Byście nie zapomnieli…

Dzisiaj minie siedemnasty dzień postu blogowego, czyli nie publikowania artykułów. Wytłumaczenie może być tylko jedno - brak czasu. Właśnie skończyłem pisanie tekstu do albumu Strzelno to jest wielka rzecz. Na tydzień czasu odkładam go, by przeszedł kwarantannę i wrócę znowu do niego, by go dopieścić i wygłaskać.   

W międzyczasie pisania, w dni pogodne we wczesnych godzinach rannych i późnymi popołudniami było wiele wyjazdów w teren, spacerów po mieście - w towarzystwie Heliodora i Jana i robienie zdjęć. W tej pracy wspomaga nas Paweł dokumentujący przyrodę naszych lasów i ich otoczenie. To on robi zdjęcia z drona, posiadając stosowne uprawnienia i licencje. Obrazy mają wypełnić większość z 80 % pojemności albumu i stanowić niejako tło do tych starych widoków miasta i poszczególnych wsi. Pogoda niesprzyjająca utrwalaniu obrazów, deszcz, nieodpowiednie nasłonecznienie, dni pochmurne sprawiły, że mamy opóźnienie. Na dobitkę, ograniczenia wprowadzone pandemicznymi przepisami ostro wyhamowały nasz pęd ku finałowi. Ale jak to już przed nami mądrzejsi powiedzieli, czas nie tylko goni, czas pozwala nadrabiać zaległości. Warunek jest jeden, trzeba go mieć, by w odpowiednim momencie zawiesić wiechę.

Przemierzając zaułki naszego miasta, docierając do licznych miejscowości, wsi, przysiółków i miejsc szczególnych, o większej i nieco skromniejszej urodzie potwierdzam moje dawne spostrzeżenia - Strzelno zasługuje na więcej niż możemy dać. Przy tej okazji spostrzeżenie to mogę odnieść do wielu ludzi napotkanych podczas tej naszej peregrynacji - oni też zasługują na więcej niż dostają… Co nas cieszy, to, to, że są jeszcze pasjonaci, którzy robią wiele dla otoczenia, podają pomocną dłoń, podpowiadają, mobilizują i świecąc przykładem, zaprzęgając się do ciężkiej, niekiedy niedocenianej pracy na rzecz swoich maleńkich ojczyzn.

Nie ma na świecie rzeczy brzydkich. Określenie to powstało z nygustwa, czyli z niechęci do wysiłku. To człowiek swoją pracą może wpłynąć na każdy przedmiot, skrawek ziemi, otoczenie, dom, zagrodę, ulicę, wieś, miasto, by uczynić je przyjaznymi oku. Wystarczy wyjść poza zaścianek, podejrzeć u innych i podobający się obraz przenieść do swojego otoczenia. Po prostu zaprowadzić ład u siebie. Przykładów takiego pozytywnego działanie w naszych środowiskach jest wiele. To cieszy, to nastraja pozytywnie, bo to w końcu służy nam wszystkim. Tak więc, dostrzegając cokolwiek, co zakłóca nasze względne pojęcie piękna sprawmy swoim postępowaniem i zachowaniem, by to odmienić, by swoim czarodziejskim zachowaniem - pracą wyczarować obraz przyjazny naszemu oku.

Foto.: Heliodor Ruciński     

Pięknieje serce miasta - Strzelno to jest wielka rzecz...

Szarość, marazm pomimo, że paleta kolorów towarzyszyła nam codziennie w elewacjach i przemykających sylwetkach mieszkańców, nagle zostały przerwana. Pierwszym przejawem wypierania oklepanej barwy było ustawienie nowych ławeczek przy pomniku poświęconemu ofiarom II wojny światowej oraz wzdłuż pasa zieleni przy chodniku wzdłuż płotu cmentarnego. Przybyło również na skwerze po byłym parku przy Banku PKO. Kwiatuszkiem miłym dla oka było ustawienie dwóch stylizowanych na pniaki donic wypełnionych kwieciem. Ale to co stanęło wczoraj na strzeleńskim placu centralnym, w sercu miasta, na Rynku przerosło nasze - mieszkańców wyobrażenia.

Z wyciętych, starych, 70-letnich topoli, które swym stanem biologicznego kresu życia zagrażały spacerowiczom w Parku im. Tadeusza Kościuszki, w firmie DESPOL Ryszarda Panfila wykonano cacka, które przyozdobiły serce naszego miasta. Dzisiaj z rana poszliśmy z małżonką na Rynek by zanurkować w nowym, przejrzystym, pełnym uroku miejscu. W pewnym momencie poczuliśmy się jakbyśmy znaleźli się w pięknej galerii wypełnionej dziełami sztuki. Nie, nie przesadzam, pójdźcie sami i zobaczcie - po prostu jest pięknie. Rynek zaczyna nowe życie, zacznijmy je razem - Strzelno to wielka rzecz!

Foto.: Heliodor Ruciński

Antoni Lubik (1896-1938)

Od wielu lat poszukiwałem danych do biogramu Antoniego Lubika, nauczyciela w Szkole Katolickiej w Sławsku Małym. Głównym powodem moich dociekań było poznanie autora Geografii powiatu strzelińskiego, broszury napisanej przez niego i wydanej w 1927 r. w Strzelnie nakładem Księgarni Józefa Musiałkiewicza. Z tym rokiem wszelka wiedza o nauczycielu urywała się, gdyż opuścił on nasz teren, przenosząc się do Boruszyna w okolice Obornik. Fascynowała mnie ta postać, gdyż ta jego książeczka była moim pierwszym kompendium wiedzy o powiecie strzeleńskim i bardzo często z niej korzystałem. Pisząc przedmowę do Geografii… Lubik zaznaczył, że książeczka ma być w pierwszym rzędzie jako podręcznik dla nauczycieli. Dalej pisał, iż człowiek wrósł jak dąb w tę ziemię i dlatego kocha ją całą swą duszą. Pielęgnowanie tego uczucia jest prawdziwym i najszczytniejszym celem tej książeczki. Zachętą dla młodego czytelnika, by sięgnął po tę pozycję, stała się swoista inwokacja, fragment Pieśni o naszej ziemi Wincentego Pola umieszczonej na wstępie opisu: „A czy znasz ty bracie młody twoje ziemie, twoje wody“. Słowa te świadczą, że już wówczas wielką wagę przykładano do uczenia dzieci o małych ojczyznach. I tak, od nitki do kłębka, czyli podczas licznych moich kwerend, zacząłem odkrywać to nazwisko, aż w końcu udało mi się dopełnić wiedzę na tyle, by o nim napisać.

Antoni Lubik urodził się w 1896 r. w Berlinie jako syn Andrzeja, którego korzenie wywodzą się z parafii Kamionna w powiecie międzychodzkim. W miejscowości tej na świat przyszedł również jego kuzyn ks. Tadeusz Lubik (1908-1990). Antoni nauki pobierał na preparandzie w berlińskiej dzielnicy Neukölln. Była to szkoła przygotowująca do seminarium nauczycielskiego, czyli do zdobycia zawodu nauczyciela. Po jej pomyślnym ukończeniu kontynuował naukę w Królewskim Seminarium Nauczycielskim w Paradyżu - współczesna nazwa miejscowości Gościkowo w powiecie świebodzińskim.

Po ukończeniu seminarium odbył służbę wojskową w armii niemieckiej. Po niej został nauczycielem wiejskim w Neupetershain w powiecie Calau w Brandenburgii. W 1919 r. przybył do Poznania i oddał się do dyspozycji władz. 15 kwietnia 1920 r. przybył do Sławska Małego i z nominacją wsteczną od 1 kwietnia objął stanowisko stałego nauczyciela. Zaraz też doprowadził do zmiany dozoru szkolnego, wprowadzając obok dwóch miejscowych Niemców, trzech Polaków. Poza nauką w Sławsku, prowadził również zastępstwa w ewangelickich szkołach w Ciechrzu i Stodolnie. W trakcie pobytu na tym terenie uzupełniał swoje kwalifikacje, uczestnicząc w kursach i szkoleniach. Przez cały czas skrupulatnie prowadził kronikę szkolną, która stała się również kroniką wydarzeń wiejskich jak i wydarzeń ze Strzelna i okolicy. Poznając co raz lepiej swoją nową małą ojczyznę, zaczął zbierać materiały do dziejów regionu. W ten sposób w lipcu 1927 r. sfinalizował pisanie broszury Geografia powiatu strzelińskiego. Swoje doświadczenia pedagogiczne również przelewał na papier, czego przykładem może być opublikowanie w dwutygodniku nauczycielstwa polskiego „Przyjaciel Szkoły“ artykułu: Zadania żartobliwe i zagadki matematyczne.

W części wstępnej liczącego cztery strony artykułu, napisał jakże ważne i pierwszorzędne słowa: Cała sztuka nauczania powinna jednak polegać na tym, aby nuda nie panowała w izbie szkolnej, aby nauczyciel umiał uczynić przedmiot interesującym. W wypadkach, gdzie

z powodu utrwalenia pewnego działania ćwiczenia mniej interesują i uwaga dzieci słabnie,

może nauczyciel wywołać sytuacje wesołe. Dziecko jest za to bardzo wdzięczne, gdyż lubi się śmiać. Śmiech jest zresztą właściwością człowieka. Śmiech to czynnik metodyczny pierwszej wagi.

Po upływie siedmiu lat pobytu w Sławski, Lubik odnotował w Kronice…, z dniem 1 października 1927 r. opuszczam tutejszą posadę i obejmuję kierownictwo czteroklasowej szkoły w Boruszynie powiat obornicki. Memu następcy życzę z całego serca Błogosławieństwa Bożego. W roku następnym (1928), od 1 września objął posadę nauczyciela stałego w Szkole Powszechnej w Rogowie w powiecie żnińskim. Już w 1930 r. został kierownikiem tejże szkoły, a zarazem kierownikiem Szkoły Dokształcającej w tej miejscowości, z jednoczesnym powierzeniem mu przez kuratorium funkcji stałego delegata w komisjach egzaminów czeladniczych.

Budynek byłej szkoły w Sławsku Dolnym, części wsi zwanej Sławsko Małe.

Poza pracą dydaktyczną włączył się w życie społeczne Rogowa i powiatu Żnińskiego. Piastował najrozmaitsze stanowiska społeczne i samorządowe oraz brał żywy udział w życiu publicznym. Był prezesem Akcji Katolickiej, wiceprezesem miejscowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół“, aktywnym członkowie Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Od 1931 r. piastował funkcję prezesa Towarzystwa Bartników na Rogowo i okolice, a w Zarządzie Koła Śpiewackiego pełnił obowiązki radnego. W 1936 r. wspólnie z Kołem PCK uruchomił w szkole kuchnię dla ubogich dzieci. Nie było w Rogowie uroczystości, rocznicy, czy akademii, by kierownik Lubik nie wystąpił z okolicznościowym referatem, czy prelekcją. Jeszcze w styczniowej 1938 r. w trakcie uroczystość opłatka Koła Weteranów Powstań Narodowych RP w Rogowie wygłosił obszerny referat o historii Powstania Wielkopolskiego. Swoją uczynnością i chętną poradą zaskarbił sobie między tutejszym społeczeństwem jak największy szacunek i zaufanie.

Wkrótce po tym spotkaniu ciężko zachorował. Jak grom z nieba spadła na rogowian informacja o zgonie wielkiego społecznika. Antoni Lubik zmarł 13 września 1938 r. w szpitalu miejskim w Poznaniu, w 43 roku życia po długiej i ciężkiej chorobie. Pogrzeb, odbył się dnia 16 września i zgromadził bardzo licznie obywatelstwo miejscowe i okoliczne oraz organizacje społeczne ze sztandarami, jak również Radę Gminną i Gromadzką z zarządami na czele. Przybyli oddać ostatnią przysługę pp.: Starosta żniński, Powiatowy Komendant PWiWF oraz Inspektor Szkolny ze Żnina, który w serdecznych słowach pożegnał zmarłego przed szkołą. Trumnę z domu żałoby nieśli na swych barkach kolejno: koledzy, Sokoli w mundurach, oraz członkowie KSM. Kondukt prowadził kuzyn zmarłego ks. Tadeusz Lubik z Lwówka. Chór śpiewał: W mogile ciemnej.

Społeczeństwo straciło jednego z najaktywniejszych mieszkańców, wartościowego i szlachetnego obywatela. Zmarły pozostawił żonę i czworo drobnych dzieci.

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 88 Ulica Kościelna - cz. 4

W Strzelnie jest kilka okazałych kamienic, które swą kubaturą i wystrojem architektonicznym przyciągają oko. Jedną z nich jest kamienica Łagockich przy ul. Kościelnej 5. Dawniej gdy obowiązywała numeracja okrężna był to nr 10, od 1932 r. nr 8, następnie nr 7 i ostatecznie nr 5.  Obiekt został wzniesiony pod koniec XIX w., w modnym wówczas stylu eklektycznym i stanowił własność Józefa, a następnie Wojciecha Łagockich. Została wystawiona na planie litery 'L'. Swoimi zewnętrznymi elewacjami wypełnia narożnik ulic Kościelnej i Magazynowej. Kamienica wypełnia niemalże całą parcelę i złożona jest z trzykondygnacyjnej bryły. Obiekt nakryty jest dachem papowym jednospadowym. Elewacja budynku od strony frontowej jest ceglano-tynkowa, zaś boczna od ul. Magazynowej w całości tynkowana.

Z racji nietuzinkowej architektury szerzej opiszę wygląd zewnętrzny kamienicy. Elewacja frontowa jest sześcioosiowa. Na czwartej osi usytuowane jest wejście główne do kamienicy z oryginalnymi drzwiami z czasów powstania obiektu. W parterze zlokalizowane są lokale użytkowe posiadające witryny okienne - plastikowe i drzwiowe - drewniane, oryginalne z czasów powstania kamienicy. Parter zdobiony jest boniowaniem. Cała elewacja posiada bogaty wystrój podkreślający jej kompozycję złożoną z narożnikowych pilastrów, dwóch balkonów z metalowymi, kutymi balustradami, zdobnymi frontonami nadokiennymi i frontonem głównym. Między oknami, pięknie przyozdobionymi tynkowanymi obramieniami ścianę wypełnia czerwona cegła klinkierowa. Podziały poziome wyznaczone są gzymsami oddzielającymi poszczególne kondygnacje. Otwory okienne II kondygnacji poza tynkowanymi obramieniami przyozdobione są płycinami podokiennymi oraz nadokiennymi zwieńczeniami na wzór frontonów na wzór surbaissé. Środkowa para okien (oś 3 i 4) posiada boczne obramienia w kształcie pilastrów w wielkim porządku oraz przedziela je półkolumna. Jeszcze bardziej ozdobna jest para okien środkowych III kondygnacji. Ich otwory zakończone są półokrągło - łukowo z trzema bocznymi filarami podtrzymującymi okazały fronton nadokienny w kształcie zbliżonym do entrecoupé. W części poddasza tynkowany gładki fryz z okrągłymi otworami okiennymi. Środek elewacji wieńczy duży półokrągły fryz z przerwą wypełnioną formą wieżyczki i dwustronny profilowany drewniany gzyms okapowym, nad którym w narożnikach dwa murowane półucha.

Elewacja boczna od strony ul. Magazynowej jest siedmioosiowa z widocznymi ślepymi otworami okiennymi - blendami na całej wysokości osi 1. i 2. oraz na II i III kondygnacji osi 5. Jej podziały poziome wyznaczają gzymsy. W części parterowej na osi 7. w północnym narożniku znajduje się metalowa brama wjazdowa z zatartym pierwotnym obramowaniem. Okna II kondygnacji wieńczą frontony na wzór surbaissé, natomiast III kondygnacji frontony proste - listwowe. Fryz na linii poddasza wypełnia siedem okrągłych otworów okiennych. Niegdyś wieńczył całość profilowany drewniany gzyms okapowy. Niestety, z racji złego stanu technicznego został usunięty. Narożniki wieńczą dwa murowane półucha, między którymi znajdują się symetrycznie rozmieszczone murowane ucha. Elewacje budynku są w stanie niezadowalającym, a w części nawet w stanie złym. Wielka to szkoda, bo kamienica jest jedną z piękniejszych w naszym mieście. Zastanawiam się, jak byłoby można pomóc właścicielowi w przywróceniu dawnej świetności obiektowi? Udźwignięcie ciężaru remontu tak dużej kamienicy wymaga niewątpliwie wsparcia zewnętrznego.  

A teraz przejdźmy do ludzi, czyli właścicieli i mieszkańców tej pięknej kamienicy. Jej pierwszy właściciel Józef Łagocki nie był rodowitym strzelnianinem, dlatego trudno ustalić jego korzenie. Jego następca, Wojciech podobnie jak ojciec był stolarzem. O Józefie dowiadujemy się z Księgi adresowej, wydanej w Inowrocławiu w 1903 r., w której został on odnotowany jako stolarz. Natomiast Wojciech w siedem lat później dał ogłoszenie w Kalendarzu informacyjnym miasta Strzelna na rok 1910, reklamujące bogatą ofertę jego wyrobów. Otóż prowadził on sklep meblowy wraz z własną stolarnią. Specjalizował się w produkcji mebli i trumien dębowych i orzechowych, których na składzie miał pełny wybór. Znaczny jego dochód stanowił wynajem mieszkań. W 1910 r. w domu tym, jako lokatorzy, mieszkali m.in. nauczyciele Józef Makowski i Karl Holly oraz krawiec Jan Majewski.

Po Łagockich kolejnymi właścicielami kamienicy byli, Kierczyński, a następnie Edward Rajewski, którego potomek po dzisiaj dzierży tę nieruchomość. Ciekawostką z tłem tej kamienicy jest antysemicki nalot na właściciela, jaki przeprowadził międzywojenny „Dziennik Kujawski“ zamieszczając 3 grudnia 1926 r. następującą informację:

Szabesgoj (prześmiewcze określenie Polaka współpracującego z Żydami - to także katolik usługujący Żydom w dzień szabasu, kiedy oni sami nie mogli pracować - MP.). Edward Rajewski, kupiec ze Strzelna, właściciel nieruchomości przy ulicy Kościelnej wydzierżawił skład i mieszkanie żydkowi Samuelowi z Wilczyna. Pejsaty „obywatel“ już do Strzelna się przeprowadził i wydzierżawione ubikacje najął. Wstyd, wstyd, wstyd!

Z pozycji odległego czasu, dzisiaj jedynie możemy się śmiać, ale niestety, antysemityzm z czasów zaborów i lat międzywojennych towarzyszył strzelnianom na każdym kroku. Dotykał on wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób nawiązywali współpracę z miejscowymi Żydami. Te uderzenia nie pochodziły od samych strzelnian, ale od jednostek i narodowych organizacji zewnętrznych.

Po wojnie i po założeniu rodziny w kamienicy na I piętrze, od strony ul. Magazynowej zamieszkał Marian Lipiński, osoba wielce zasłużona dla strzeleńskiej kultury, a szczególnie tej powojennej. Później przeniósł się do jednej z kamienic w Rynku, która w części gospodarczej sąsiadowała z dużym ogrodem, będący rodzinną własnością. Marian Lipiński to serdeczny przyjaciel mojego ojca Ignacego. Oboje byli więźniami niemieckiego obozu zagłady KL Mauthausen-Gusen. Po wojnie utrzymywali niezwykle przyjacielskie kontakty.

Marian Lipiński

Strzelnianin z krwi i kości. Urodził się w 1911 r. w Strzelnie, w rodzinie Mieczysława i Franciszki z domu Lewandowska. Uczęszczał do Szkoły Wydziałowej w Strzelnie i po jej ukończeniu praktykował jako fryzjer, a następnie pracował jako urzędnik miejski. Już w okresie międzywojennym zaangażował się w życie kulturalne Strzelna. Był członkiem Chóru „Harmonia“ oraz Kółka Muzycznego. W 1938 r. za aktywność na niwie muzycznej oraz z okazji 15-lecia Kółka Muzycznego otrzymał okolicznościowy dyplom. W 1939 r. został wybrany wiceprezesem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Był jednym z nielicznych mieszkańców posiadających własny motocykl, co na ówczesne czasy było, ho, ho, ho… Z tym pojazdem p. Marian miał taką przygodę, iż jej przebieg znalazł się na łamach „Dziennika Bydgoskiego“, który donosił:

W czwartek 13 lipca 1939 r. najechany został przez samochód ciężarowy Marian Lipiński jadący motocyklem. Nieszczęśliwy doznał złamania nogi. Umieszczono go w szpitalu powiatowym w Strzelnie.

Marian Lipiński w gronie członków Zarządu SKS - trzeci od lewej w okularach

Aresztowany przez Gestapo w 1940 r. za nielegalne słuchanie radia, był przetrzymywany w więzieniach w Inowrocławiu i Rawiczu, a w połowie grudnia 1942 r. osadzony w KL Mauthausen-Gusen - nr obozowy 47408. Poddany okrutnym prześladowaniom, w tym eksperymentom pseudomedycznym, jako królik doświadczalny, dzięki opiece i pomocy ze strony dra Antoniego Gościńskiego, przetrwał lata niewoli i w lipcu 1945 r. powrócił do rodzinnego Strzelna.

Po okresie rekonwalescencji podjął pracę w PSS „Społem“, jako kierownik sklepu z art. gospodarstwa domowego. Jednocześnie rozpoczął aktywną działalność na niwie kulturalnej. Współtworzył Kółko Teatralne przy Chórze „Harmonia“ oraz przy OSP, które prezentowały mieszkańcom miasta przeróżne sztuki teatralne. Marian Lipiński w tych przedsięwzięciach był aktorem, reżyserem, scenarzystą, dekoratorem i muzykiem - grał na skrzypcach. W pamięci strzelnian zapisała się sztuka „Piękny Rigo“ - wodewil w 4 aktach ze śpiewami i tańcami z cygańskiego życia. Sztuka ta zrobiła furorę i to również w okolicznych miastach, gdzie ją strzelnianie także wystawiali. Innym polem jego działalności było piastowanie w zarządzie Strzeleńskiego Klubu Sportowego, w sekcji piłkarskiej funkcji gospodarza.

Marian Lipiński w 1948 r. poślubił Barbarę Stempowską, z którą miał piątkę dzieci: Mieczysława, Marię, Małgorzatę, Andrzeja i Różę. Niestety, Mieczysław zmarł zaraz po urodzeniu. Z Andrzejem jesteśmy bardzo zaprzyjaźnieni, a nawet zostaliśmy szwagrami, mamy za żony siostry Andrzejewskie z Mogilna - On Zdzisławę, ja Lidię. Spotykamy się w rodzinnym ogrodzie Andrzeja przy ul. Ścianki i wówczas często i dużo wspominamy naszych rodziców, bardzo ze sobą zaprzyjaźnionych.

Marian zmarł w półtora roku po moim ojcu, 30 stycznia 1968 r. i został pochowany na starej strzeleńskiej nekropoli.

*

W domu tym mieszkał wraz z rodziną, legendarny już dzisiaj nauczyciel matematyki w Liceum Ogólnokształcącym w Strzelnie, Kazimierz Zdeb. Nauczanie rozpoczął w 1949 r. Przez krótki okres, bo w roku szkolnym 1957-1958 piastował stanowisko dyrektora szkoły. Wiele ciekawych anegdot o profesorze Zdebie opowiedziała mi swego czasu moja pierwsza małżonka Maria, która była jego uczennicą. Podczas spotkań z kolegami, którzy kończyli LO: Janem Szarkiem, Piotrem Płócienniczakiem i Heliodorem Rucińskim przysłuchuję się ich niekończącym się opowieściom o tej szkole i profesorze Zdebie.

W okresie PRL-u mieścił się na parterze tej kamienicy Zakład Fotograficzny Floriana Kupki - więźnia KL Mauthausen-Gusen, którego „uczniem“ był nasz bloogowy fotoreporter Heliodor Ruciński. Korzystałem również i ja z usług studia pana Floriana, robiąc sobie kilka zdjęć. Pan Florian udokumentował w obrazie wiele wydarzeń z dziejów naszego miasta. Zdjęcia te mamy w swoich kolekcjach. Były to pochody pierwszomajowe, mecze piłkarskie, a szczególnie manewry grupy rekonstrukcyjnej dra Alfreda Fiebiga.

Zdjęcie górne - Członkowie grupy rekonstrukcyjnej przed zakładem fotograficznym Floriana Kubki. Od lewej Antoni Kacperski na Cytacie, Alfred Fiebig na Kubicu i Władysław Staśkowiak na Nytku. Zdjęcie dolne - Florian Kupka lato 1964 r.

 I już na zakończenie dodam, że na parterze kamienicy mieścił się również Posterunek Energetyczny. Już po przemianach ustrojowych w lokalach użytkowych prowadzono sklepy z przeróżnymi branżami. W tym największym, po zakładzie fotograficznym, przez wiele lat po 2000-roku  działalność prowadził mój chrześniak Mariusz Kulse, który obecnie posiada duży i piękny sklep w Runku 20. Jest to słynny już dzisiaj na okolicę sklep „American Dream“, w którym można ubrać się od przysłowiowych stóp do głowy.

Zdjęcia współczesne kamienicy: Heliodor Ruciński

Spacerkiem po Strzelnie - cz. 87 Ulica Kościelna - cz. 3

O naszym mieście jest tak wiele informacji, że nie sposób wszystkich ująć w cyklu opowiadań Spacerkiem po Strzelnie. Ale są takie, które wplecione w opisy poszczególnych ulic dają swoisty werniks, utrwalający omawiane obrazy miasta. Jednym z takich dotychczas nie poruszanych wątków jest funkcjonowanie w przedwojennym strzelnie Towarzystwa Upiększania Miasta Strzelna. Otóż, takowe powstało w listopadzie 1928 r. Jak donosiła „Gazeta Bydgoska“, odbyło się w sali Rady Miejskiej zebranie konstytucyjne TUMS-u. Zebranie zagaił burmistrz Stanisław Radomski, w prowadzając zebranych w tematykę. Następnie uchwalono by utworzyć w mieście takowe Towarzystwo (TUMS), po czym wybrano zarząd: prezes - burmistrz Stanisław Radomski; zastępca prezesa - Władysław Trzecki; sekretarz - Jan Łyskawa; skarbnik - Albin Radomski; ławnikami - Wojciech Daszyński, Franciszek Wegner i Stefan Płócienniczak. Do komisji rewizyjnej weszli: Ignacy Szczepański i Maksymilian Gruhn.

Fragment ul. Kościelnej. Po lewej dwie piętrowe posesje 8 - 9 podczas okupacji - zima 1940 r.

Ale na tym nie koniec. Wczoraj przeglądając „Dzienniki Kujawskie“ z lipca 1932 r. znalazłem informację o mieszkańcach ul. Kościelnej skarżących się na fetor wydobywający się z ulicznej kanalizacji miejskiej. Przy tej okazji skierowano apel do Komisji Sanitarnej przy Radzie Miejskiej, by ta zainteresowała się tym problemem. Co było przyczyną smrodów? Już się nie dowiemy, zatem tematu nie drążąc przechodzimy pod kolejne posesje. Dzisiaj będą to dwa domy dawniej oznaczone numerami 8 i 9, usytuowane po lewej stronie - północnej. Ósemka już nie istnieje, gdyż dokonała swego żywota na początku lat 80. minionego stulecia. Wówczas dom został rozebrany i w jego miejscu powstał niewielki plac targowy, który dzisiaj stanowi część posesji należącej do nieruchomości spod numeru Kościelna 1.

Na przełomie XIX i XX w. posesja ta należała do mistrza rzeźnickiego Leona Zielińskiego. Był to dom parterowy, nakryty dwuspadowym, ceramicznym dachem, szczytem ustawiony do ulicy. Ściana frontowa tego domu pobudowana została w formie piętrowej elewacji z dwoma oknami pośrodku i dwiema bocznymi blendami, czyli ślepymi oknami. Całość zdobiona fryzami i nadokiennymi frontonami w formie prostej i circulaire. W części parterowej znajdował się jeden lokal użytkowy, z przeznaczeniem na handel - sklep rzeźnicki właściciela posesji. W maleńkie podwórze posesji wiodła wysoka drewniana brama, za którą znajdowało się zadaszenie. W 1928 r. mistrz rzeźnicki Leon Zieliński nabył dodatkowo dom przy ul. Szerokiej, od Józefa Norwid-Kudło. W latach 30. XX w. dom przy Kościelnej przeszedł remont. Wówczas cała elewacja frontowa została oskubana z wszelkich zdobień i na gładko otynkowana. Pamiętam czasy powojenne, kiedy w domu tym mieszkali jeszcze Zielińscy. Po sprzedaży domu wyprowadzili się ze Strzelna.  

Kolejna kamieniczka współcześnie oznaczona numerem Kościelna 3, dawniej numerem policyjnym 9, a od 1932 r. numerem 6, później - 5. należała do rodziny Wrzesińskich i w połowie należy do dziś do ich potomka. W 1910 r. mieszkały tutaj cztery rodziny. Poza właścicielem rodziny: Józefa Flenza, Augusta Brandta i Otto Schulza. Jest to dom piętrowy z widoczną trzecią kondygnacją strychową, którą wypełnia pięć niewielkich okienek. Każdą z kondygnacji na elewacji frontowej rozdziela ozdobny fryz. Nad oknami pierwszego piętra widoczne są proste frontony, a elewację parteru wypełnia zdobne boniowanie.

Na przełomie XIX i XX w. jej właścicielem był Józef Wrzesiński. Prowadził on tutaj sklep z zegarami i zegarkami, obrazami, instrumentami muzycznymi, towarami dewocjonalnymi, towarami krótkimi i wełnianymi oraz kołowcami, czyli rowerami, a także z maszynami do szycia. Jego syn Mieczysław kontynuował zapoczątkowaną przez ojca działalność gospodarczą, uczestniczył w powstaniu wielkopolskim, a następnie brał czynny udział w pracach zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół". Drugi syn, Franciszek Wrzesiński był mechanikiem i prowadził warsztat naprawy rowerów i maszyn do szycia. Z kolei jego syn Henryk był przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Strzelnie, następnie kierownikiem wydziału handlu i usług PPRN w Mogilnie i od 1975 r. naczelnikiem Gminy Jeziora Wielkie.

Henryk Wrzesiński

Pozwólcie, że w tym miejscu przybliżę sylwetkę Henryka Wrzesińskiego, jako jednego z włodarzy miasta „burmistrza“ Strzelna. Dlatego słowo to ująłem w cudzysłowie, gdyż jak on sprawował ten urząd, nazywano wówczas tę funkcję: Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. W administracji terenowej rozpoczął pracę 1 grudnia 1950 r. w Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Strzelnie, obejmując stanowisko kierownika referatu wojskowego. Po blisko czterech latach, po reorganizacji i utworzeniu nowych jednostek podziału administracyjno-terytorialnego, z dniem 6 października 1954 r. przeszedł do pracy w nowo powołanej jednostce administracji terenowej, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej Strzelno Klasztorne. W niej objął funkcję sekretarza. Następnie powrócił do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Strzelnie, na stanowisko przewodniczącego, czyli współczesnego burmistrza. Na nim pozostał do 1 marca 1971 r.

Henryk Wrzesiński przemawia podczas uroczystości oddania do użytku Domu Strażaka w Jeziorach Wielkich

 W czasie sprawowania tej funkcji przez Henryk Wrzesińskiego udało się w Strzelnie pobudować w 1961 r. budynek szkoły podstawowej w ramach tzw. szkół tysiąclatek. W 1965 r. piętrowy pawilon technikum ekonomicznego, natomiast w 1966 r. nową siedzibę Państwowego Ośrodka Maszynowego, który powstał w 1950 r., jako pierwszy w powiecie mogileńskim. Od roku 1968 rozpoczęto budowę zakładu produkcyjnego Spółdzielni „Synteza" z Bydgoszczy, a w roku następnym pobudowano filię Fabryki Automatów Tokarskich „Ponar" w Bydgoszczy. Obie firmy znalazły siedziby w zaadaptowanych pomieszczeniach po byłych zakładach POM, przy ulicach, Świętego Ducha i Powstania Wielkopolskiego. Wrzesiński prowadził również rozmowy w sprawie uruchomienia nowych zakładów produkcyjnych jako filii bydgoskich „Prebudu" i „Spomaszu". W roku 1969 uruchomiony został nowoczesny elewator PZZ o pojemności 20 tys. ton. W zakresie budownictwa mieszkaniowego, w ramach tzw. budownictwa komunalnego wybudowano dwa bloki mieszkalne przy ulicach, Inowrocławskiej i Lipowej.

Ale i w tym czasie rozebrano zabytkowy kościół ewangelicki w Rynku i w sposób budzący zastrzeżenia przeprowadzono przebudowę i remont domu na tzw. „Strzelnicy“ przy ul. Sportowej. Budynkowi temu nadano cechy willowe.

Pożegnanie odchodzącego na emeryturę naczelnika Gminy Jeziora Wielkie Henryka Wrzesińskiego

W 1971 r. Henryk Wrzesiński został przeniesiony do pracy w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Mogilnie, gdzie objął stanowisko kierownika wydziału handlu przemysłu i usług. Funkcję tą sprawował od 1 marca 1971 r. do 30 maja 1975 r. Kolejna reorganizacja systemu podziału administracyjnego spowodowała likwidację szczebla powiatowego. Henryk Wrzesiński z dniem 1 czerwca 1975 r. został naczelnikiem Gminy Jeziora Wielkie i na tym stanowisku pozostał do czasu przejścia na emeryturę, tj. do 1 lipca 1982 r. Zmarł i został pochowany na starej strzeleńskiej nekropoli w Strzelnie przy ul. Kolejowej.

* 

Ogromne wrażenie na mieszkańcach Strzelna w latach sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych XX w., szczególnie tych młodszych, wywoływał wypchany, spreparowany niedźwiedź stojący tuż przy oknie, w mieszkaniu państwa Wrzesińskich na pierwszym piętrze. Wracający z wieczornych nabożeństw i mszy, gapiliśmy się z rozdziawionymi gębami w oświetlone okna kamienicy Wrzesińskich, by dojrzeć bestię stojącą na tylnych łapach, z wysuniętymi do przodu pazurami i rozwartą mordą. Ale ta bestia robiła na nas wrażenie! Jak mi później sam pan Henryk opowiedział, a było to w 1982 r., w jego gabinecie naczelnikowskim w Jeziorach Wielkich, niedźwiedzia otrzymał od teścia, Czecha z pochodzenia Jerzego Hajka leśniczego na Przdborzu koło Ostrowa-Jaworowa w Lasach Miradzkich. Niedźwiedzia tego, ponoć  upolował przed wojną w Tatrach. Do dziś wypchany niedźwiedź znajduje się w Strzelnie, pod zmienionym adresem, u syna p. Henryka. A ja w międzyczasie dowiedziałem się, że podobny niedźwiedź stał we dworze w Kożuszkowie u dziedzica Pętkowskiego, wielkiego miłośnika polowań i afrykańskiego safari.  

**

Obecnie kamieniczka ma dwóch właścicieli. Tutaj przez kilka lat miało swoją siedzibę wielce zasłużone dla miasta i okolic Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Oddział Strzelno. Później w dwóch lokalach użytkowych na parterze prowadzone były różne działalności usługowo-handlowe. Tutaj mieści się jeden z zakładów pogrzebowych, a w drugim lokalu był jeszcze do niedawna sklep antykwaryczny z meblami i wyposażeniem mieszkań. Cały budynek przed około 10 laty przeszedł remont zewnętrzny z wiernym zachowaniem swojego pierwotnego wyglądu. Obecnie pięknie prezentuje się przybrany pastelowymi odcieniami seledynów.