochrony roślin itp. Pani Irena posiadała w Bławatach gospodarstwo, tzw. resztówkę po byłym majątku ziemskim Jasińskich. Było tego około 20,50 ha, w tym 1,16 ha parku i sadu.

Wcześniej grunty rolne dzierżawiła Wojciechowskim, a następnie Poturalskim. Wówczas dzierżawcy mieszkali w oficynie dworskiej, zaś budynek główny dworu nadal zajmowała właścicielka oraz przybywający tutaj na wakacje jej najbliżsi. Po dzierżawcach w oficynie zamieszkiwała rodzina Jadwigi Jeska. Jej córka Maria pracowała w latach osiemdziesiątych w „geesach” i pośredniczyła w załatwianiu spraw zaopatrzeniowych Piotrowi Salmonowiczowi. W tym czasie w części sadu i parku przydworskiego znajdowała się pasieka Alfonsa Wentlanda ze Strzelna.

W połowie stycznia 2012 r. niespodziewanie otrzymałem e-maila z USA od dr Celiny Imielińskiej, która odnalazła mój opis Bławat na blogu „Strzelno moje miasto”. Okazało się, że Pani Celina jest wnuczką ppłk. dr. Ludwika Tobolewicza i córką Ireny Salmonowicz. Za sprawą jej sugestii dokonałem kilku korekt w prezentowanym materiale, gdyż podane przeze mnie informacje tyczące mamy i mieszkańców Bławat odbiegały od stanu faktycznego. Na mój odzew oraz prośbę, przesłała mi e-mailem list ze zdjęciami, w którym naszkicowała dzieje rodziny Tobolewiczów i Salmonowiczów. Materiał ten stał się przyczynkiem do przybliżenia dziejów właścicieli resztówki pomajątkowej w Bławatach, który ze swojej strony poszerzyłem o dane uzyskane z kwerend bibliotecznych.

Korzystając z internetowej bazy nazwisk portalu „moikrewni.pl”, zauważyłem, że nazwisko Tobolewicz, jest niezwykle rzadkie. W Polsce noszą je zaledwie dwadzieścia dwie osoby. Zatem, można stwierdzić, że jest ono stosunkowo niedawno nadane, ewentualnie jest pochodzenia obcego. Na trop Tobolewiczów i ich krewnych naprowadziła mnie tradycja rodzinna, której treść przekazała mi dr Celina Imielińska z USA. Otóż, dla współczesnych potomków antenata (pierwszego) Tobolewicza, pierwotne nazwisko okrywa mgła tajemnicy, którą skrywają zakamarki pamięci i groby przodków. Oryginalne, pierwsze nazwisko przodka z linii Tobolewiczów znała pani Irena Salmonowicz, lecz ono jej gdzieś umknęło.

- Wspominała je babcia Helena z Berskich Tobolewicz, ale ta pamięć... – pisała pani Celina.

Tradycję rodzinną o pochodzeniu nazwiska potwierdziła w rozmowie z nią, Joanna Tobolewicz, córka geodety z Krakowa, która zapewne jest krewną, a której przodkowie po mieczu wywodzą się z tego samego pnia, co mama pani Celiny. Zatem, rozwijając ową potwierdzoną tradycję dochodzimy do sedna etymologicznego wywodu pochodzenia nazwiska Tobolewicz, a jest ono takie: Antenatem rodu był Polak o imieniu Ludwik, poddany cara Rosji [Anna Salmonowicz-Olszewska, potwierdza, to był ojciec naszego dziadka, który był wywieziony po powstaniu styczniowym 1863 roku na Syberię – pisała pani Celina]. W 1863 roku czynnie zaangażował się po stronie powstańców, przeciwników władzy zaborczej. Wziął udział w stłumionym zrywie wolnościowym - powstaniu styczniowym. Pochwycony, został osądzony i skazany na zesłanie. W rotach aresztanckich wysłano go na Syberię, w okolice Tobolska. Tam zaprzyjaźnił się z towarzyszem niedoli, hrabią Tarnowskim. Tęsknota za Ojczyzną skłoniła zesłańców do podjęcia próby ucieczki. W tym celu wyrobili sobie fałszywe dokumenty. Nazwisko, jakie przyszło do głowy naszemu bohaterowi było całkowicie zmyślone, a wywiódł je od miasta Tobolsk, nadając rosyjskie brzmienie – Tobolewicz.

Tak przedstawiając się, wespół z przyjacielem, bezpiecznie dotarł do dóbr hrabiów Tarnowskich, które znajdowały się w granicach zaboru austriackiego. Druh z zesłania zaopiekował się przyjacielem i dopomógł mu w usamodzielnieniu się. Ten osiadł pod fałszywym nazwiskiem w Zakrzowie pod Tarnobrzegiem i tam założył rodzinę. Taki oto początek rodu zapisała tradycja rodzinna Tobolewiczów.

CDN

Z dziejów gminy Strzelno. Z dziejów wsi Bławaty - cz. 2

Kontynuując opowieść o Bławatach, w części tej dopełnię dzieje wsi do czasów współczesnych. Przypomnę, że wieś przez długi jeszcze czas w XIX w. stanowiła własność Miasta Strzelna. Dziś powiedzielibyśmy, że znajdowała się w zasobach komunalnych. W 1880 r. w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego... czytamy, iż Bławaty z niemiecka nazywane Blumenberg to folwark w powiecie inowrocławskim. Poza nim były również: osada należąca do domeny Waldau, licząca 858 mórg oraz Bławaty Wielkie, zwane Blumenthal i Bławaty Małe. Ostatnie dwie miejscowości należały do Miasta Strzelna. Pierwszymi znanymi dzierżawcami folwarku Bławaty byli Górscy. Leona Górskiego ze wsi Bławaty wymienia się w kcyńskich metrykaliach 18 lipca 1821 r. Po nich folwark dostaje się w ręce Wielowiejskich, z których kolejnymi właścicielami byli: Symforian i jego syn Emil. Oboje byli aktywnymi działaczami narodowościowymi i uczestnikami wydarzeń Wiosny Ludów. Emil Wielowiejski wszedł w 1848 r. w skład strzeleńskiego Komitetu Narodowego. Obu władze pruskie określiły mianem „uczestników i przywódców rozruchów”. Swoich ludzi rozsyłali po okolicy, by werbowali ochotników do powstania. W 1861 r. Symforian Wielowiejski był współtwórcą ziemiańskiego Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego. 

Bławaty na mapie Schroettera z końca XVIII w.

Kolejnymi, po Wielowiejskich dzierżawcami majętności Bławaty byli Zabłoccy. Tuż po zakończeniu Powstania Styczniowego dobra te wydzierżawił od Miasta Strzelna Władysław Zabłocki, syn Franciszka i Józefy z Potockich właścicieli Golejewa. 12 marca 1873 r. dobra te przeszły w ręce Feliksa Łebińskiego, który już w roku następnym 26 lutego po ciężkiej chorobie zmarł w Bydgoszczy. Dobra z rąk polskich przechodzą w ręce niemieckie. Prawdopodobnie w drodze zakupu od Miasta Strzelna. Nowi właściciele wystawili dwór i założyli park. Dopiero na przełomie 1901/1902 r. Bławaty zostają zakupione przez polską firmę Drwęski i Langner, od której folwark odkupił Ludwik Jasiński. Prawdopodobnie Jasińskim należy przypisać rozbudowę dworu, w wyniku której dostawiono doń oficynę i uporządkowano park przydworski.

Nowy dziedzic na Bławatach wymieniony został w księdze adresowej jako Grundbesitzer (posiadacz ziemski) w 1903 r. Folwark ten trzymał zaledwie dwa lata i zmarł, a po nim rozpoczął gospodarzenie syn. Już od 1905 r. prasa rozpisywała się o sprzedaży Bławat. Pierwszy donosił „Dziennik Kujawski”, iż: dziedziczka folwarku Bławaty pertraktuje z pruską komisją kolonizacyjną sprzedaż tego pięknego folwarku. Za nim powtarza „Dziennik Poznański” w korespondencji ze Strzelna, że: folwark został już sprzedany komisji kolonizacyjnej. 1 września 1905 r. „Dziennik Poznański” wyjawia czytelnikowi: Bławaty obejmują około 800 mórg i zostały wykupione przed 3 laty z rąk niemieckich przez firmę Drwęski i Langner, od której folwark ten kupił p. Jasiński, który w zeszłym roku umarł. Rządy sprawował od śmierci ojca syn, i ten podobno starał się matkę do sprzedaży namówić.

W dwa lata później, 4 maja 1907 r. znajdujemy kolejny anons w „Dzienniku Poznańskim”, który z wielkim oburzeniem informuje: Frymarka ziemią. Donoszą nam, że folwark Bławaty; obejmujący 800 mórg; w powiecie strzelińskim, przeszedł w ręce komisji kolonizacyjnej za pośrednictwem kupców żydowskich Abrahama i Cohna ze Żnina. Właścicielką Bławat była polka pani Jasińska. Już samo potraktowanie narodowości z małej litery (polka) było wskazaniem na niegodne zachowanie Polki. Ale o dziwo pani Jasińska w tym czasie już nie żyła. Zmarła 14 lutego 1907 r., zatem zachodzi pytanie, czy wcześniej dokonała transakcji, czy Bławaty sprzedały jej dzieci?

Bławaty w połowie XIX w. - 1843 r. według C. Heymanna.

Dziś po ponad 100 latach możemy powiedzieć, że tak do końca nie poznaliśmy prawdziwych przyczyn tak desperackich kroków. Sam nieżyjący już Ludwik Jasiński był wielkim patriotą, uczestnikiem powstańczego zrywu 1863 r. Po dziś dzień na jego i małżonki Marianny z Sujkowskich pomniku nagrobnym znajduje się umieszczona przez wnuczkę sentencja: „Pro Patria” – dla Ojczyzny; Powstaniec 1863 r.

W tym miejscu warto przybliżyć postać powstańca z 1863 r. Ludwik Jasiński urodził się 24 czerwca 1842 r. na ziemi działdowskiej, w rodzinie ziemiańskiej. Jak podaje Kazimierz Chudziński, opierając się na relacji wnuczki Jasińskich, Ludwik wspólnie z ojcem i bratem w 1863 r. włączyli się w nurt walk Powstania Styczniowego 1863-1864 r. Po jego upadku, chcąc uniknąć zsyłki na Sybir umknął poza granicę Królestwa przekraczając ją w okolicach Brodnicy. Chcąc uniknąć represji i ewentualnego wydalenia z państwa pruskiego postanowił udać się wraz z kilkoma towarzyszami broni za ocean. Obrał sobie za kraj docelowy Stany Ameryki Północnej.

Grobowiec rodziny Jasińskich z Bławat. Odnowiony sumptem Towarzystwa Miłośników Miasta Strzelna.

 Jako pionier udał się na podbój Dzikiego Zachodu. Niezbyt mu się w obcym kraju wiodło, dlatego też z chwilą otrzymania informacji, iż zaborca ogłosił amnestię wobec powstańców, powrócił do Prowincji Poznańskiej. Nie miał powrotu w rodzinne strony, gdyż majętność rodową skonfiskował car. Osiadł w majętności Tylice pod Toruniem i tam pracował, jako administrator. Po ślubie z Marianną z Sujkowskich, która wywodziła się z Leszcza pod Toruniem, osiadł w Chełmży i tam prowadził wraz z żoną wniesiony w wianie zajazd „Concordia”. Kiedy nadarzyła się okazja, nabył w 1901/02 r. 800-morgowy folwark Bławaty i zamieszkał wraz z żoną i rodziną pod Strzelnem. 

Nie było mu pisane długie gospodarowanie na ziemi kujawskiej. Zmarł 29 października 1904 r. i został pochowany na strzeleńskiej nekropolii. W niedługim czasie, bo tuż przed sprzedażą Bławat zmarła i Marianna. Spoczęła obok męża we wspólnym grobowcu. 

Po zakupieniu majętności Bławaty Komisja Kolonizacyjna rozparcelowała grunty i na zasadzie przepisów kolonizacyjnych sprzedała na dogodnych warunkach kredytowych ziemię kolonistom. Podobny kredyt na wystawienie budynków i zakup inwentarza otrzymała każda z osiedlających się tutaj rodzin. Większość gospodarstw z pierwszej parcelacji po 1907 r. nabyli Niemcy i tak powstała współczesna naszym czasom wieś Bławaty. Według danych z 1910 r., Bławaty dzieliły się na: Bławaty z 4. domami, Bławaty Ansiedlung – Kolonia z 8. domami oraz Bławaty Abbau z 11. domami. Całość wchodziła nadal w obszar terytorialny miasta Strzelna. Znajdowało się tutaj łącznie 30 gospodarstw domowych (w 23. domach), których właścicielami byli zarówno Polacy 11 rodzin, jak i koloniści niemieccy - 19. Łącznie Bławaty w poszczególnych częściach zamieszkiwało 212 osób.

Bławaty ok. 1911 r.

Ciekawostką z Bławat i to z czasów I wojny światowej jest informacja mówiąca o tym, iż w jednym ze stogów w tej wsi schwytano w lipcu 1915 r. trzech jeńców rosyjskich. Byli to zbiegowie z obozu jenieckiego jaki Niemcy wybudowali w Pile. Co się stało z Rosjanami, niewiadomo. Prawdopodobnie wrócili za druty kolczaste.

Po 1919 r. wg spisu powszechnego Bławaty nadal administracyjnie znajdowały się w granicach miasta Strzelna, zaś Blumenberg, czyli Bławatki był folwarkiem należącym do Strzelna Klasztornego z 2 domami i 52 mieszkańcami. Kolejną parcelację, tym razem folwarku należącego do majętności państwowej Strzelno Klasztorne - Bławatki przeprowadzono w 1938 r., rozdzielając odpłatnie ziemię pomiędzy chętnych nabywców. 

W okresie międzywojennym resztówkę Bławaty z dworem, ogrodem i parkiem nabyli Tobolewicze. Po 1945 r. dzierżyła ją Irena Salmonowicz, która w 1987 r. zginęła w katastrofie lotniczej w Lesie Kabackim. Dzierżawiąc ziemię rolnikom z Bławat, sama mieszkała w Gdańsku. Przez pewien czas zajmował się schedą po matce syn. Kolejnym właścicielem resztówki został w latach 90. XX w. rolnik z Bławat Stanisław Walczak. Ostatnio posiadłość po raz kolejny zmieniła właściciela, który podjął się prac przywracających jej dawną świetność. Wystarczy wspomnieć, że po 1945 r. dwór zamieszkiwany był przez dzierżawców: Wojciechowskich i Poturalskich, a od końca lat 80. minionego stulecia stał opuszczony i niezamieszkały.

W kolejnym artykule poznamy dzieje rodziny Tobolewiczów. Już dzisiaj zapraszam do tej ciekawej lektury.